Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстары мысалында дәнді дақылдарды өндіру және қайта өңдеу саласының қазіргі жағдайы ұсынылған. Осы сала кәсіпорындарының өндірістік сегменті көлемінің ұлғаю әлеуеті мен қалыптасқан мәселелер қаралған. Ірі шаруашылықтардың қызметі талданған. Авторлар республиканың салалық және өңірлік ерекшеліктерін ескере отырып, Қазақстанның АӨК астық қосалқы кешенінің экономикалық тиімділігін есептеу, астық пен оның өнеркәсіптік өнімдерінің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік беретінін атап өткен және Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде мақсаттар, міндеттер мен индикаторларға қол жеткізуге ықпал етеді. Астық өнімінің құндық бағалауын мониторингілеу және талдау үшін оны алу кезіндегі шығындар құрылымын қарастыру қажет. Өндірілетін тауарлардың ағымдағы шығындарын құрайтын шығындар олардың экономикалық мазмұнына сәйкес мынадай баптар бойынша топтастырылады: әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар бар еңбекке ақы төлеу; минералдық және органикалық тыңайтқыштар; тұқымдар мен отырғызу материалдары; негізгі құралдарды ұстау; өсімдіктерді қорғау құралдары; өндірісті ұйымдастыру және басқару; жұмыстар мен қызметтер; сақтандыру төлемдері; басқалары. Ұн тарту зауытының рентабельділігін арттыру факторларының бірі - қандай да бір нормативтік актілермен регламенттелмеген, ал әрбір шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің ерекшелігімен, оның артықшылығымен, ауқымдарымен, салалық тиістілігімен, жұмыс істеудің ағымдағы және перспективалық мақсаттарымен айқындалатын шығындарды реттеудің жөнделген жүйесі.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау және оны арттырудың негізгі бағыттарын негіздеу үшін маржалық талдаудың рөлі көрсетілген. Оны аграрлық секторда өткізудің ерекшеліктері анықталған. АӨК қызметінің нәтижелілігін бағалауда олардың пайда болу себептері мен проблемалары айқындалған. Өндірістік шығындарды директ-кост жүйесі бойынша тұрақты және айнымалыларға бөлу әдістері жалпыланды. Олардың әлсіз жақтары анықталды, ауыл шаруашылығындағы шығындарды бөлу кезінде оның салаларындағы қызметтің функционалдық өзгерістерін пайдалану қажет екендігі негізделген. Экономикалық теориямен ұсынылған практикада маржалық табысты есептеу кезіндегі қиындықтар көрсетілген. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының тәжірибесінде оны есептеудің оңайлатылған тәсілінің артықшылықтары мен кемшіліктері жүйеленді. Агроөнеркәсіптік өндірістегі пайданы есептеу үшін тұрақты және ауыспалы шығындарды анықтау тұжырымдамасының негізінде маржалық талдау тәсілдерін жетілдіру жолдары оның дамуының бақылау немесе шекті мәндері түрінде қарастырылған. Агроқұрылымдардың кірістілігін ұлғайтудың негізгі құрамдас элементтері белгіленген: шығынсыздық нүктесі, рентабельділік шегі, операциялық тұтқыш, қаржылық беріктік қоры. Шаруа қожалығының мысалында маржалық мүмкіндіктері талданған. Бұл - жедел стратегиялық жоспарлау және кәсіпорынның қаржы-шаруашылық функцияларын басқару, өндірістік-экономикалық көрсеткіштердің өсу резервтерін іздеу жұмысының нәтижелерін болжау мақсатындағы қарапайым әдістердің бірі.

Дағдарысқа қарсы менеджмент - қолайсыз факторлардың алдын алу немесе жұмсарту, ең алдымен меншікті ресурстарды пайдалана отырып, нарықтық позицияларды сақтау және арттыру үшін кешенді жүйе. Мақалада аграрлық сектордағы дағдарысты еңсеру мәселелері бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінің негізінде дағдарысқа қарсы басқарудың экономикалық әдістерінің теориялық аспектілері зерттелген. Келтірілген дәлелдерді жинақтай отырып, дағдарыстық жағдайда кәсіпорында әкімшілендіруді бағалаудың авторлық әдістемелік тәсілдері, оның стратегиясы, кезеңдері және тиімділікті бағалау әдістемелерін жүйелеу жолымен агроөнеркәсіптік кешен үшін бағыттары қарастырылған. Қолданыстағы тұжырымдамалардың мақсаттары мен құрамдастары анықталған. Республиканың орта және ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының 2014-2019 жылдар аралығындағы қаржылық-шаруашылық қызметінің олардың шығындарының жоғары циклдік екенін куәландыратын негізгі көрсеткіштері талданған. Аграрлық секторды дамыту проблемалары анықталған. АӨК өндірістік құрылымдарын сауықтырудың экономикалық механизмі ұсынылған, оған дағдарыстық жағдайдың алдын алу және жою кіреді. Аграрлық саладағы тиімді қызметтің сыртқы және ішкі өлшемдері қарастырылған, бұл, ең алдымен, қаржы ресурстарын мемлекеттік реттеу, несиелер мен қарыздар, өндірістің негізгі құралдарын тарту үшін лизинг, нарықтық механизмдері қарастырылған, олардың ішінде отандық өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру бірінші кезектегі маңызды мәнге ие болады.

Ғылыми зерттеулер нәтижелерін өндіріске енгізу жолымен коммерцияландыру тиімді жүзеге асырылатын нарықтық экономикасы дамыған елдерде агроөнеркәсіптік өндірістің және ең алдымен оның басты құрамдас бөлігі - ауыл шаруашылығының ерекшеліктерімен негізделген өзінің ерекшелігі бар аграрлық сектордағы инновациялық процесті басқару проблемаларын шешудің үлкен тәжірибесі жинақталған. Мақалада инновация саласындағы кәсіпорындардың белсенділігін арттырудың шетелдік тәжірибесі қарастырылған, инновациялық қызметті ұйымдастырудың негізгі мақсаттары, міндеттері мен принциптері, инновациялық саясатты жүзеге асыру әдістері ашылған. Әртүрлі сегменттер: ғылыми, ғылыми-технологиялық орталықтар, технопарктер, технополистер мен ғылымды қажетсінетін өнімді шығаруға мамандандырылған жүйелер түрінде жаңартылған инфрақұрылымды қалыптастыру мен дамытудың рөлі байқалады. Ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие бәсекеге қабілетті тауарларды алуға қаржы қаражатын салатын инвесторларды ынталандыру жөніндегі шаралардың маңызы зор, сондай-ақ жаңалықтарды пайдаланатын агроқұрылымдар үшін жеңілдіктер тиімді болады. Жаңалықтарды кеңінен қолдану орта кәсіпкерліктің жоғары технологиялық субъектілеріне қазіргі заманғы техниканы сатып алуға, төмен шығындармен жоғары техникалық деңгейде кеңейтілген өндіріс пен әзірлемелерді жүргізуге мүмкіндік береді. Авторлар жаңашыл қозғалыс елдің агроөнеркәсіптік кешені үшін шешуші мәнге ие деп санайды, себебі ол оны нақты жаңғыртуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Өңірлердің ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарын қалыптастыратын Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешеніндегі инвестициялық ортаның дамуын статистикалық бағалау мәселелері зерттелген. Ауылдық жерлерде тұратын халықтың әлеуметтік-экономикалық проблемалары бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың әртүрлі көзқарастары талданған. Қазіргі заманғы әдебиет көздерін талдау негізінде олардың кейбіреулері Қазақстанға тән толықтырылып, нақтыланды. Қаражат мөлшерін қалыптастыру дәрежесін бағалауға мүмкіндік беретін әдістер сипатталған. Аграрлық секторды инвестициялаудың негізгі макроиндикаторларының серпінін сипаттайтын 2014-2018 жылдар аралығында статистика деректерін қолдана отырып, ауыл, орман және балық шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялар көлемін көрсететін эконометрикалық тәуелділік құрылды. Оңтайлы функция логарифмикалық парабола болып табылатыны, оның тиісті сынықтан ең аз ауытқуы бар, оның қалдықты автокорреляция коэффициентінің (R) және аппроксимацияның орташа қатесінің (MAPE) елеусіз мәндерімен расталатыны анықталған. Осы аспектілерді зерделеу барысында алынған нәтижелер республиканың АӨК-не капитал салуды реттейтін мемлекеттік құрылымдардың практикалық қызметінде пайдаланылуы мүмкін. Экономиканың қазіргі даму кезеңінде елдің агроөнеркәсіптік өндірісіндегі инвестициялық белсенділіктің жай-күйіне тұрақты мониторинг жүргізу, нарықтың осы сегментінің тартымдылығын және экономикалық тұрақтылықты арттыруға бағытталған жаңа тетіктер мен құралдарды әзірлеу және енгізу қажет екендігі атап өтілді.

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың жаңа буыны (АКТ) үлкен деректерден (BigData), робототехникадан, M2M электрондық жүйелерінен (Machine-to-Machine), интернет заттардан (IoT), жасанды интеллект (AI), блокчейна және бұлтты есептеулерден тұрады. Агроөнеркәсіп өндірісінде АКТ маңызды мәнге ие. Бұл - жалпыға қолжетімді нормативтік-құқықтық база; қаржы қызметтері және ауыл шаруашылық сақтандыру; шағын агробизнестің жаңа мүмкіндіктері; азық-түлік қауіпсіздігі және өнім сапасын бақылау; жаңа білім мен инновацияларға қол жеткізу; академиялық ғылым, білім және аграрлық нарыққа қатысушылар арасындағы байланыс. Мақалада АҚШ, Қытай, Еуроодақ, Чили, Оңтүстік Корея, Ресей экономикасын цифрландырудың шетелдік тәжірибесі қарастырылған. "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасының қысқаша сипаттамасы және Е-АӨК платформасы ұсынылған: мақсаттары мен міндеттері, даму векторлары (қолданыстағы сандық технологиялар, нөмірлеу әдістері негізінде болашақ индустриясын құру), негізгі бағыттары: шаруашылық қызмет салаларында цифрлы тәсілдер, электрондық мемлекетке көшу, адами капиталды дамыту, инновациялық экожүйені құру. Әртүрлі құжаттық материалдарды талдау негізінде республиканың ауыл шаруашылығын цифрландыру саласындағы жетістіктер көрсетілген. Авторлар әзірленген шараларды іске асырудан күтілетін нәтижелерді келтіреді: еңбек өнімділігінің жыл сайынғы өсуі, өндірістік шығындардың қысқаруы, өнімділіктің артуы, электрондық сауда алаңын енгізу, аграрлық секторда цифрлық фермаларды ұйымдастыру. "Оңтүстік" Агропаркінің қызметі зерттелген.

Қазақстан Республикасының аграрлық секторында оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін аутсорсингтік қатынастарды пайдалану мәселелері қарастырылған. Аутсорсингті қолданудың алғышарттары: ұйымдастырушылық даму деңгейі, корпоративтік мәдениет, қазіргі заманғы техникамен жабдықталуы, инвестициялық ресурстардың төмен көрсеткіші зерттелген. Отандық агроөнеркәсіптік өндірісте аутсорсингтік әдістерді енгізуден алынатын артықшылықтар анықталды - инновациялық технологияларды енгізу, өнім сапасын арттыру, шығындарды азайту, кәсіпорынның жұмыс істеу тиімділігін арттыру. Аутсорсингке бағытталған перспективалы бағыттар анықталған: ветеринария, зоотехния, агрономия, селекция, бухгалтерлік және заңгерлік қызмет көрсету. Авторлардың айтуынша, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының сыртқы операторларды тарту моделінің эволюциясы басқа да салаларға тән, оның үшвекторлы бағыты бар: бір жолғы міндеттерден тапсырыс берушінің мүддесі үшін белгілі бір үдерістің толық цикліне; қызметтерді қарапайым сатып алудан ұзақ мерзімді интеграцияға; бейінді емес рәсімдерді бейінді рәсімдерге беруге. Агроөнеркәсіптік кешенде аутсорсингтік сервисті қолданудың SWOT талдауы ұсынылған, олардың күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен тәуекелдері зерттелді. Берілетін функцияны іске асыру үшін қажетті өндірістік фактор бойынша аутсорсингтік қатынастардың түрлерін жіктеу жүргізілді. Капитал, еңбек, кәсіпкерлік қабілеттер, Табиғи ресурстар және аралас ақпарат, білім аутсорсингі зерттелді. Экономиканы жаңғыртудың тиімді тетігі ретінде агробизнестің және өнеркәсіптік кәсіпорындардың ынтымақтастық бағдарламасын әзірлеу қажеттілігі негізделген.

"Жасыл" экономика - елдің тұрақты экономикалық дамуының маңызды аспектілерінің бірі. "Жасыл" экономикаға көшу Қазақстанның әлемнің ең дамыған отыз мемлекетінің қатарына кіру жөніндегі алға қойылған мақсатқа қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Авторлар "жасыл" экономиканың Концепциясын талдады, оның басым бағыттарының бірі - қазіргі кездегі замнауи әлемдік тренд болып табылатын органикалық егін шаруашылығын дамыту. Органикалық өнім өсіруге бөлінген жерлердің көлемі республика мен әлемнің өңірлерінде бірнеше жыл ішінде көрсетіліп, салыстырмалы талдау жасалған. Қазақстандық экологиялық таза өнім өндірушілердің саны әлемнің басқа да елдерінде ұсынылған. Олардың өндірісі бойынша көшбасшы мемлекеттер - АҚШ, Германия, Франция және Канада екені анықталған. Мұнда органикалық нарық айқын экспорттық сипатқа ие. Органика секторы дамыған елдерде шаруашылықтар экологиялық одақтарда тұрады, азық-түлікті сертификаттаудан және таңбалаудан өтеді. Сертификаттау тауарлардың сапасын бақылаумен шектелмейді және жер алқаптарының мониторингін және оны шығарудың бүкіл процесін қамтиды. Қазақстан экологиялық теңгерімді жақсартуға, табиғи ресурстарды сақтауға, биоәртүрлілікті қолдауға, отандық азық-түліктің басқа елдерге экспортын ұлғайтуды ескере отырып, экологиялыққа баса назар аудара отырып, ұлттық бренд алуға ықпал ететін органикалық өнім тұтастығы мен қадағалану жүйесін құрады.

Ауыл тұрғындарының жеке қосалқы шаруашылықтарындағы мал жаю үшін ауылдық аумақтарды ұйымдастырудың перспективалық әдістері негізделген, оларды тиімді пайдаланудың институционалдық және ұйымдастыру-экономикалық бағыттары зерттелген. Әр түрлі табиғи-ауылшаруашылық аймақтардың типтік әкімшілік аудандарының мысалында елді мекендер айналасындағы учаскелердегі мал азығы қорына бағалау жүргізілген. Жеке қосалқы шаруашылықтардағы мал басының жүктемесі және оны ұстау жүйесі анықталған. Жайылымдардың тозу дәрежесі анықталған. Малдардың шектеулі контингенті негізінде, әіресе сиырлардың сауын табыны және мал жаюдың шалғайдағы жүйесі үшін жердің басқа санаттарын (қор мен орман қоры) тарту негізінде кенттерге іргелес жерлерді ұтымды пайдалану жөнінде нұсқалық шешімдер ұсынылды. Ауылдың маңында жайылымдық жерлерді сақтаудың жеті әдісі, олардың тозуына жол бермеу және жеке аулаларда мал шаруашылығы саласын дамытудың ұйымдастыру шаралары ұсынылды. Малдың белгілі бір түрлерін күту ерекшеліктерін, сондай-ақ маусымдық жазғы және қысқы кезеңдерде шалғайдағы жер учаскелерінің қажетті ауданын ескере отырып, табынның қазіргі құрылымын, 1 үй шаруашылығына мал басын ұстау нормаларының есебі ұсынылған. Нақты мысалда суғару құрылыстарын бірлесіп пайдалану кезінде кооперация әдістері ұсынылған. Қолданыстағы заңнамаға оларды ауылдық аумақтарда тарату мақсатында суғару құрылыстарын салуға және қайта жаңартуға арналған шығындардың бір бөлігін субсидиялау түрінде мемлекеттік қолдау шаралары бойынша толықтырулар енгізу туралы ұсыныстар әзірленді.

Өнеркәсіптік өндіріс деңгейі төмен аумақтардың және инфрақұрылымдық объектілердің әлеуметтік - экономикалық көрсеткіштерінің өсуі үшін ерекше маңызы бар экономиканың басым бағыттарының бірі - Қазақстан өңірлерінің тұрақты дамуындағы аграрлық сектордың рөлі ашылған. Нарықтық қатынастар жағдайында олардың функционалдық міндеттері өзгерді. Әлеуметтік, ресурстық, қаржылық және экологиялық сипаттағы сапалы әр текті мақсаттардың тұтас спектрі пайда болды. Мақалада ел аудандарының ауыл шаруашылығының әлеуеті мен негізгі индикаторлардың деңгейін арттыру көрсетілген: өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы өнімінің көлемі, инвестициялар, егіс алқаптары. Өңірлік агроөнеркәсіп кешені әртүрлі бағыттағы үрдістермен сипатталады деген қорытынды жасалған. Суармалы егіншілік көрсеткіштеріне ерекше назар аударылды. Статистиканы талдау мемлекеттік және жергілікті басқару деңгейінде АӨК инновациялық дамуын ынталандыру бойынша тиімді шаралар қабылданғанын куәландырады. Маманданудың негізгі бағыттары анықталған. Еңбек өнімділігінің агроөнеркәсіптік өндірістің тиімділігіне әсері қарастырылған. Республика өңірлерінің мал шаруашылығы саласының әлеуетті мүмкіндіктері отандық ет нарығын және ет пен ет өнімдерін экспорттауды қамтамасыз ете алады. Авторлар ғылымды дамыту және ауыл шаруашылығы өндірісінің тәжірибесіне қажетті нәтижелерді енгізу республиканың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын арттыруға мүмкіндік беретінін атап өтті.

Авторлар Қазақстан Республикасы Алматы облысының агроөнеркәсіптік кешенінің даму үрдістерін белгілеген, цифрландырудың қалыптасу процесіне баға берілген, Нидерланды - аграрлық-индустриялық елімен салыстырғандағы көрсеткіштер келтірілген. Өңірдің аграрлық өнімдерінің ең көп көлемін өткізу жүйесі ұйымдастырылған Алматы қаласының айналасында азық-түлік белдеуін құру мәселелері көрсетілген. Ауыл шаруашылығы техникасының: тракторлар мен комбайндардың негізгі көрсеткіштері талданған. Ауыл шаруашылығында цифрлық платформаларды ұйымдастыру қорытындысы бойынша облыстың бірнеше аудандарының проблемалары анықталған. "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасының бірінші кезектегі бағыттарының арасында шаруа (фермер) қожалықтарының, агрохолдингтердің және ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтерінің жер пайдалануын цифрлау көрсетілген. Оның нәтижелері аудандар бойынша ауыл шаруашылығы алқаптарында графикалық сурет - диаграмма түрінде ұсынылған. Мемлекеттің онлайн қызмет көрсету, субсидиялау және смарт-фермалардың жұмыс істеу аспектілері талданған. Тақырыптың өзектілігі Қазақстанның барлық өңірлерінде цифрландыру үдерісі тек қарқын алып отырғандықтан, "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасы 2017 жылдың соңынан бастап әрекет етеді. Ауыл шаруашылығының сандық трансформациясы - 2018-2022 жылдарға жоспарланған оның құрамдас бөлігі. Авторлар цифрлық экономиканың жедел және тиімді дамуын қамтамасыз ету нақты экономиканың өсуімен және оның инновациялық моделіне көшумен өзара байланыста цифрлық технологияларды енгізу және пайдалану шартымен ғана мүмкін екендігін атап көрсетеді. Цифрландыру технологияларын тарату еңбек өнімділігін ұлғайтуға ықпал етеді, саланың елдің ЖІӨ-нің өсуіне, тауарларды әлемдік нарықтарға экспорттауға үлесін ұлғайтады.

Агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты жұмыс істеуінің негізгі міндеттерінің бірі - оның бәсекеге қабілеттілігін - ұлттық экономиканың негізгі драйверлерін арттыру. Қазақстанның АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мақсаты - нарықта сұранысқа ие аграрлық сектор тауарларының өндірісін қамтамасыз ету. Оның басты бағыттарының бірін іске асыруда тауар өндірушілердің табыс көзі ретінде ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекелестік артықшылықтарын арттыру, мал шаруашылығы саласын қарқындату және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету негіздері бірінші кезектегі маңызға ие. Мақалада Түркістан облысының агроөнеркәсіп өндірісінің 2018-2019 жылдардағы статистикалық деректері талданып, АӨК экономикалық тиімділігін, оның бәсекелестік қабілеті мен экспорттық әлеуетін арттыруға мүмкіндік беретін бағыттар ұсынылған. Өңірдің мақта-тоқыма өнеркәсібін жаңғырту перспективалары, экспортқа бағдарланған мақта-тоқыма бұйымдарын шығару көлемінің өсуі көрсетілген. "AZALATextile" ЖШС-нің отандық және сыртқы нарықтарға бәсекеге қабілетті тауарларды өндіруге бағытталған қызметі қаралған. Мақта-тоқыма кластерінің жол картасының рөлі көрсетілген. Авторлар егістіктерді әртараптандыру, суармалы алқаптарды арттыру, сүтті табынның, қойдың, түйенің және құстың мал басының санын ұлғайту, жеміс-жидек дақылдары мен жүзімдіктердің өсіру алаңдарын кеңейту, қарқынды технологияларды қолдана алатын ірі және орта тауар шаруашылықтарын құру, суару суын пайдалану тиімділігін арттыру, суарудың су үнемдейтін тәсілдері, экспорттық ресурстар, ауыл шаруашылығы шикізаты импортының үлесін азайту және өнеркәсіптік қайта өңдеу, аграрлық маркетингті қолдану қажеттілігін атап көрсетеді.

Ақтөбе облысының аграрлық секторының ағымдағы жағдайы мен мәселелері көрсетілген. Авторлардың айтуынша, қазіргі уақытта елімізде көкөніс және жеміс шаруашылығы саласындағы барлық тауар айналымының 2-3% ғана қайта өңделеді. ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметінше, 2019 жылы Қазақстанда ауыл, орман және балық шаруашылығы өнімдерінің жалпы шығарылымы 4,41 трлн. теңгені құрады. Республиканың аграрлық саласын мемлекеттік қолдау тетіктерін жетілдіру қажеттігі атап өтілген. Статистикалық әдіс негізінде жалпы өндіріс көлемінің оң динамикасы анықталған. Жергілікті халықтың аграрлық өнімге төлем қабілеті бар сұранысын ескере отырып, өңірдің азық-түлік тауарлары қорына мониторинг жүргізіледі, бұл ретте жекелеген жылдары өнімділіктің үлкен ауытқуының себебі тек қолайсыз табиғи-климаттық жағдайлар ғана емес, сонымен қатар егін жинауды қоса алғанда, барлық өндірістік кезеңдерде саланың төмен технологиялық жабдықталуы болып табылады. Осыған байланысты авторлар жинаудан кейінгі инновациялық технологияларды пайдалану және оны сақтау шарттарын жақсарту қажет деп санайды. Елдің АӨК-нің тұрақты дамуы көбінесе оның қаржылық жағдайына байланысты: аграрлық сектор субъектілерін субсидиялау мен қолжетімді несие беруге негізделген. Республиканың агроөнеркәсіптік кешенінің проблемалары талданды және қолда бар шикізат әлеуетін тиімді пайдалану, жоғары технологиялық қайта өңдеу өндірістерін кеңейту есебінен облыс халқының өмір сүру деңгейін арттыру басты мақсатты орындауға ықпал ететін іс - шаралар қарастырылды.

Қазақстанда экономиканың тұрақты дамуы үшін кәсіпорындардың, оның ішінде аграрлық сектордың экспорттық әлеуетін нығайту үшін зияткерлік меншікті тиімді қорғау және пайдалану жолымен оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндеттері қойылған. Ол инновациялық дамудың маңызды ресурсы, сауда саясатының құралы ретінде қарастырылады. Мақалада агроөнеркәсіптік өндірістің материалдық емес активтерінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылатын оның айрықша ерекшелігі көрсетілген. Авторлық туындылар аудитінің мақсаты, зияткерлік капиталды аудиторлық тексеру міндеттері, оның кезеңдері анықталған. Қаржылық есептілік нәтижесінде алынған ақпарат жүйеленеді және талданады. Материалдық емес активтерді есепке алу принципі, оларды бағалау әдістері және айрықша құқық затының құны көрсетілген. Ауыл шаруашылығын қоса алғанда, кәсіпорындар халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық есептілікті дайындайды. Тәртіп бұзушылықтар анықталған жағдайда аудитор оларды жою жөнінде ұсынымдар, сондай-ақ болашақта мұндай жағдайға жол бермеу мақсатында бақылауды жетілдіру жөнінде шаралар әзірлейді. Авторлар қазіргі жағдайда зияткерлік меншік объектілерін пайдаланбай инновациялық қызмет мақсаттарына және бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізу мүмкін еместігін айтады. Соңғы жылдардағы ғылыми жарияланымдарда бұл мәселелер үстірт баяндалған, бұл бағалау, есепке алу және бақылау бойынша әдістемелік әзірлемелер мен практикалық тәжірибенің жоқтығымен түсіндіріледі.

Мақала кәсіпорынды басқару саласындағы өзекті мәселелерге арналған, оның құрылымы сыртқы және ішкі өлшемдердің әсерінен құрылады. Ақмола облысының "Ақтық "Агрофирмасы" АҚ қаржылық жағдайы талданған. Экономикалық қызметтің нәтижелерін сипаттайтын оның көрсеткіштерінің динамикасы, тиімді жұмыс істеу әдістері, дәнді дақылдарды іске асырудың рентабельділігін болжау үшін деректер ұсынылған. Жүргізілген корреляциялық-регрессиялық талдау негізінде зерттелетін тәуелділіктің мәнін анықтайтын нәтижелі көрсеткіштер мен факторлар (математикалық теңдеулер) арасындағы байланыс модельденді және қорытынды статистикалық баға берілді, оның негізінде таңдалған параметрлердің оңтайлы көрсеткішке әсерін есептеуге мүмкіндік беретін болжауға арналған оңтайлы үлгі іріктелді. Оған енгізілген индикаторларды өзгертуге тікелей әсер ететін шарттар көрсетілген. Жоғары мәні модельде қарастырылған шарттар мен соңғы деректер арасындағы тығыз байланысты көрсететін корреляция коэффициенті есептелген. Соңғы көрсеткіш таңдалған шамалардың ауытқуына байланысты екенін көрсететін детерминацияның жоғары дәрежесі анықталған. Модельдеу негізінде өндірістік үдерістің тиімді жұмыс істеуіне бағытталған кәсіпорынды басқару үшін қажетті рентабельділік, сату көлемі, өнімнің бағасы мен өзіндік құны, кірістілік және оның ауыспалы бағасы анықталған.

Мал шаруашылығы саласының, олардың ішінде мал азықтық базасы, ұсақ тауарлар, ауыл шаруашылығы өнімдері сапасының төмендігі, ветеринарлық және санитарлық нормалардың сақталмауы сияқты мәселелермен ІҚМ өндірушілер қақтығысатын негізгі мәселелері қарастырылған. Ет өңдеу кәсіпорындарының рөлі және ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық-түліктің ұлттық және әлемдік нарықтарына қатысу үшін олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру көрсетілген. Мал басының төмен өнімділігінің негізгі себептері асыл тұқымды малдардың аздығы, күтіп-бағудың қанағаттанғысыз жағдайлары, азықтандырудың төмендігі, азықтың жоғары сатып алу құны болып табылатыны анықталды. Селекцияны жетілдіру, жоғары сапалы ет және сүт өнімдерін алу үшін жемшөп тапшылығын жою бойынша шаралар белгіленді. Республикада ет өндірісін дамытудың қазіргі заманғы деңгейі инновациялық технологияларды тарта отырып, кластерлер жүйесіндегі жаңа құрылымдар санының өсуіне ықпал ететін мал шаруашылығы кешені өнімінің барлық түрлерін, атап айтқанда бастапқы және қайталама шикізатты, сондай-ақ дайын тауарларды тиімді пайдалану проблемасын шешудің жаңа тәсілдерін талап ететіні анықталды. Соңғы екі жылда ет және ет өнімдерінің экспорты мен импортына салыстырмалы талдау жүргізілді, сондай-ақ мал шаруашылығы саласындағы өнімдерді өндіруші басқа елдермен салыстырғанда саланың қарқындату үрдістері талданды. Теориялық және практикалық зерттеулердің нәтижелері бойынша қорытындылар жасалып, ұсыныстар әзірленді.

Қазақстанның астық және астық өнімдерінің әлемдік нарығына қатысуы елдер арасындағы қарқынды тауар айналымымен байланысты. Осының салдарынан өндіріс пен экспорт шығындарын қамтитын ең аз шығындармен елдің барлық өңірлерінің оларға қажеттілігін қамтамасыз ету мақсатында экспорттық стратегия мен астықты қайта өңдеу өнімдерін шығару жөніндегі мемлекетаралық байланыстарды ғылыми негіздеу маңызды. Мақалада бұл үшін Республикада жасалған қажетті жағдайлар қарастырылған. Астық өңдеуді мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар берілген. Экспорт елдің бәсекеге қабілеттілігінің негізі, мемлекеттің қаржылық тұрақтылығы, валюталық түсімдердің негізгі көзі болып табылатыны атап өтілді. Экспортқа бағдарланған модель есебінен экономиканы көтеруді жүзеге асырған және экспорттық әлеуеттің тұрақтылығына қол жеткізу экспортталатын тауарлар көлемін ұлғайтуға, қолда бар ресурстар мен өнімдерді жеткізу мүмкіндіктерін арттыруға, елдің әлемдік нарықта бекітілуіне ықпал ететін тиімді сыртқы сауда саясатына байланысты екенін көрсететін жоғары дамыған елдердің тәжірибесі келтірілген. Ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу - агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты жұмыс істеуінің маңызды саласы екендігі анықталған. Астық өнімдері шағын кешенін мемлекеттік реттеу республика өңірлерінің аграрлық өнім экспортын кеңейтудегі экономикалық перспективаларын ескере отырып, азық-түлік тауарлары мен шикізат материалдарымен сыртқы сауданың әдістері мен тетіктеріне негізделеді. Қостанай облысы ұн тарту өнеркәсібін одан әрі дамыту, астықты терең өңдеу технологияларын енгізу үшін жоғары ішкі резервтерге ие, Қазақстанда астық дақылдарын өндіруде үшінші орынға ие, дәнді дақылдар, ұн және макарон өнімдерінің ірі экспорттаушысы болып табылады.

Еуропалық континент елдері: Дания, Финляндия және Германия тағам өнеркәсібінің қазіргі жағдайы зерттелген. Қайта өңдеу саласының екі негізгі санаты қаралған. Өндіруші секторға енгізілген тамақ өнімдерін өндіретін кәсіпорындар ұсынылған: ас тұзын алу, балық аулау, теңіз өнімдері және т.б. Ет-сүт өнімдерінің: "Danish Crown" ет өңдеу концерні, "Arla Foods" (сүт және сүт өнімдері), "Carlsberg" - сыра және алкогольсіз сусындар, тағам индустриясы үшін ингредиенттер шығаратын ірі өндірушілер көрсетілген. Финляндияның тағам өнеркәсібінің, азық-түлік тауарларын (ет өңдеу, сүт және нан пісіру) өндіру бойынша ірі секторлардың, Тамақ өнімдері мен ауыл шаруашылығы өнімдерінің сыртқы саудасының, олардың өңірлер мен елдер бойынша экспорты мен импортының да- му үрдістеріне талдау жасалған. Осы елдің тағам саласының ірі компаниялары көрсетілген. Германиядағы тағам өндірісінің қазіргі жағдайы сипатталған (ет, кондитерлік, құс өнеркәсібі бойынша Федералдық статистикалық ведомствоның материалдары). ЕО және ЕАЭО мүше мемлекеттердегі тауар айналымының динамикасы көрсетілген. Азық-түлік тауарларының ішкі және сыртқы нарықтарында экономиканың басым секторларын басқарудың өзекті мәселелері зерттелген. Әрбір жеке алынған ел бойынша салаға экономикалық талдау жүргізілген. Өндірілген өнімнің импорты мен экспортына байланысты мәселелер зерделенген. Жетекші тауар өндірушілер қызметінің мысалдары келтірілген.

Кластерлер қызметінің негізгі мақсаттарының бірі - ел өңірлерінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады. Олар географиялық орналасқан мамандандырылған кәсіпорындарды қамтиды. Кластердің ядросы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер мен қайта өңдеу кәсіпорындары болып табылады. Қоғамдық өндірісте болып жатқан интеграциялық процестер қатысушылардың құрамы, бірлестіктің міндеттері, экономикалық қатынастар схемалары және басқару механизмдері бойынша ерекшеленіп, әртүрлі ұйымдық нысандарда жүзеге асырылуы мүмкін. Оңтүстік-Шығыс Азия, Қытай, Сингапур, Жапония мемлекеттерінде азық-түлік өндірісіндегі кластерлердің бәсекелестік артықшылықтарының, ауыл шаруашылығы шикізатынан биофармацев- тикалық құралдардың тәжірибесі көрсетілген. Кластерлік жүйелер әлемнің жетекші елдерінің (АҚШ, Италия, Ұлыбритания, Франция, Германия және т.б.) экономикасының 50%-ға жуығын қамтиды. Астықты қайта өңдеу кластері қызметі процесінде астық саласының қазіргі проблемаларын ескеру қажет: моральдық және техникалық жағынан ескірген жабдық, техникамен жеткіліксіз жарақталу, өндірістік қуаттардың толық жүктелмеуі, шикізатты қайта өңдеу деңгейінің төмендігі. Авторлар кластерлер салааралық кешендер функциясын орындай отырып, өңірлік және ұлттық экономиканың "өсу нүктелері", АӨК инновациялық қызметінің басым бағыты, отандық өнім өндірісінің көлемін арттыру болып табылатынын атап көрсетеді. Республиканың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүддесінде өндірістік-технологиялық тізбектерге қатысушылардың ұзақ мерзімді қарым-қатынастарының, олардың бірлесіп орнықты дамуға және интеграцияның мультипликативтік тиімділігіне бағытталуының тетіктерін әзірлеу қажет.

Алматы облысының қала маңы аймағының жеміс және көкөніс шаруашылығы саласында әртүрлі шаруашылық санаттарымен жерді пайдалану көрсетілген. Көкөніс және жеміс-жидек мамандығындағы ұсақ шаруа қожалықтарында тиімді жер пайдалануға талдау жасалған, онда шығарылатын өнімнің аз көлемімен тауарлылығының төмендігі, мемлекеттік қолдау шараларының жоқтығы көрсетілген. Ауыл шаруашылығы ресурстарының нәтижелілігін арттыру үшін ауданы бойынша әртүрлі бірнеше жер учаскелерін біріктіру жолымен жай серіктестіктерді ұйымдастыру негізінде ұсақ тауарлы Ш(Ф)Қ оңтайландыру бойынша ұсыныстар әзірленді. Облыстың қала маңындағы аудандарында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалануға салыстырмалы бағалау жүргізілді. Жерлерді пайдаланудың және аграрлық өнім өндірісін ұйымдастыру жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері анықталды. Неғұрлым өнімді техниканы қолдана отырып, технологиялық операцияларды кешенді жүргізе отырып, жерді бірлесіп өңдеу үшін жеміс-жидек мамандандыруының ұсақ жер шаруа қожалықтарын бірыңғай бау-бақша айналымы массивіне біріктіру механизмі ұсынылды. Алматы облысы Ескелді ауданының Қаратал ауылдық округіндегі Біріккен суару алқаптарында ұсақ аралас Ш(Ф)Қ ірілендірілген, аймақтық ауыспалы егістерді, инновациялық технологияларды енгізу, өсімдіктерді қорғау құралдарын қолдану, органикалық және минералдық тыңайтқыштардың оңтайлы нормалары, егін жинау мен өнімді өткізуді ұйымдастыру, мемлекеттік қолдау шараларын күшейту кезінде ұсынылып отырған нұсқа қазіргі уақытта жекелеген шаруашылықтарда 10-12%-ға қарсы 50%-дан жоғары табыстылықты және рентабельділік деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.

Халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу және қолдау шаралары, қазіргі еңбек нарығының өзекті мәселелері, оларды мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын жүзеге асыру шеңберінде шешу перспективалары қарастырылған. Жұмыспен қамтамасыз етілген тұрғындар мен жұмыссыздық көрсеткіштеріне, оның ішінде Қазақстанның аграрлық секторындағы жұмыс күші нарығына макроэкономикалық талдау жүргізілген. Ауылдық жерлерде жұмыс орындарының болмауы, сондай-ақ ауыл жастарының жұмыспен қамтылмауы мәселелерінің маңыздылығы байқалады, өйткені ресми статистика ауыл тұрғындары арасында жұмыссыздардың үлкен пайызын көрсетеді. Ауыл шаруашылығы өндірісінде жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді қолдау елдің экономикалық саясатының маңызды басымдығы ретінде айқындалған. Негізгі назар Мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру аясында еңбек нарығы проблемаларын шешуді іздестіруді зерделеуге аударылды. Мемлекеттің осы саладағы мақсатты қызметі тек макроөңірлерде ғана емес, жалпы республикада да жұмысқа орналасу мен әл-ауқатты реттеу мен болжаудың сапалық және сандық құралы болып табылатыны негізделген, бұл осы зерттеулердің маңыздылығы мен уақтылығын айқындайды. Агроөнеркәсіптік кешендегі еңбек нарығын зерттеу ауылдық аумақтардың еңбек әлеуетін зерттеуді көздейді. Ауыл шаруашылығында халықтың жұмыспен қамтылу жағдайына әсерін ескере отырып, жұмыс күшінің ауыл нарығын қалыптастыру факторлары көрсетілген. АӨК-дегі еңбек ресурстарының ерекшеліктері қарастырылған. Оларды тиімді және өнімді пайдалану - ауылда жұмыс істейтіндердің санын арттырудың негізгі өлшемі болады.

Қазақстандық өңірлік еңбек нарығында жұмыспен қамтудың стандартты емес формаларын қолдану және дамыту мәселелері бойынша әлеуметтік зерттеу нәтижелері ұсынылған. Стандартты, формальды жұмыспен қамту, өзін-өзі жұмыспен қамту, стандартты емес жұмыспен қамту және оның түрлерінің ұғымдық аппаратының түсіндірмесі берілген. Нарықтық жүйеде стандартты емес еңбек қатынастарының ауқымы мен құрылымын бағалауға мүмкіндік беретін Павлодар облысының ауыл тұрғындары арасында жұмыспен қамтудың стандартты емес түрлері туралы халықты сауалнама жүргізу бойынша әлеуметтік сауалнаманың негізгі нәтижелері көрсетілген. АЕМ-де жұмысқа орналасу проблемалары анықталған. Өңірдің ауыл халқының формальды жұмыспен қамтылуы мен өзін-өзі жұмыспен қамтуының арақатынасы белгіленген. Ауыл тұрғындарының ауыл шаруашылық қызмет түрлеріне қызығушылығының төмендеуіне әсер ететін себептер талданған, сонымен қатар облыстың ауылдық аумақтарында тұратындар ресми жұмыспен қамтылмағанда да, ауыл шаруашылық және ауыл шаруашылық емес кәсіпорындарда жұмыс істеуді жөн көретіндерін атап өткен жөн, бұл қазақстандық үрдістерге сәйкес келеді. Ауыл тұрғындарын жұмыспен қамту түрлері бойынша өзін-өзі сәйкестендіру жүргізілді және ауыл тұрғындары арасында жеке бизнесті кеңейту перспективалары анықталды. Павлодар облысының ауылдық жерлердегі кәсіпкерлік мүмкіндіктері бағаланған, алайда сауалнама қорытындысы бойынша ауылда тұратындардың көпшілігі агробизнес саласында жұмыс істеу үшін қолайлы жағдайды көрмейтіндігін айтады. Ауыл шаруашылық емес қызметті дамыту мәселелері ашылған. Жұмыспен қамтылған халықтың еңбек қызметіне қатынасы анықталды, мүдделі еместіктің объективті себептері анықталған. Ауылдық елді мекендерде стандартты емес жұмыспен қамтудың өсуі ауыл еңбегінің деңгейін арттыруға және халық табысының артуына ықпал етеді деген қорытынды жасалды.

Аймақтық ерекшеліктер мен ұлттық-мәдени құндылықтарды есепке ала отырып, әлеуметтік-демографиялық үдерісті басқаруды қамтамасыз ететін бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі, ұйымдық-экономикалық механизмдері, атаулы әкімшілік-құқықтық әсер ету, өсу нүктелерін мақсатты түрде қалыптастыру негізінде аймақтың муниципалдық аудандарының, ауылды дамытудың демографиялық мәселелерін шешу бойынша негізгі ережелер ұсынылды және дәлелденген, демографиялық саясатты қамтамасыз ету кезінде иерархиялық құрылған басымдықтардың болмауы, пәндік аймақ шегінен тыс шығу депопуляцияның пайда болуына және оның салдарларын жете бағалауға байланысты бар кемшіліктерді жоюға бағытталған. Социодемографиялық проблематиканы зерделеуде жүйелік және тарихи тәсілдерді қолдану талданған, бұл демографиялық жағдайды түзету және аймақтағы муниципалдық аудандар халқының санын қысқарту үрдістерін еңсеру демография саласындағы дағдарыс факторларына әсер ететін кешенді мемлекеттік өңірлік демографиялық саясат арқылы оның басты мақсаттары мен міндеттерін пәрменді шаралармен қолдау арқылы ғана мүмкін екендігі туралы айқын түсінік береді. Қоғам өмірінің әлеуметтік-материалдық жағдайларын жақсарту және материалдық әл-ауқаттың өсуі, егер отбасылық құндылықтарды, репродуктивтік қондырғыларды қалыптастыруға сәйкес келетін мәдени-ақпараттық ортаны қолдамаса, бала туудың төмендеуіне әкеп соқтыратыны көрсетілген. Қазіргі жағдайда демографиялық проблемалы жағдайлардан шығу үшін нарықтық экономиканың институционалдық және нормативтік-құқықтық ережелерін индивидтен отбасына қайта бағдарлау қажеттілігі туындайды.

ЕО тәжірибесі - тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында мемлекеттік басқаруды құру және оның жұмыс істеуі бойынша үздік шетелдік тәжірибелердің бірі. Атап айтқанда, азық-түлік қауіпсіздігін бақылау және қадағалау жүйесі "фермадан үстелге дейін" ("from farm to fork") тұжырымдамасына негізделген және Еуропалық Одақтың бірыңғай нарығының қызметінің негізгі факторы болып табылады, мұнда бұрыштың басында малдар мен өсімдіктерді қоса алғанда, азық-түлікті қауіпсіз сату мәселелері қойылған. Мақалада ұлттық деңгейде ЕО тәжірибесі негізінде ветеринарлық және фитосанитарлық қорғауды ескере отырып, тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау мен қадағалаудың шетелдік жүйесі сипатталған. Еуропалық Одақтың тамақ заңнамасын талдау келесі аспектілер бойынша жүргізілді: заңнамалық реттеу және институционалдық құрылым. Тамақ қауіпсіздігін бақылау жүйесінің негізгі принциптері қарастырылған. ЕО-да осы саладағы саясат төрт негізгі салаға бағытталғаны анықталды: тағам гигиенасы, малдар денсаулығы, өсімдіктер денсаулығы және зиянды заттардың қалдықтары. Малдарға арналған жем-шөп Еуропалық Одақтың тағам өнімдерінің қауіпсіздігі жөніндегі негізгі Заңының қолданысына жатады. Талдау нәтижелері бойынша Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігін бақылау жүйесін мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру үшін пайдалануға болатын қорытындылар мен ұсынымдар берілген.

Азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері - әлеуметтік-экономикалық даму негіздері, мемлекеттің экономикалық және ұлттық қауіпсіздігінің маңызды элементі, экономикалық қауіп-қатерлерге қарсы тұру шарттары мен тетіктерін қалыптастыратын, өндіріс базасы ретінде ауыл шаруашылығында ұдайы өндіру процестерін кеңейту және ел өңірлерін азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етуді арттыру мәселелері қарастырылған. Азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейі, оның құрылымы алынатын аграрлық өнімнің көлеміне, қайта өңдеу салалары мен сауданы оңтайландыруға тікелей тәуелді. Төрт қағидатқа сүйенетін мемлекеттің саясаты көрсетілген: азық-түліктің болуы, тұрақтылығы, пайдалану тиімділігі, қол жетімділігі, сондай-ақ қорларды пайдалану нәтижесінде немесе тұрақты жабдықтаумен импортталатын отандық өндіріс болуы тиіс. Агроөнеркәсіптік кешеннің басты міндеті халықты толық көлемде жоғары сапалы жеке азық-түлікпен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылығы және тамақ өнімдерінің экспортын арттыру, Ауылда жұмыспен қамтуды және табыстардыі арттыру, ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау болып табылады. Елдегі тұтыну өнімдерінің жеткілікті санына, олардың физикалық және экономикалық қол жетімділігіне көбінесе халықтың әл-ауқаты байланысты екені атап өтілді. Сондықтан жалпыға бірдей қолжетімді және сапалы азық-түлік өнімдері - бұл республиканың табысты әлеуметтік-экономикалық дамуының, оның мемлекет ретіндегі аумақтық тұтастығының, кең аймақтарды шаруашылықта игерудің кепілі.

Қазақстанның ұн тарту саласының қазіргі жағдайы және серіктестердің ұн тарту өндірісін дамытуға өзара тиімді ынтымақтастығының әсері көрсетілді, өйткені ел экономикасының тұрақты өсуі агроөнеркәсіптік кешеннің ұн тарту кәсіпорындары үшін маңызды мәнге ие. Ұн тарту өнеркәсібі нарықтың тағам сегментінің стратегиялық маңызды секторларының бірі болып табылады. Халықты ұн өнімдерімен тұрақты қамтамасыз ету - республиканың азық-түлік қауіпсіздігін құрайды. Мақалада нақты деректер негізінде қазақстандық ұн тарту өнімдерін өндіру, өткізу серпіні талданды. Облыстар бойынша рейтинг, 2019 жылы қайта өңдеу өнімдерінің көшбасшылары, астық пен ұн бағасының мониторингі, оған сұраныс, өнім ассортименті, сапасы, логистикалық инфрақұрылым, әріптес елдердің протекционистік саясаты ұсынылды. Ұн нарығына қатысушылардың ұзақ мерзімді, өзара мүдделі қарым-қатынасы - сенімділік, интеграция, өзара байланыс, ынтымақтастық, уақтылы, жедел, үздіксіз жеткізу сияқты факторларды қарастыратын маңызды құрал. Зерттеу нәтижелері бойынша автор ұсақ диірмендерді біріктіру қажеттілігі туралы қорытынды жасайды, өйткені бәсекеге қабілетті өнімді қуаты тәулігіне 6000 т-дан төмен емес ірі және орта диірмендер ғана өндіре алады. Шағын диірменнің ұны, әдетте, МСТ талаптарына сәйкес келмейді: күлділігі, ұнтақтау ірілігі. Жоғары технологиялық диірмендер (ірі және орта) ішкі және сыртқы нарықтарға жарамды жоғары сапалы ұн шығаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.