Қазақстанның ауыл шаруашылығын инновациялық дамытудың заманауи тәсілдері қарастырылады.

   Зерттеудің өзектілігі нарықтық және технологиялық жағдайлардың тез өзгеруіне байланысты республиканың аграрлық секторын модернизациялау және бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттілігімен байланысты.

   Агроөнеркәсіптік кешендегі инновациялардың артықшылықтары кеңінен танылғанына қарамастан, оларды елде енгізу қарқыны бұрынғысынша төмен деңгейде қалып отыр. Тежеуші факторларды зерттеу үшін инновациялық кәсіпкерлік және өсімдік шаруашылығы саласы зерттелді, онда жаңа, озық технологиялар белсендірек қолданылуда. Мал шаруашылығында жалпы өнімнің 64 %-ы халық шаруашылығына тиесілі, сондықтан инновацияларды енгізу процесі баяу жүруде. Тұтастай алғанда агроөнеркәсiп өндiрiсiн жаңарту және техникалық қайта жарақтандыру процесi мемлекеттiң, ғылымның және коммерциялық құрылымдар өкiлдерiнiң келiсiлген iсқимылын бiлдiретiн инновациялық қызметтi басқаруға кешендi көзқарастың болмауы себебiнен қиындық туғызады.

   Мақсат - аграрлық саладағы стартаптарды дамытудың негізгі мәселелерін анықтау және агроқұрылымдардың тиімділігі мен тұрақтылығын арттыру мақсатында олардың әлеуетті мүмкіндіктерін анықтау.

   Әдістер – аналитикалық және салыстырмалы түрде агробизнестің төмен инновациялық белсенділігі туралы тұжырымды негіздеу үшін қолданылды, математикалық құралдар экономикалық көрсеткіштерді сандық бағалау кезінде қолданылды, графикалық - зерттеу нәтижелерін көрнекі көрсетеді, Case Study теориялық ережелердің практикалық бейімделуін көрсетеді.

   Нәтижелер – агроөнеркәсіптік кешендегі инновациялық сипаттағы әзірлемелердің қазіргі жай-күйі мен перспективалары, олардың ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы және шаруашылық жүргізудің шағын нысандарындағы көрсеткіштерінің серпіні талданды. Өсімдік шаруашылығындағы жаңалықтарды енгізуге кедергі келтіретін негізгі себептер көрсетілген.

   Қорытынды - авторлық позиция - цифрлық трансформацияны кеңейту, фермерлер үшін оқыту бағдарламаларын ұйымдастыру, ғалымдар, ауыл шаруашылығы өндірушілері мен жеке фирмалар мен компаниялар өкілдерінің өзара іс-қимылы үшін платформалар құру ұсынылады.

   Мақсат – инновациялық және инвестициялық өсу факторы ретінде агроөнеркәсіптік кешендегі цифрлық процестердің маңыздылығы мен экономикалық қажеттілігін негіздеу, ауыл шаруашылығы саласын тұрақты дамыту үшін цифрлық шешімдерді оңтайлы пайдалану бойынша практикалық ұсыныстарды әзірлеу.

   Әдістер – экономикалық-математикалық, корреляциялық-регрессиялық – статистикалық деректерді зерделеу, ауыл шаруашылығының әлеуетін арттыру үрдістерін анықтау, сандық бағалауды жүргізу, цифрлық трансформацияның агроөнеркәсіптік өндірістің тиімділігіне әсерін талдау, аграрлық секторға тиімділігі жоғары технологияларды енгізу мәселелерін анықтау.

   Нәтижелері - осы уақытқа дейін Қазақстанның аграрлық саласы әлемдік ауқымда нарықтық экономика үшін тартымды болған жоқ, негізінен жоғары тәуекелдер мен болжамдаудағы қиындықтар. Алайда инновациялық құрылымдар мен цифрлық жаңғырту сияқты жаңа мүмкіндіктердің пайда болуымен тартылған инвестициялар көлемі артуда. Азияда дамып келе жатқан агробизнестің 20%-ға жуығы инновациялық әзірлемелермен байланысты. Агроөнеркәсіптік кешенді цифрландырудың тиімділігі ЖІӨ өсімінің шамамен 30 %-ын құрайды деп күтілуде, оны 2030 жылдың басына қарай 3 трлн. теңгеден астам көлемге жеткізу жоспарланып отыр. Қазіргі заманғы аграрлық азық-түлік нарығы - бұл жоғары технологиялық сегмент. Жер мен климат шаруалардың табысын анықтайтын факторлар болып табыл-майды, инновациялық міндеттер бірінші орынға шығады.

   Қорытынды - АӨК-дегі инновациялық белсенділік пен өнімділікті арттыру бағыттары ұсынылды. Авторлар инновациялық қызметті ғылыми қамтамасыз етудің басты мақсаты - генетикалық ресурстарды - ауыл шаруашылығы дақылдары мен жануарлардың өнімділігін оңтайландыру үшін ресурс үнемдейтін, экологиялық қауіпсіз және экономикалық нәтижелі нанотехнологияларды қолдану, селекциялық әдістерді жетілдіру, энергияны көп қажет ететін техника мен ақпараттық-коммуникациялық жүйелерді игеру екенін атап өткен. Инновациялық жобаларды мемлекеттік қолдау кезінде іске асырылған бастамаларға «Қадағалау технологиялары» платформасы, аграрлық сақтандыру сервисі, электрондық сауда алаңы кіреді.

   Мақсаты - басым инвестициялау негізінде ауылдық аумақтарды дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу.

   Әдістер - АӨК-ге қаржы салымдарының көлемі мен қазақстандық ауылды жаңғыртудың кешенді саясатын іске асыру арасындағы себеп-салдарлық байланысты белгілеу үшін талдау және синтездеу; экономикалық-статистикалық - негізгі капиталға инвестициялардың және ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы шығарылымының серпінін сипаттайтын статистикалық деректерді өңдеу, 2012-2022 жылдардағы нәтижелерді салыстыру, олардың үрдістері мен заңдылықтарын анықтау кезінде; корреляциялық тәсіл - инвестициялық қаражат мөлшері мен агроөнеркәсіптік өндірісті кеңейту мүмкіндігі арасындағы тікелей желілік тәуелділікті айқындау, корреляция коэффициентін есептеу және қорытындыларды түсіндіру үшін.

   Нәтижелер - аграрлық секторды капиталдандыру мен жалпы ішкі өнім арасындағы күшті корреляциялық байланыс белгіленген. Инвестициялық белсенділікті арттыру негізінде аумақтық теңсіздікті еңсеру, қала және ауыл халқының өмір сүру деңгейіндегі айырмашылықтарды тегістеу бағыттары негізделген.

   Қорытынды - авторлар ауылдық аудандардың келбетін өзгерту, ауылдық аумақтар мен агробизнестің әлеуетін арттыру міндеттерін шешу, экономикалық, құқықтық және әкімшілік тетіктер арқылы инвестициялық стратегияны жетілдіру, ауылдық елді мекендерден табиғи көші-қонға қарсы тұру, ауыл тұрғындарының санын қысқарту үшін ұлттық экономиканың агроөнеркәсіптік кешеніндегі инвестициялық қызметті жандандыру қажеттігін дәлелдеді. Шешілмеген проблемалар: инвестициялық салымдар көлемінің ұлғаю серпінінің тұрақсыздығы, олардың төмен инновациялық бағыттылығы, ауыл шаруашылығы техникасы мен инвестициялық мақсаттағы басқа да машиналар мен жабдықтар бағасының өсуі. Инновацияларды мемлекеттік инвестициялық қолдауды күшейту қажеттігі көрсетілді. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері Қазақстанның ауылдық жерлерін дамытудың инвестициялық тұжырымдамасы мен кешенді бағдарламасын әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

   Аграрлық өндiрiстiң тиiмдiлiгiн арттыру басқарушылық шешiмдер қабылдау мақсатында кәсiпорынның сыртқы және iшкi ортасының көрсеткiштерiн үнемi зерделеу және мониторинг жүргiзу үшiн ахуалдық талдау жүргiзудi талап етедi.

   Мақсаты - ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiнiң функционалдық стратегиясын шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң iшiнде және одан тыс болып жатқан оқиғалардың жиынтығы ретiнде жағдайдағы басымдықтарды орналастыру және белгiсiздiк жағдайында оның ықтимал дамуы негiзiнде негiздеу.

   Әдістер агробизнестің нәтижелілігін бағалаудың диалектикалық тәсіліне негізделеді. Проблемаларды зерттеу және ұсыныстарды дайындау процесінде уақтылы есепке алудың, бақылаудың, жоспарлаудың және болжаудың монографиялық, сандық және сапалық әдістері пайдаланылды. Зерттеудің ақпараттық базасын өндірістік құрылымның статистикалық және бухгалтерлік есептілігінің деректері құрады.

   Нәтижелер - іскерлік орта мен оның функционалдық мүмкіндіктерін зерттеудің әдіснамалық және әдістемелік аспектілері көрсетілген. Аграрлық құрылым мысалында өндiрiстiк процестiң рентабельдiлiк
деңгейiне iшкi және сыртқы ауыспалылардың әсерiн диагностикалау жүргiзiлдi, оны жаңғыртудың стратегиялық бағытын таңдау дәлелдендi, қаржылық нәтижелердi ұлғайту және өндiрiстiк-шаруашылық қызметтiң операциялық тәуекел дәрежесiн төмендету жөнiндегi iс-шаралар әзiрлендi.

   Қорытынды - авторлар жүйелі тұжырымдамалық талдаудың практикалық аспектілерін ұсынды, кәсіпкерлік объектісінің табыстылығына, өнімділігіне және бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін аса маңызды факторлар анықталды, аграрлық өнім өндірудің инвестициялық және маркетингтік жоспарлары дәлелденді; ресурстар мен шығындар, технологиялар бойынша өндірістік циклдың үнемділігін арттыру жолдары тұжырымдалған. Дұрыс стратегиялық шешімді практикалық тұрғыдан қамтамасыз ететін ақпараттың қажетті сипаттамаларына мыналар жатады: дұрыстығы, жеткіліктілігі, уақтылығы, тұтастығы және қолжетімділігі. Бұл ретте осы мәліметтердің қандай салада қолданылуы, пайдаланылуы және пайдалы болуын түсіну қажет. SWOT-талдау әлсіз және күшті жақтарды, экономикалық өсудің және кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын нығайтудың қатерлері мен мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді.

   Мақсаты - Қазақстан Республикасының ауылдық аудандарын әлеуметтік-экономикалық дамыту құралы ретінде ауыл туризмінің әлеуетін бағалау.

   Зерттеу агротуризм саласын кеңейтуге әсер ететін негізгі факторларды анықтауға бағытталған.

   Әдістер - авторлар туристік нарықты талдаудың әртүрлі тәсілдерін, отандық және шетелдік әдебиет көздеріне шолуды пайдаланған. Туристік салаға байланысты қолданыстағы жобалар, туристік индустрия секторының республиканың ауылдық аумақтарын дамытуға ықпал ету дәрежесін айқындау үшін статистикалық деректер қаралуда.

   Нәтижелері - халықаралық және қазақстандық тәжірибе негізінде туристік агробизнестің елеулі әлеуеті болғанымен, оның Қазақстанда таралуы көптеген қиындықтарға тап болатыны, цифрлық жүйелердің қағидатты маңызды мәні бар екені атап өтіледі. Қолданыстағы бағдарламалар инфрақұрылымды жаңартуға толық көлемде ықпал етпейдi, жоғары шығындар және туристiк объектiлердiң жыл бойы тұрақты жұмыс iстеуге қабiлетсiздiгi орын алып отыр. Сонымен қатар, Eco-Village «Toksumak» артықшылықтарын көрсететін және шетелдік туристерді тартатын ауылдық жерлердегі тиімді туризмнің мысалы ретінде сәйкестендірілген.

   Қорытынды - экотуризм ауылдық елді мекендерді жандандыру үшін қажет. Бұл - үшінші мыңжылдықтың жаһандық тренді. Ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) интеграциялау туристік қызметтердің сапасын жақсартады және олардың қолжетімділігін арттырады. Туристік қызметтің осы аспектілеріне назар аудара отырып, Қазақстан Республикасында фермерлердің ақпараттық-консультациялық қолдауымен туристік фирмалардың кең желісін құруға болады. Авторлар әсіресе өңірлерде сандық платформаларды табиғи агротуризмге қолдану құзыретіне ие мамандардағы «кадрлық тапшылық» деп аталатынын көрсетеді. Цифрлық трансформацияда ауқымды мақсаттар қою, тиімділік көрсеткіштерін белгілеу, бизнес-процестердегі шығындарды жою маңызды.

   Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркі (МҰТП) аумағында туристік-рекреациялық аймақтарды ұйымдастыруда кеңістіктік жоспарлаудың рөлі және оның агротуризм саласын кеңейтуге ықпалы көрсетілген.

   Тақырыптың өзектілігі ауылдық туризмге баса назар аудара отырып, ауылдық аудандарды орнықты дамытудың оңтайлы бағыттарын іздеу қажеттілігіне негізделген.

   Мақсаты - аумақтық жоспарлаудың негізгі аспектілерін және оның өңірлік экономиканы әртараптандыруға және аграрлық секторды қолдауға ықпалын талдау және анықтау.

   Өңірдегі туристік қызметтердің таралуына ықпал ететін сыртқы факторларды анықтау үшін жергілікті жерді функционалдық аймақтарға бөлу үшін Pestle және GIS-талдау жүргізілді.

   Нәтижелер - МҰТП-дағы туристік-рекреациялық инфрақұрылымның жай-күйі қаралды, оны жаңартудың негізгі өлшемдері белгіленді.

   Зерттеу нәтижесінде табиғи ресурстарды ұтымды бөлу және рекреациялық және ауыл шаруашылығы аймақтарын дұрыс аймақтарға бөлу антропогендік әсерлерді барынша азайтуға және экономикалық жағдайды нығайтуға мүмкіндік беретіні анықталды. Туристік агробизнесті туристік бағыттарға ықпалдастыруды қамтитын кеңістіктік жоспарлаудың тиімділігін арттыру стратегиялары ұсынылды.

   Қорытынды - қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық контексте агротуризм мен туризм әлеуетінің өсуі тұтастай алғанда халықтың әл-ауқатын, оның жұмыспен қамтылуы мен табысын жақсарту үшін маңызды құрал болып табылады. Катонқарағай МҰТП бірегей табиғи-климаттық және мәдени мүмкіндіктерге ие бола отырып,
экотуризм үшін мінсіз алаң болып табылады, бұл табиғат қорғау және экономикалық жағдайларды ескере отырып, аумақтарды сауатты жоспарлауды талап етеді. Қорытындыда аграрлық кәсіпкерлікті ілгерілетуге, экологиялық тепе-теңдік пен теңгерімділікке қол жеткізуге, туристік саланың ұстанымын күшейтуге қолайлы туристік және аграрлық мүдделерді үйлестірудің маңыздылығы атап өтіледі. Авторлар электронды құралдарды қоса алғанда, туристік фирмаларды ақпараттық-консультациялық қолдаудың орындылығын атап өтеді.

   Жеке қосалқы шаруашылықтар (ЖҚШ) қызметінің ерекшелігі, олардың елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі маңызды рөлі проблемаларды шешудің өзектілігін, басымдылығын және Қазақстанның аграрлық секторын тұрақты дамыту үшін қолда бар әлеуетті пайдалану бойынша зерттеу жүргізу қажеттілігін растайды. Мақсаты - ЖҚШ қазіргі жай-күйін талдау негізінде кеңейтуді тежейтін факторлар анықталды, олардың ауыл шаруашылығы үшін маңыздылығы айқындалды, ішкі резервтердің тиімділігі мен ауыл тұрғындарының табысын арттыруға баға берілді.

   Әдiстер - талдау, салыстыру және синтездеу, республиканың жеке қосалқы шаруашылықтарында қалыптасқан жағдайды, олардың аграрлық кәсiпкерлiк субъектiлерi ретiндегi мүмкiндiктерiн қарау кезiндегi экономикалық-статистикалық.

   Нәтижелер - авторлар соңғы 20 жылда (2000-2023 жж.) ауыл шаруашылығы өндiрiсiндегi шаруашылық жүргiзудiң осы нысандары үлесiнiң күрт төмендеу, саланың жалпы өнiмi құрылымындағы олардың үлес салмағының өзгеру үрдiсi байқалатынын атап өтедi. Жеке қосалқы шаруашылықтардың белсендi жұмыс iстеуiн шектейтiн негiзгi себептер анықталды: жемшөп, әсiресе жемшөп, сондай-ақ минералдық тыңайтқыштар сатып алудағы қиындықтар, iс жүзiнде көтерме жеткiзiлiмдердiң болмауы, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өткiзудiң қолайлы жағдайлары, көптеген ауылдық елдi мекендердiң рыноктардан алшақтығы, оларды өсiру мен жинаудың механикаландырылған технологияларының төмен деңгейi. Агроқұрылымдардың басқа санаттарымен салыстыру жүргізілді. Үй шаруашылықтары азық-түлік тауарларының отандық нарығында тең емес бәсекелестік жүргізуге мәжбүр.

   Қорытынды - нормативтік-заңнамалық базаны, жерді өңдеу, техниканы пайдалану және жөндеу, жем-шөп дайындау, өткізу нарықтарын іздеу мәселелерін шешуге, қайта өңдеу кәсіпорындары қуаттарының ауыл шаруашылығы шикізатымен, халықты азық-түлік өнімдерімен жүктелуін оңтайландыруға, жұмыспен қамтуды арттыруға және т.б. мүмкіндік беретін ауыл шаруашылығы кооперативтеріне (өткізу, қайта өңдеу, сервистік және т.б.) біріктіру тетігін әзірлеу қажеттілігі негізделген ауыл тұрғындарының сатып алу қабілеті.

   Мақаланың авторлары жоғары бәсекелестікпен, қайта өңдеу құрылымының өзгеруімен, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігімен және саланың тұрақты дамуымен сипатталатын Қазақстанның тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібінің қазіргі жай-күйін зерттеуді орындады. Негізгі кіші салалар - ет, сүт, ұн тарту және май-тоң май шикізаты мен қайта өңдеу қуаттарының жетіспеушілігінен кәсіпорындар санының қысқарғанын көрсетеді. Халықты азық-түлiкпен жабдықтау мiндетiн iске асырудың, ал ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге өз өнiмдерiн өткiзудiң қол жетiмдi рыноктарын ұсынудың маңыздылығы өңдеушi кәсiпорындарды терең және жан-жақты зерттеу, бағалау және орналастыру үшiн негiз болады.

   Мақсаты - ағымдағы үрдістерді талдау, түйінді проблемаларды анықтау және қайта өңдеу индустриясының әлеуетін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

   Әдістері - статистикалық және экономикалық талдау, корреляциялық тәсіл инвестициялар көлемі мен өндірістік көрсеткіштер арасындағы тәуелділікті айқындау кезінде қолданылды, бұл капитал салымдары көлемін ұлғайтудың орындылығын дәлелдеуге мүмкіндік берді. Регрессиялық модельдер инвестициялау мөлшеріне байланысты өндірістің өсуін болжау үшін пайдаланылды, бұл қаржы ресурстарын қалыптастырудың неғұрлым тиімді бағыттарын таңдауға негіз болды. Шығындардың құрылымы олардың өнiмдердiң өзiндiк құнына әсерiн зерделеу және рентабельдiлiктi арттырудың негiзгi факторларын белгiлеу кезiнде қаралды.

   Нәтижелер - қуаттардың жеткіліксіз жүктелуі (34-50%), сақтау үшін инфрақұрылымның тапшылығы және импортқа тәуелділік көрсетілген, бұл өз кезегінде ішкі нарықтың тұрақтылығына кедергі келтіреді. Сондай-ақ валюта ауытқулары мен санкцияларды қоса алғанда, сыртқы жағдайлардың ықпалына байланысты тәуекелдер белгіленді.

   Қорытынды - авторлар өңдеу кешендерінің коммуникацияларын жаңғыртуды, логистикалық арналарды кеңейтуді, тарату орталықтарын құруды және импорттық жеткізілімдерді азайтуды ұсынады. Бұл импорттың орнын басу және тиімді мемлекеттік қолдауды іске асыру есебінен республиканың азық-түлік тәуелсіздігі мен отандық тамақ тауарларының қолжетімділігі мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.

   Соңғы онжылдықтарда Қазақстандағы киіктердің популяциясы табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Табысты табиғатты қорғау шараларына қарамастан: аң аулауға тыйым салу, халықаралық ынтымақтастық, киіктердің санын өте төмен деңгейден қалпына келтіру, ұзақ мерзімділіктің болмауы тұжырымдамалар реттеуді әкелдіжәне к артық мөлшерге популяциялар. Бұл процесті басқарудағы басты қиындық олардың саны мен тіршілік ету ортасы арасындағы тепе-теңдікті сақтауда емес, әр түрлі мүдделі тараптар арасында тиімді өзара іс-қимыл орнатуда.

   Мақсат – талдау саны, қазіргі заманғы сын-қатерлер мен әдістерді зерттеу реттеуді генотипі бойынша республикада осы жануарлардың.

   Әдістер - деректерді жүйелеу бойынша сандық құрамы бойынша әр түрлі аймақтардағы киіктердің популяциялары мен популяцияларының жай-күйіне экологиялық мониторинг жүргізу олардың орналасу ареалының, сондай-ақ жүйелі көзқарас қарауда қарауарасындағы қарыз байланыстары сондай ұсақ тұяқты тұяқтылар және дала өсімдіктерінің экожүйесі аудандардың мүмкіндік берген зерделеу динамикасына осы сүтқоректілердің мал басы және стратегияларды ұсыну үйлестіру және сақтау.

   Нәтижелер – әсер ететін факторлар анықталды өзгеріс киіктердің популяциялары, сондай-ақ қазіргі заманғы әдістер үйлестіруді олардың саны. Бағыттар көрсетілген бейімделгішақұ басқарумен популяциямен, пайдалану реттеуге мүмкіндік беретін саны және ауыл шаруашылығына кері әсерін барынша азайту.

   Қорытындылар – қажеты енгізу механизмінің басқарманың бейімделгіштар мүмкіндіктері, тұрақтыға негізделген тіршілік әрекетінің құрамы мен жағдайларын бақылау популяциялар, сондай-ақ киіктерді бақыланатын өндіруге оралу үшін белгіленген квоталар шегінде сақталуын мүдделер арасындағы тепетеңдік биогеоценоза және еліміздің аграрлық секторының, жануарлардың генетикалық қорын толықтыруды қамтамасыз ету, азайту оларға шаруашылық қызметінің зиянды әсері, жаңа инновациялық технологияларды қолдана отырып бухгалтерлік есеп әдістерін жетілдіру.

   Азық-түлік мәселесін шешуде басты рөл астық шаруашылығына тиесілі, өйткені ол АӨК-нің басқа секторларындағы, әсіресе мал шаруашылығындағы жағдайды алдын ала айқындайды. Қазақстанның астық өндірісі елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық сала болып табылады. Отандық астық кешенін дамыту астық нарығының жайкүйіне әсер ететін экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық-технологиялық және басқа да ішкі және сыртқы факторлар жүйесінің өзара іс-қимылымен айқындалады. Қазiргi уақытта астық өнiмдерi саласы интеграциялық бiрлестiктердiң стратегиялық мiндеттерiн қоюға негiзделген жаңа экономикалық жағдайларда жұмыс iстейдi. Республика өзіне тән табиғи және басқа да ресурстарға байланысты жоғары тағамдық және жемдік қасиеттері, ұзақ уақыт сақтау және сапасын сақтау мүмкіндігі бар ірі астық өндіруші болып табылады, бұл сақтандыру және резервтік қорларды қалыптастыруға мүмкіндік береді, тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібі үшін негізгі шикізат, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің табыс көзі болып табылады.

   Мақсаты - мемлекет тарапынан басым назар аударуды талап ететін халық шаруашылығы функцияларының кең спектрін қамтитын астық шаруашылығының күрделі көп функциялы жүйесі талданды. Осы аграрлық сегментті нығайтуға бағытталған ұсынымдар әзірленді.

   Әдістер - салыстырмалы және жүйелі талдау, кәсіпкерлік құрылымдардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау мақсатында оларды салыстыру кезінде қолданылды.

   Нәтижелер - дәнді дақылдар мен оларды қайта өңдеу өнімдерін өндіру проблемаларының кешені құн құрудың, елеулі инвестициялар тартудың бүкіл тізбегін қамтитыны көрсетілді. Инновациялық белсенділік, дәнді дақылдардың селекциясы мен тұқым шаруашылығындағы, механикаландырудағы, мелиорациядағы, көлік инфрақұрылымындағы жаңалықтар, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы өзара байланыстарды шоғырландыру мамандандырылған астық аймақтарын құруға мүмкіндік береді.

   Қорытынды - дәнді дақылдар нарығының тұрақты қызметіне, қазақстандық астықтың әлемдік деңгейдегі позициясын күшейтуге ықпал ететін астық кешенінің әлеуетін одан әрі арттыру факторлары жинақталған.

   Ұн тарту өнеркәсібінің маңызды міндеті - халықты жоғары сапалы ұнмен, макарон, нан-тоқаш және кондитерлік өнімдермен қамтамасыз ету. Сондықтан бұл сала тамақ индустриясындағы ең ірі сала болып қала береді.

   Мақсаты - Қазақстан Республикасындағы ұн өнімдері нарығының құрылымы мен жұмыс істеу тетігін талдау.

   Әдістер - осы тамақ өнімдерін өндіру, тұтыну, экспорттау және олардың бағалары бойынша статистикалық ақпаратты жинау және өңдеу үшін талдау, топтастыру; салыстыру және синтездеу - көрсеткіштерді басқа елдердегімен салыстыру, жалпы үрдістер мен бірегей ерекшеліктерді анықтау кезінде.

   Нәтижелері - республиканың ұн тарту кіші кешенін дамыту көрсетілді, 2011 - 2023 жылдар аралығындағы экспорттық-импорттық қатынастар қаралды. Ұн тарту кәсіпорындарының көшбасшылары, экспорт құрылымы
және ірі импорттаушылар анықталды. Серпінінде өндірістік көлемнің біркелкі еместігі және төмендеуі байқалады. Астықты өнеркәсіптік қайта өңдеу құнына әсер ететін факторлар туралы ақпарат берілді. Авторлар астық бағасының едәуір өсуін атап өтуде. Өндіріс көлемін ұлғайтуға ассортиментті кеңейту және тиімділігі жоғары жаңа технологияларды пайдалана отырып, оның нан пісіру қасиеттерін арттыру есебінен қол жеткізуге болатыны негізделген. Ұн тауарларының экспорттық әлеуетін арттыру - Қазақстанның сыртқы экономикалық саясатының негізгі бағыттарының бірі, аграрлық экономиканы дамыту және экономикалық реформаларды бағалау үшін маңызды мәнге ие.

   Қорытынды - қазақстандық ұнның жоғары сапасы әлемде дұрыс танылғаны атап өтілген. Отандық нарықтағы үрдістер әлемдік үрдістерге сәйкес келеді - жоғары сортты бидайға және одан жасалған жоғары сыныпты бұйымдарға сұраныстың өсуі. Жетекші экспорттаушылар арасында позицияларды ұстап тұру үшін ықпалды мемлекеттік қолдау және отандық өндірушілерді ішкі және әлемдік бағалар арасындағы айырмашылықты өтейтін ынталандыру шараларының нәтижелі кешені қажет.

   Қазіргі уақытта сүт шағын кешені қазақстандық АӨК-нің неғұрлым маңызды секторларының бірі болып қалуда. Дамушы нарық жағдайында сүт өңдеумен айналысатын компаниялардағы бухгалтерлiк есеп республиканың сортты емес сүт шикiзатын екiншi рет өңдеумен айналысатын кәсiпорындарында толық көлемде пайдаланылмайтын есеп жүйесiнiң құрылымы пайымдайтын жедел басқару ниеттерiн бейiмдеу үшiн ақпараттық қолдаудың қажеттi деңгейiн қамтамасыз етпейдi. Нарықтық экономикада өнiмдi өндiру мен өткiзуге арналған шығындарды дәл бақылау, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердiң құнын бағалау ерекше өзектi болып отыр, бұл ретте құнның төмендеуi пайданы ұлғайтуда және тауарлар шығарудың рентабельдiлiгiн арттыруда шешушi рөл атқарады.

   Мақсаты - сүт өнімдеріне жұмсалатын шығындарды өндірістік және қайта өңдеу циклдерінде жіктеуге байланысты проблемаларды анықтау.

   Әдістер - сүт өнімдерін дайындауға арналған шығыстарды топтастырудың жіктеу белгісін, басқа салаларда қолданылатын дәстүрлі тәсілдер мен басқарушылық есептіліктің қазіргі заманғы жүйелерін анықтаудың әртүрлі тәсілдерін салыстыру үшін салыстырмалы талдау; сарапшылық практика сүт өнеркәсібіндегі бухгалтерлік есеп саласындағы қалыптасқан жағдай бойынша мамандардың пікірлерін зерделеу кезінде қолданылды.

   Зерттеу нәтижесінде мынадай нәтижелер алынды - агроқұрылым қызметінің барлық аспектілерін қамтитын «басқару» процесі бөлінді, «шығындар» ұғымы жүйелендірілді және сапасы төмен сүт пен сарысуды қайта өңдеу процесінде әрбір операциялық сала үшін оларды неғұрлым дәл ранжирлеу ұсынылды.

   Қорытынды - әзірленген теориялық, әдістемелік және практикалық ұсынымдар сүт өңдеу фирмаларында сүт тауарларының өзіндік құнын бақылау және есептеу тетігінің тиімді жұмыс істеуі, технологиялық рецептураларды сақтау үшін қолданылуы мүмкін.

   Мақсаты - ет өнімдерінің бәсекеге қабілеттілік факторларын анықтау және Алматы облысының ет саласының жай-күйін бағалау.

   Әдістер - синтез, азық-түлікті жабдықтау және өндіру жоспарларын қалыптастыру мүмкіндігі үшін ұқсастықтар; жіктеу - азық-түліктің әртүрлі түрлері үшін ерекшеленетін тұтыну талаптарын айқындау кезінде сандық тәсіл жоғары санаттағы етті дайындаудағы бағыттарды белгілеуге мүмкіндік береді; Портер бойынша бес күшті талдау - ішкі салалық бәсекелестік қатері кезінде. Барынша дұрыс, дәл, жүйеленген ақпарат алу объективтілік, дәйектілік, отандық және шетелдік ғылыми жарияланымдарды зерделеу қағидаттарына негізделген.

   Нәтижелері - өңірдегі ет өнімдерінің бәсекелестік артықшылықтарын арттыру өлшемдері мен жолдары зерттелді, сондай-ақ олардың теориялық және практикалық ережелері қаралды.

   Қорытынды - отандық мал шаруашылығын қарқындатудың жоғары әлеуеті бар Қазақстан ет өңдеу секторының әлемдік көшбасшыларының қатарында және әлемдік тауар нарығында болуы мүмкін. Бұл міндетті шешу үшін ет саласының экономикалық базасын күшейту қажет. Ауыл шаруашылығы өнімдерін 2024-2028 жылдарға арналған кешенді басты мақсаты – АӨК саласында қайта өңдеу көлемін 70 %-ға дейін жеткізу, индустриялық-инновациялық даму қарқынын басып озу, инвестициялық саясатты жетілдіру, еңбек ресурстарын пайдалану және қосылған құны жоғары ауыл шаруашылығы шикізаты мен агроөнімдерді экспортқа жөнелту тиімділігі, қайта өңдеу кәсіпорындарын үздіксіз жүктеу үшін шикізат базасын құру, олардың рентабельділігін арттыру, жоғары технологиялық машиналар, жаңа жұмыс орындарын ұйымдастыру, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

   Тақырыптың өзектілігі шығындарды оңтайландыру және қаражатты неғұрлым тиімді бөлу есебінен агроөнеркәсіптік кешеннің рентабельділігін арттыруға мүмкіндік беретін етті мал шаруашылығындағы цифрлық технологиялардың маңыздылығымен айқындалады.

   Аграрлық сектор кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігі еңбек өнімділігінің өсуі есебінен құнды ұлғайтуға мүмкіндік беретін инновациялық қызмет нәтижелерін пайдалануға тікелей байланысты. Мақалада Қазақстан Республикасының аграрлық саласындағы проблемаларға зерттеушілердің әртүрлі көзқарастары ұсынылған. Олардың бірі - еңбек процесін қарқындату ауыл шаруашылығы өндірісін жаңғырту және «Petal» жоғары технологиялық смарт жүйесін қолдану арқылы шешу ұсынылады.

   Мақсаты - негiзiнде «ақылды» жайылымдық технологиялар кешенi жатқан оны енгiзудiң қаржылық орындылығын анықтау.

   Зерттеу әдістері отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерін жүйелі талдауға, ҒЗИ мен орталықтардың талдамалық шолуларымен, зерттелетін мәселелер бойынша ғылыми-практикалық конференциялардың материалдарымен, шаруашылық қызметкерлерінің сараптамалық сауалнамасының деректерімен танысуға негізделеді.

   Нәтижелер - мал басы мен жайылымдарды басқарудың мақсаттары мен міндеттерін біріктіретін бірыңғай тәсіл талданды.

   Қорытынды - электрлік қоршауды қолдану жұмысшылардың еңбегін барынша азайтады, жалақы шығындарын, сондай-ақ малшылардың міндеттеріне байланысты шығындарды қысқартады, жайылымдық жерлерде малды күтіп-бағу бойынша алдын алу ісшараларын жүргізуді едәуір жеңілдетеді. Пайданың құндық баламасын есептеу әдістемесін
пайдалану және оларды салыстыру практикалық мәнге ие. Смарт ферманың артықшылығы ірі қара мал табыны мен жайылымдық жерлердегі жайылымды бірыңғай технологиялық циклде реттеу қағидаттарын үйлестіретін кешенді шешім болып табылады. Бұл - өнім көлемін арттыруға және сапасын жақсартуға мүмкіндік беретін жаңа тұжырымдама, робототехника үшін тамаша орта болып табылады.

   Мақала Қазақстанның май саласын қаржыландыру, түйінді проблемаларды анықтау және оларды шешу бағыттарын айқындау мәселелеріне арналған. Май өнеркәсібі елдің агроөнеркәсіптік кешенінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады және ішкі нарықты азық-түлікпен жабдықтауда, экспорттық әлеуетті ұлғайтуда маңызды рөл атқарады. Алайда, соңғы жылдары бұл тамақ сегментi қаржылық қамтамасыз етудiң жеткiлiксiздiгiне, инвестициялық тартымдылықтың төмендiгiне және өндiрiстi кеңейту үшiн мүмкiндiктердiң шектеулiгiне байланысты бiрқатар факторлармен бетпе-бет келуде.

   Мақсаты - мемлекеттік қолдауды, банк кредиттерін және жеке инвестицияларды тартуды қоса алғанда, май индустриясы кәсіпорындарын бюджеттеу көздері мен құрылымын талдау.

   Әдістері - монографиялық, экономикалық-статистикалық талдау, салыстыру және синтездеу, логикалық негіздеу.

   Статистикалық есептілік деректері ақпараттық база болды.

   Нәтижелері - ғылыми тәсілдер мен май комбинаттарын мемлекеттік субсидиялау шаралары қаралады. Заңнамалық базаны одан әрi жетiлдiру және республиканың май саласының бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттырудың өлшемi ретiнде май секторына шетел капиталының ағыны үшiн қолайлы жағдайлар жасау қажеттiгi көрсетiлдi.

   Қорытынды - мемлекеттің пәрменді көмегі, табиғи ресурстардың болуы және майлы дақылдар мен оларды қайта өңдеу өнімдеріне әлемдік сұраныстың өсуі одан әрі өсу және даму үшін май өнеркәсібінің қуаттылығын арттыруға ықпал етеді. Зерттеу нәтижелері, қорытындылар мен ұсыныстар АӨК өнімдерінің экспортын ұйымдастырумен айналысатын ғылыми қызметкерлер мен практиктер үшін қызығушылық тудырады. Технологиялық процеске инновациялық бағыттылықты іске асыру ішкі және сыртқы нарықтарда тұтынушылық артықшылықтарды пайдаланатын жоғары сапалы экологиялық таза тамақ өнімін дайындауға, халықтың экологиялық сауаттылығын жақсартуға мүмкіндік береді.

   Мақта кешені Қазақстан Республикасының экономикасында елеулі орын алады. Басты өнім - мақта талшығы әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті техникалық өнім болып табылады. Оны өткізуден түскен табыс - ел бюджетіне валюталық түсімдердің маңызды бабы. Басылым Қазақстанның мақта өнеркәсібінде интеграцияланған өндірістік тізбекті құру проблемасына арналған. Республикада ұзақ уақыт бойы мақта шикізат ретінде экспортқа сатылды, ал тоқыма саласындағы ішкі қажеттіліктер үшін Өзбекстаннан, Түркиядан, Қытайдан, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен арзан сорттар импортталды. Қазіргі уақытта өңдеу индустриясы көлеміндегі тоқыма өндірісінің үлесі 1 % -дан аспайды, дамыған
мемлекеттерде бұл көрсеткіш - 6-8 %.

   Мақсаты - шитті мақтаны қайта өңдеуден бастап қосылған құны жоғары дайын тоқыма бұйымдарын алуға дейінгі сатыларды біріктіру жолымен технологиялық процестерді ұйымдастыруды экономикалық негіздеу.

   Әдістер - мақтаны қайта өңдеу кезеңдерінің интеграциясын зерделеу кезіндегі жүйелі тәсіл. Экономикалық-математикалық модель арқылы бәсекелес өнiм шығарудан түсетiн маржиналдық кiрiс есептелген.

   Нәтижелер - шаруашылық жүргiзудiң қазiргi әдiстерi еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуiне, өндiрiстiң тиiмдiлiгiне қол жеткiзуге негiз бола алмайтыны көрсетiлдi. инновацияларды пайдалану. Авторлар шикізаттың басым бөлігін елде өңдеуді ұсынады, ол үшін мақта дайындаудан бастап соңғы тоқыма тауарларын шығаруға дейінгі өндірістік тізбекті қалыптастыру қажет.

   Қорытынды - жалпы пайданы есептеу моделі ұсынылған интеграцияның жоғары тиімділігін растайды. Ұсыныстарды іске асыру ішкі нарықты қорғауға, аграрлық секторды дамыту бағдарламаларын іске асыруға, жаңа технологияларға жылдам көшуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

   Өзектілігі - халықты қажетті және қолжетімді тамақ өнімдерімен қамтамасыз ететін аграрлық секторды тұрақты дамыту, мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі басым міндеті.

   Мақсаты - республиканың ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлік өндірісін талдау, оларды сақтау проблемаларын анықтау, перспективаға шешу жолдарын ұсыну.

   Әдістер - экономикалық-статистикалық, талдау және синтездеу, салыстыру және абсолюттік ауытқуларды қабылдау жалпы жинау серпінін және ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін және мал шаруашылығындағы көрсеткіштерді қарау кезінде қолданылды. Зерттеудің эмпирикалық базасын Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының 2019-2024 жылдардағы деректері, аграрлық саясат мәселелерімен айналысатын жетекші ғалым экономистердің жұмыстары құрады.

   Нәтижелер - авторлар бастапқы материалды тиісінше ұстау үшін жағдай жасау тауарлар сапасының жоғалуы мен сақталуының, нарықтағы бәсекеге қабілеттіліктің алдын алуға, аграрлық кәсіпорындардың пайдалылығын арттыруға, жаңа жұмыс орындарын ұйымдастыруға ықпал ететінін атап өтеді. Нарықтық ортаға бейімделу қажеттілігі өндірушілерден өндірістік процестерді жақсартуды және ресурс үнемдейтін жаңа нано-технологияларды пайдалануды талап етеді. Тұтынушылық артықшылықтардың трендтерінің бірі экологиялық таза өнімге өсіп келе
жатқан қызығушылық болып табылады. Органикалық әдістер мен табиғи компоненттерді қолдану барған сайын сұранысқа ие болып келеді, бұл өнімге сұраныстың ұлғаюына және жаңа нарықтық тауашаларды игеруге ықпал етеді.

   Қорытынды - ауыл шаруашылығы шикізатын сақтаудың негізгі шараларының бірі жаңа технологияларды қолдана отырып, дұрыс пайдаланудың қазіргі заманғы талаптарына жауап беретін сақтау жүйелерін, атап айтқанда қоймалар, көкөніс, астық қоймаларын салу болып табылады, бұл азық-түлік тауарларының тағамдық құндылығын ұзақ уақыт бойы сақтауға мүмкіндік береді. Егістіктен сөреге дейінгі жолдың барлық кезеңдерінде залалды барынша азайтатын логистикаға және жүктерді тасымалдаудың үздік түрлеріне назар аудару керек.

   Мақсаты - Жамбыл облысының 2018-2022 жылдардағы ауыл шаруашылығының қазіргі жай-күйін талдау. Өңірдің АӨК жалпы өнімнің жан басына шаққанда 100 га ауыл шаруашылығы алқаптарының, сондай-ақ өнімді сатудан және көрсетілген қызметтерден түсетін кірістердің өсуімен сипатталады. Бұдан басқа, 2022 жылы оның аграрлық секторы республика бойынша алтыншы орынды иеленді, бұл облысты стратегиялық маңызды деп айқындады.

   Әдістер - статистикалық және математикалық, олардың негізінде агроөнеркәсіптік кешеннің дамуы туралы бастапқы деректер алынды және тауарлар шығару көлемі мен сала қызметіне әсер ететін факторлар арасындағы байланыс анықталды.

   Нәтижелер - агроөнеркәсіп өндірісінде өңірдің өсімдік және мал шаруашылықтарын нығайту үшін жағдай жасалып, жоғары көрсеткіштерге қол жеткізілгені атап өтілді. Өз кезегінде мұндай векторлық бағыттылық жер және еңбек ресурстарының: жыртылатын және суармалы жерлердің, жайылымдар мен адами капиталдың болуына байланысты.

   Қорытынды - осы құрамдас бөліктердің облыстың ауыл шаруашылығының тиімділігіне әсерін анықтау үшін көп факторлы корреляциялық-регрессиялық талдау пайдаланылды, ол егістік ауыл шаруашылығы мақсатындағы 100 га жерге жалпы өндіріс пен жалпы ішкі өнімнің өсуін қамтамасыз ететінін көрсетті, ал қалған үш фактор жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді. Нарық конъюнктурасын ескере отырып, егіс алқаптарының құрылымын оңтайландыруды, мамандандыруды тереңдетуді, еңбекақы төлеудің прогрессивті нысандарын қолдануды, шаруашылық жүргізу нысандарын жетілдіруді, инновациялық технологияларды кеңінен пайдалануды, нақты тұжырымдалған мемлекеттік саясатты және жер ресурстарын нормативтік-құқықтық басқаруды қамтитын әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастыру іс-шаралары қажет.

   Өзектілігі - саланы техникалық жарақтандыруды жаңғыртуға, инвестициялар ағыны негізінде цифрлық технологияларды енгізуге негізделген агроөнеркәсіптік кешенді инновациялық-инвестициялық дамыту еңбек өнімділігін арттыруға және бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мүмкіндік береді.

   Мақсаты - Қазақстанның аграрлық секторының тиімділігін арттыру негізі ретінде ауыл шаруашылығындағы инновациялық белсенділікті мемлекеттік инвестициялау бойынша теориялық-әдіснамалық негіздеме мен практикалық ұсынымдар әзірлеу.

   Әдістер - үрдістер мен әсерлерді анықтау үшін нәтижелерді жүйелі талдау, алынған деректерді зерттеу кезінде статистикалық, шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау және болжау, оның оң және теріс бағыттарын айқындау және өндірістік процестерді оңтайландыру үшін экономикалық тәсіл.

   Нәтижелер - қазіргі заманғы ауыл шаруашылығы техникасының болмауы, ауылдық инфрақұрылымды жаңарту деңгейінің жеткіліксіздігі және нарыққа қолжетімділіктің шектелуі, кәсіпорындардың негізгі қорларын толықтыру деңгейінің төмендігі, машиналар мен жабдықтардың тозуы, маусымдық жұмыстардың салдарынан капитал салымдарының тапшылығы және инвесторлар үшін жоғары тәуекел агроөнеркәсіптік өндірістің тұрақты өсуі үшін басты кедергілерге айналды. Авторлар материалдық-техникалық базаны ұтымды құру, өсімдік шаруашылығы саласын қаржыландыру және берік оң байланыспен расталған жалпы өндірісті ұлғайту мәселелерін қарады. Республиканың көптеген экономикалық сегменттерiнде кәсiпорындардың инновациялық қызметiн жүзеге асыруға кедергi келтiретiн себептер анықталды. Материалдық-техникалық ресурстар туралы жалпыланған ресми деректерді пайдалана отырып, АӨК негізгі құралдарының тозу және жою серпіні талданды.

   Қорытынды - авторлар экологиялық және «жасыл» технологияларды пайдалануға инвестициялық салымдарды ұлғайтуды, фермерлерді озық технологиялар мен инновациялар бойынша оқыту және кеңес беру бағдарламаларын іске асыруды, лизингтік қаржыландыруды, білім мен тәжірибе алмасу үшін ғылыми-зерттеу институттарымен серіктестікті
ұсынады. Бiрлескен зерттеулер мен эксперименттер өсiмдiк шаруашылығын инновациялық және инвестициялық дамытуды мемлекеттiк қолдаудың негiзгi құралдары болуға тиiс.

   Электр энергиясын сақтау және орынды пайдалану ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, сақтау және қайта өңдеу процесіндегі маңызды бағыт болып табылады.

   Мақсаты - АӨК-дегі энергетиканың рөлі айқындалды, Қазақстанның аграрлық секторында баламалы энергия көздері мен энергия тиімді технологияларды пайдалану жолдары айқындалды.

   Әдістер - өңірлік деңгейде мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығындағы экономикалық байланыстардың көлемін есептеу және анықтау үшін талдау және жүйелеу. Жалпылау әдісі шалғайдағы ауылдық аудандарда энергетикалық инфрақұрылым құру проблемаларын жүйелеуге баса назар аударуға мүмкіндік берді.

   Нәтижелер - шетелдік және отандық әдебиетті агроөнеркәсіптік өндіріс пен энергетикадағы қазіргі заманғы жетістіктер тұрғысынан шолу; ауыл шаруашылығы өнімдері мен тауарларының жалпы шығарылымын талдау негізінде республиканың аграрлық саласын қазіргі заманғы дамыту мәселелері көрсетілген; елдің өңірлік экономикасының деңгейі көрсетілді, 2015 жылдан 2024 жылға дейін ауылдық жерлерде электр энергиясын тұтыну талданды; соңғы 11 жылда аграрлық салада тұрақты өсуді көрсететін жаңартылатын энергия көздерінің таралуын қамту бойынша баға берілді, агроөнеркәсіптік кешен үшін энергия объектілерінде шектеулер байқалады, қайта өңдеу өнеркәсібі, тамақ өнімдерін шығару үшін энергетикалық табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану, энергияны үнемсіз тұтынуға байланысты фермерлердің өндірістік шығындарының өсуі орын алады. Электр жүйесін генерациялауды арттыру қажеттілігі бойынша ұсыныстар негізделген.

   Қорытынды - аграрлық секторда өнімділікті арттыру негізінде АӨК әлеуетін арттыру қарқыны мен энергия үнемдеу процестерін енгізу арасында оң өзара байланыс орнатылған; энергия үнемдейтін көздерді пайдалану ауылдық аумақтарды дамытуды және ауыл шаруашылығы өндірушілерінің әлеуметтік жағдайларын жақсартуды ынталандырады.

   Сүт өнеркәсібіндегі бизнес-процестердің көптігі мен күрделілігі олардың әрқайсысының шығындарын жеке ажыратуды және басқарудың оңтайлы құралдарын енгізуді талап етеді. Әсіресе сүт өндірісі мен тасымалдауды бөліп көрсету маңызды, өйткені өнімді жоспарлау, ұйымдастыру және жеткізу шығыстары өзіндік құнды қалыптастыруды құрайды. Бұл ретте пайдаланылатын әдіснама қызмет түрлері бойынша дәстүрлі немесе функционалдық калькуляцияны пайдалану арасында таңдау жасау қажет кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің айқындаушы факторы болады. Қаржыландыру мәселесі әртүрлі салаларда зерттелсе де, оның есебінен логистикалық қызметтердің операциялық тиімділігін арттыру проблемасы бұрынғысынша терең зерттеуді талап етеді.

   Мақсаты - сүт секторындағы логистикалық процестердің жоғары үлесіне байланысты бюджеттеу жолымен өндірістік құрылымдарды оңтайландыру мүмкіндіктерін қарау.

   Әдістер - зерттеу барысында логистикалық шығындарды басқарудың нәтижелілігін сипаттайтын талдау, салыстырмалы сипаттама, рентабельділікті бағалау пайдаланылды.

   Нәтижелер - шығындарды, оның ішінде логистикалық шығындарды үйлестіру мен бақылау - бұл шығыстарды барынша азайтуға және қолда бар ресурстарды ұтымды пайдалануға бағытталған шаралар кешенін орындау, құрылымдық бөлімшелер арасындағы өзара байланысты қамтамасыз ету. Өндірістік төлемдер бюджеті бюджеттік реттеу жүйесінде негіз қалаушы болып табылады, ол шығындардың әрбір бабы бойынша өндіруші бекіткен нормативтік база негізінде әзірленуге тиіс.

   Қорытынды - шаруашылық қызметтiң әртүрлi деңгейлерiнде, тұрақты дамуды қамтамасыз етуге қойылатын талаптарды күшейту, логистикаға арналған жалпы шығыстардың өсу үрдiсi бар. Логистикалық сервистің көлемі мен өнімділік деңгейі көптеген сүт өнімдерінің өмірлік циклі уақытының қысқарғанын көрсетеді, бұл логистикалық ағындардың реттелуіне себепші болады. Логистикалық шығындарды арттыруға логистикалық циклда инновациялық технологияларды, қазіргі заманғы тиімділігі жоғары техника мен жабдықтарды қолдану айтарлықтай әсер етеді.

   Мақсаты - Қазақстандағы жайылымдардың тозу себептерін іздеу, жерді қашықтықтан зондтау негізінде жайылымдық алқаптардың стагнациясын және NDVI индексінің көмегімен жайылымдық алқаптардың жай-күйін айқындау.

   Әдістер - жайылымдық жерлердің сарқылу көздерін және олардың жай-күйіне әсер ететін факторларды зерттеу, статистикалық деректерді жинау, олардың өзгеру үрдістерін зерттеу үшін талдамалық және экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды; монографиялық және салыстырмалы талдау - жергілікті себептік байланыстарды және дегенерация салдарын анықтауға мүмкіндік берді; әр түрлі өңірлерден ақпарат салыстырылған, неғұрлым осал аймақтар көрсетілген.

   Нәтижелері - ғарыштық мониторинг жүзеге асырылды, «Қазақстан Ғарыш Сапары» АҚ платформасы арқылы Ерейметау ауданының тозған жайылымдарының суреттері жүктелді. МЖК ААЖ сайтында топырақ картасы бойынша өңірге тән топырақ түрлері анықталған. Объект Үленті ауылдық округінің жайылымдық алқаптарын түсіру болып табылады. Еуропалық спутниктің көмегімен Sentinel-2A https://dataspace.copernicus.eu кейіннен ArcGis 10.4-те редакцияланған төрт күн бойынша алынған кескінді жобалық жабынмен салыстыру үшін барлық қол жетімді спектралдық арналар бойынша ғарыштық суреттер жүктелді. Бағдарламада кедергілерді жою бойынша радиометриялық және атмосфералық түзету жұмыстары жүргізілді.

   Қорытынды - NDVI өңделген деректерінен жайылымдық жерлердің NDVI көрсеткіштері жыл сайын төмендеп келеді. Проблемаларды шешу жолдары ұсынылды. Автор жайылымдық инфрақұрылымды (суару пункттерін) дамыту, жем-шөп базасын нығайту және ауысымдық жаю әдісін пайдалану, мемлекеттік деңгейде қабылданған шараларды бақылау қажеттігін негіздейді. Жайылымдық жер пайдалану жайылымдарды басқарудың институционалдық негіздерін қайта қарауды талап етеді. Бұл мәселелер бойынша құзыретті аудандық атқарушы органдардан жергілікті өзін-өзі басқаруға беру қажет.