Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы салаларында кӛптеген шешілмеген мәселелер бар: ауыл шаруашылығы ӛнімдерін ӛндіру мен ӛңдеудің тӛмен деңгейі, ұсақ тауарлы шаруашылықтардың едәуір санының болуы, агроқұрылымдардың қаржылық тұрақсыздығы, аграрлық сектордың инновациялық жаңаруын, цифрландыру процестерін тежейтін нарықтық инфрақұрылымды жетілдірудің жеткіліксіз қарқыны.

Мақсаты - республиканың АӚК технологиялық жаңғырту стратегиясын негіздеу. Әдістері - отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми зерттеулеріне, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының, ғылыми мекемелердің деректеріне, ресми дереккӛздердің ақпаратына негізделеді.

Нәтижелері - агроӛнеркәсіптік ӛндірістің жоғары тиімділігіне және оның құрылымдық ӛзгерістеріне қол жеткізу, елдің агроӛнеркәсіптік кешеніне қауіп тӛндіретін сын-қатерлер мен тәуекелдерді еңсеру үшін цифрлық платформаларды инновациялық трансформациялау және пайдалану мәселелері зерделенді. Инновациялық процестерді басқарудың әдіснамалық тәсілдері қаралған, республиканың ауыл шаруашылығында жоғары нәтижелерге қол жеткізуді, оның әлеуетін арттыруды тежейтін негізгі себептері: техникалық жарақтандырудың тӛмендігі, табиғи ресурстарды, атап айтқанда жер, су ресурстарын тиімсіз пайдалану, ӛндірілген ӛнімді сақтаудың, тасымалдаудың және ӛткізудің қажетті жүйесінің болмауы, инвестициялар салу үшін осы саланың тартымсыздығы кӛрсетілген.

Қорытындылар - әлемдік тәжірибені талдау аграрлық секторды дамытудың инновациялық жолына кӛшу жағдайында технологиялық прогресті қамтамасыз етуге арналған мемлекеттің реттеуші рӛлі артып, оны іске асыру және қаржылық қамтамасыз ету тетіктерін құру стратегиясын әзірлеуге, экономиканың жаңа түрін қалыптастыруға жауапты негізгі факторға айналатынын кӛрсетеді. Агробизнесте инновациялық жобаларды іске асырудың жүйелі сипаты жаңа құзыреттерге ие жұмыс орындарының, мамандардың санын ұлғайтуға ықпал ететін болады.

The goal is to identify the possibilities of applying the SDG (Sustainable Development Goals) system for agro-industrial complex based on the analysis of its current state and adaptation to the concept of socio-economic and environmental sustainability (ESG).

The methods - general scientific: comparative, statistical analysis, as well as logical and generalization, which were used as theoretical and methodological basis based on the fundamental principles of the ESG-concept, presented in the works of various foreign economic schools.

Results - main problems of AIC are identified and systematized according to the UN methodology. The authors note that the proposed grouping of SDG parameters, focused on agricultural sector of Kazakhstan and connections established between them, will make it possible to create an effective, efficient model for the growth of the country’s economy and its agro-industrial production.

Conclusions - the research conducted by the authors of the article shows that there is significant resource for achieving the effectiveness of the Sustainable Development Goals based on the implementation of integrated approach that ensures unity and balance of social, economic and environmental goals and their integration into corporate strategies that set out the mission and objectives of the enterprise, as well as means and methods for their implementation. The importance and advantages of the ESG-concept for overcoming the environmental crisis, reducing the anthropogenic impact on the environment, creating conditions for improving the well-being of the rural population and the level of competitiveness of agricultural producers are justified. The implementation of ESG-standards plays important role in ensuring the sustainable development of the industry, helping to improve financial performance of enterprises, providing optimal conditions for attracting investors and strengthening reputation on domestic and international markets, preserving biological and natural diversity.

Мақсаты – республиканың АӚК инновациялық дамуының макроэкономикалық саясатының тиімді қҧралдарын әзірлеу.

Әдістері - дерексіз-логикалық, экономикалық-статистикалық, жҥйелік тәсіл, салыстырмалы талдау.

Нәтижелері - мақалада агроӛнеркәсіптік кешеннің стратегиялық мақсаттарға қол жеткізудегі рӛлі кӛрсетілген: азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, экспорттық әлеуетті арттыру, ішкі және сыртқы нарықтардағы нарықтық субъектілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Экономикалық дамыған елдердегі аграрлық саланың эволюциясы қарастырылған: салааралық ынтымақтастық, мамандандыру тиімділігі, кооперация, интеграция кезіндегі ӛндірістік және экономикалық байланыстар. Агроӛнеркәсіптік ӛндірістің ерекшеліктері және оны дамытудың негізгі мәселелері ҧсынылған. Шектеулі ресурстарды толық пайдалануға қол жеткізу жӛніндегі шаралар жҥйесінде кәсіпорындар қызметінің инновациялық-инвестициялық бағытын кҥшейтуді тежейтін негізгі факторлар айқындалған. Макроэкономикалық ортаны қалыптастыру жолдары ҧсынылған – кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыру ҥшін қажетті жағдай жасалған. Қойылған міндеттерді шешудегі жиынтық шығыстардың орны мен маңыздылығы, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы және оны қаржыландыру әдістері, банк ісін реттеу тәсілдері, жаңа ақша-кредит саясаты, салық және сақтандыру жҥйелері және оларды жетілдіру бағыттары, аграрлық секторды ҧлттық инновациялық жҥйеге айналдырудың негізгі қҧрамдас бӛліктері кӛрсетілген.

Қорытындылар - ауыл шаруашылығындағы инновациялық процестердің стратегиялық бағыты әлемдік және отандық трендтерге, ресурстарды ҥнемдейтін жаңа технологияларды қолдануға және оларды ҧтымды пайдалануға байланысты, ішкі тҧтыну деңгейінің тҧрақты ӛсуіне, отандық азық-тҥлікпен алмастыру есебінен импорт кӛлемінің азаюына ықпал етеді. Мақала ар19678876 «ҚР АӚК инновациялық дамуын мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық қҧралдарының тиімді жҥйесі» жобасы бойынша зерттеу нәтижелері бойынша жазылған.

Мақсаты - ауылдық жерлердегі кәсіпкерлік әлеуетті зерттеу нәтижелерінің сандық және сапалық кӛрсеткіштеріне талдау жасалған, Қазақстан ӛңірлеріндегі іскерлік белсенділіктің жай-күйін интегралды бағалау үшін әдістемелік құралдарды қалыптастыру әдістемелері қаралған.

Әдістері - статистикалық, рейтингтік жүйелер кәсіпкерлердің іскерлік бастамасына әсер ететін негізгі факторларды ашады, нақты объективті шешімдерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін кәсіпкерлік қызмет индекстерін анықтауға ықпал етеді.

Нәтижелер - бұл нормативтік материалдар республикадағы шағын және орта агробизнестің жай-күйін жан-жақты бағалайтыны және агроӛнеркәсіптік ӛндірістің инновациялылығы мен экологиялылығына тенденцияларды ескере отырып, мемлекеттік бағдарламаларды, ұлттық жобаларды, одан әрі ғылыми ізденістерді әзірлеу және түзету кезінде пайдаланылуы мүмкін екендігі кӛрсетілген.

Қорытындылар – аграрлық саладағы кәсіпкерлікті дамыту экономикалық және әлеуметтік жағдайды айқындайды, бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы ӛнімдері мен азық-түлік ӛндірісі үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері ауылдың әлеуметтік тұрақтылық мәртебесін кӛтеруге, әртараптандыруды қолдауға қабілетті. Кәсіпкерлік тәуекелдерді тиімді басқару үшін пәрменді шаралар қажет. Кәсіпорындардағы бизнес-процестерді мониторингтеу кезінде олардың әлеуетті ресурстық мүмкіндіктерін анықтау және болашақта пайдалану сияқты міндеттерді шешу үшін негіз ретінде оңтайлы параметрлерді қалыптастыру қажеттілігі негізделген. Бұл тәсілдің мақсаты – «сыни нүктелерді» уақтылы белгілеу және шағын аграрлық бизнестің тиімділігін арттырудың заманауи әдістерін қолдану. Стратегиялық жоспарлау және болжау саласында ұсынылған әдістеме ӛңірлерде ірі инновациялық жобаларды іске асыру кезінде түпкілікті нәтижеге бағдарланған менеджмент, бағдарламалық-нысаналы бюджеттеу рәсімдерін жүзеге асыру үшін ерекше маңызды.

Мемлекеттік аграрлық саясатты жаңғыртудың қазіргі жағдайында аграрлық құқықтың, құқықтық реттеу нысанасының, аграрлық сектор субъектілерінің мүдделерін қорғаудың, республиканың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің рөлі артып келеді.

Мақсаты - құқықтық жауапкершілікті қолданумен байланысты негізгі проблемаларды анықтай отырып, аграрлық құқықтық қатынастардың ерекшеліктерін зерттеу. Аграрлық заңнаманың ережелері мен нормаларының жай-күйін, пайдаланылуын талдау және Қазақстанның ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін қолдау, ынталандыру, құқық қорғау шараларын әзірлеу.

Әдістері - отандық және шетелдік ғалымдардың материалдарына, ғылыми жарияланымдарға, заңнамалық нормативтік актілердегі өзгерістерге сүйенеді. Салыстырмалы талдау, агроөнеркәсіптік өндірістегі құқықтық қатынастарды бағалау қолданылған.

Нәтижелері - заңды іс-әрекеттер шеңберінде заңды жауапкершілікті қолданудың жай-күйі және маңызды мәселелері, оның ерекшеліктері қарастырылған. Құқықтық міндеттерді бұзудың әртүрлі түрлері талданады: жерді пайдалану ережелерін, санитарлық және гигиеналық талаптарды, экологиялық ережелерді сақтамау – пестицидтерді заңсыз пайдалану, мал өсіру кезінде антибиотиктерді теріс пайдалану, суды ластайтын немесе топыраққа зиян келтіретін экологиялық стандарттарды бұзу болады.

Қорытындылар - авторлар агроқұрылымдардағы құқықтық мінез-құлықты жетілдіру бойынша бірқатар тиімді іс-шараларды ұсынады: мемлекеттік құқық қорғау органдары тарапынан бақылауды күшейту, жазалаудың неғұрлым тиімді тетіктерін құру, аграрлық құқықтық қатынастарға қатысушылардың хабардар болуын арттыру, бұл жосықсыз практиканың алдын алуға мүмкіндік береді, Табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны сақтауға жәрдемдеседі. Аграрлық құқық ауыл шаруашылығындағы жер, мүлік, еңбек, қаржы, басқару қатынастарын қамтиды. Бұл аграрлық саладағы кәсіпкерлік мақсаттарына сәйкес аграрлық өндіріс субъектілерінің ұйымдастырушылық-өндірістік-шаруашылық қызметін жүргізуге ықпал етеді.

Мақала Қазақстан экономикасының аграрлық секторын қаржылық қамтамасыз ету мәселелеріне арналған.

Мақсаты – аграрлық кәсіпорындардың қаржы кӛздеріне қолжетімділікті жақсарту, қаржы құралдарын дамыту, нарықтық қатынастарды кеңейтуге жәрдемдесу бойынша осы жүйені оңтайландыру үшін ұсынымдар әзірлеу мақсатында нарықтық трансформация жағдайында ауыл шаруашылығы саласын қаржыландырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігін зерделеу.

Әдістері – дерексіз-логикалық, графикалық, салыстырмалы талдау, жалпылау.

Нәтижелері - агроӛнеркәсіптік кешен үшін қолжетімді қаржы ресурстары: бюджет қаражаты, инвестициялар, мемлекеттік қаржылық кӛмектің түрлі бағдарламаларын пайдалану негізінде кредиттер талданады. Зерттеудің ӛзектілігі қаржыландыру, кредиттеу қағидаларын әзірлеу, АӚК субсидиялау ӛлшемдерін ӛзгерту, сондай-ақ инвестициялық қорларды, кредиттерді және басқа да қаржы қаражаттарын тиімді пайдалану кезінде жекелеген ұсыныстарды іске асыру мүмкіндігінде жатыр. Ішкі және сыртқы инвесторларды қосымша тарту қажеттілігі анықталды.

Қорытындылар - мемлекет инвестициялық процеске ұтымды баға белгілеуді қамтамасыз ету, кредиттік, салықтық және амортизациялық саясаттың икемділігін арттыру, инвесторларға жеңілдіктер беру арқылы кәсіпкерлік қызметті ынталандыру, капитал салымдарының басым бағыттарын бӛлу арқылы реттеуші әсер етеді. Мемлекеттік, аймақтық және кәсіпорындардағы сыртқы және ішкі ортаның ағымдағы және болашақ факторларын қадағалау қажет. Таяу және орта мерзімді перспективада бәсекеге қабілетті ӛнімді ӛндіру мен қайта ӛңдеуді қаржылық қолдау, шығарылатын тауарлардың алуан түрлілігін арттыру және оларды дайындаудың барлық кезеңдерінде жоғары сапаны қолдау жӛніндегі пәрменді шаралар қажеттігі атап ӛтіледі. Қаржылық шешімдер тиімді инвестициялық жобалардың негізі болып табылады. 

Техникалық жарақтандыруды жаңғыртуға, цифрлық технологияларды енгізуге, инвестициялық ағымды ұлғайтуға негізделген агроӛнеркәсіптік кешенді инновациялықинвестициялық дамыту еңбек ӛнімділігін арттыруға және зерттеудің ӛзектілігін айқындаған бәсекеге қабілетті ӛнім жасауға ықпал етеді.

Мақсаты - астық кіші кешені мысалында республиканың ӛсімдік шаруашылығы саласындағы инновациялық-инвестициялық белсенділікті ынталандыру бойынша теориялық-әдіснамалық негіздеу және практикалық ұсынымдар әзірлеу.

Әдістері - статистикалық, экономикалық ақпаратты зерттеу, жалпы тенденциялар мен әсерлерді, графикалық бейнені анықтауға жүйелі кӛзқарас.

Нәтижелері - заманауи ауыл шаруашылығы техникасының болмауы, ауыл инфрақұрылымын жаңғырту мен нарыққа қолжетімділіктің жеткіліксіз деңгейі, кәсіпорындардың негізгі қорларын жаңартудың тӛмен дәрежесі, машиналар мен жабдықтардың тозуы, инвесторлар үшін маусымдық және жоғары тәуекелдерге байланысты инвестициялардың шектеулі ағыны экономиканың осы секторының негізгі кӛрсеткіштерінің тұрақты ӛсуіне басты кедергі болды. Авторлар ӛсімдік шаруашылығына және жалпы ӛндіріске инвестициялардың динамикасына корреляциялық талдау жүргізді, ол күшті оң байланыспен расталды.

Қорытынды – қорытындылай келе, авторлар экологиялық және жасыл технологияларды пайдаланудағы инвестициялық капиталды ұлғайтуды, фермерлер үшін ӛсімдік шаруашылығындағы озық технологиялар мен инновациялар бойынша оқыту және кеңес беру бағдарламаларын іске асыруды, лизингтік қаржыландыруды, сондай-ақ ғылыми-зерттеу институттарымен білім мен тәжірибе алмасу үшін серіктестік орнатуды ұсынады. Бірлескен зерттеулер мен эксперименттер елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ауыл шаруашылығындағы инновациялық-инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі құралына айналуы тиіс. Инвестициялық салымдар мен инновацияларды агроӛнеркәсіптік ӛндірістің экономикалық ӛрлеуі мен тұрақтануы оның табысты жұмыс істеуіне байланысты біртұтас жүйе ретінде қарастырған жӛн. 

Ӛзектілігі – ауыл шаруашылығы малдарына арналған құрама жем ӛндіру индустриясы-мал шаруашылығы ӛнімдері нарығының барлық ӛндірістік және технологиялық байланыстарының ортасында орналасқан АӚК құрылымындағы негізгі буын. Соңғы онжылдықта республикада жемшӛп ӛндірісінде айтарлықтай жоғары кӛрсеткіштерге қол жеткізілді. Негізгі құрамдас бӛліктер - мал шаруашылығы саласының астық жемін тұтынуын ұлғайту, жемшӛп дайындаудың негізгі компоненттерін ӛндіру кӛлемінің ӛсуі, шикізатты дайындауды оңтайландыру.

Мақсаты – Қазақстанда құрама жем ӛнеркәсібінің әлеуетін арттырудың шындықтары мен перспективаларын, технологияларды интенсификациялау және инновациялық жаңарту негізінде тиімді стратегиялардың қажеттілігін кӛрсету.

Әдістері – салыстырмалы, статистикалық, жүйелік талдау, логикалық жалпылау.

Нәтижелері - авторлар мал шаруашылығы секторы үшін шикізат материалының негізгі жеткізушісі болған кәсіпорындарда агроӛнеркәсіптік ӛндірістің ӛсіп келе жатқан қажеттіліктерін қамтамасыз етуге және аралас жем мен мал шаруашылығы ӛнімдерін әлемдік нарыққа, атап айтқанда Таяу Шығыс елдеріне ауқымды экспорттау үшін резервтер құруға мүмкіндік бермейтін бірқатар экономикалық қиындықтар бар екенін айтады. Жем ӛндірісінің дәнді дақылдарға айтарлықтай тәуелділігі бар, ӛйткені шикізат кӛзінің негізгі түрі 5-сыныпты (жемдік) астық болып табылады. Сондықтан астық қоспалары мен құрама жемдердің қажетті кӛлемін алу үшін осы дақылдарға арналған аумақтарды кеңейту қажет. Инновациялық қызметтің негізгі перспективалық бағыттарының бірі жабдықты пайдалану шығындары мен электр энергиясына шығындарды азайту мәселесі болып қала беретіні атап ӛтілді.

Қорытындылар – елімізде жоғары тиімді жем - шӛп ӛндіру сегментін ұйымдастыру астық ӛнімдерін-астық пен ет ӛнімдерінің негізгі құрамдас бӛліктері мен олардың арасындағы байланыстырғыштарды қайта ӛңдеу жӛніндегі шаруашылықтарды пропорционалды және теңгерімді дамыту үшін қажет. Ірі ӛндірістік кәсіпорындардың ӛнеркәсіптік ауқымда жемшӛп ӛнімдерімен қамтамасыз ету мүмкіндіктерін арттыру, сондайақ жоғары энергетикалық құндылығы бар элементтердің үлкен үлесін қамтитын дәндерден шӛп ұны мен сірне пайдалануға негізделген технологияларды қолдану, мал ӛсіру тиімділігін айтарлықтай арттыруға және ӛнімнің ӛзіндік құнын тӛмендетуге мүмкіндік береді. 

Мақсаты - Қазақстанның айналмалы және климаттық экономикасы шеңберінде агроөнеркәсіптік өндірісті дамытудың қазіргі жай-кҥйін талдау, оның мал шаруашылығындағы негізгі аспектілерінің элементтерін анықтауға және климаттық факторлардың осы экономикалық жҥйеге әсерін анықтауға баса назар аудару.

Әдістері - деректерді статистикалық талдау және графикалық интерпретациялау, сызықтық және айналым экономикалық модельдерді салыстырмалы бағалау. Ғылыми жарияланымдардың материалдары, нормативтік актілер, сондай-ақ сарапшылармен сұхбат пайдаланылған.

Нәтижелері - ресурстық әлеуеттің тиімділігін арттыруға, қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға және еліміздің АӨК-де бизнес пен инновациялар ҥшін жаңа мҥмкіндіктер жасауға бағытталған Қазақстанның аграрлық секторындағы тұйық айналмалы экономикасының орнықты құрылымына көшу бойынша ұсынымдар әзірленген. Ауыл шаруашылығы қалдықтарын өңдеу және кәдеге жарату және салада заманауи технологияларды қолдану ҥшін инфрақұрылымды жетілдіру шаралары ұсынылған.

Қорытындылар - айналмалы экономика қағидаттарын жҥзеге асыру энергия тиімділігін арттыруға және биосфера мен экожҥйеге теріс әсерді азайтуға, инновациялық кәсіпкерлік – «жасыл» бизнес саласын кеңейту ҥшін жағдайлар жасауға ықпал етеді: жаңа жұмыс орындары, тиісті инфрақұрылым, «жасыл» логистика және т.б. Айналмалы экономиканың принциптері: айналмалы ұсыныс (шектелген ресурстар толығымен жаңартылатын көздермен ауыстырылады); жаңғырту және реконструкциялау арқылы өнімнің өмірлік циклін ұзарту; қайта өңдеу (өнім қалдықтарын қалпына келтіру және қайта өңдеу). Ресурстарды тиімді модификациялау - бұл жаңа құнды қалыптастырудың барлық кезеңдеріндегі инновациялардың мҥмкіндіктері, бұл жақсы нәтиже беріп қана қоймай, сонымен қатар материалдық, энергетикалық және экологиялық шығындардың төмендеуіне әкеледі. 

Жұмыста экономикалық дамыған елдердегі тұрақты Ауыл шаруашылығы ӛндірісін қолдау үшін сақтандырудың рӛліне, агроӛнеркәсіптік кешеннің әлеуетіне сәйкес мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің маңыздылығына назар аударылған.

Мақсаты - Қазақстандағы жағдайды ескере отырып, әлемдік тәжірибе мысалында аграрлық тәуекелдерді сақтандыруды мемлекеттік реттеу тетігі қаралған.

Әдістері - салыстыру және ғылыми жалпылау, тақырып бойынша әдеби дереккӛздерге шолу жасау. Зерттеу екі кезеңге бӛлінеді: 2020 жылдан 2023 жылға дейін халықаралық деңгейде агроқұрылым бойынша статистикалық дереккӛздерді талдау; отандық тәжірибені зерттеу.

Нәтижелері – мемлекеттің қатысуымен ауыл шаруашылығы қызметін сақтандырудың әртүрлі тәсілдерінің артықшылықтары мен кемшіліктері анықталған. Республикада ауыл шаруашылығы дақылдары мен малдарды сақтандыру жүйесін жетілдіру бойынша ұсынымдар, оның ішінде сақтандыру фирмаларының міндеттері мен қатысу шарттарын нақты айқындау, сыйлықақыларды субсидиялау деңгейін ұлғайту, фермерлер үшін ақпараттың қолжетімділігін қамтамасыз ету және заңнамалық база құру негізделген. Сондай-ақ, жұмыста халықаралық тәжірибені қазақстандық ұлттық ерекшеліктерге бейімдеу қажеттілігі де атап ӛтілген.

Қорытындылар - табиғи апаттардан келтірілген залалды ӛтеу кезінде мемлекеттік қолдау, ұсынылған шараларды іске асыру елдегі аграрлық сақтандырудың тиімділігін едәуір арттырады, фермерлік шаруашылықтардың мүдделерін қорғауды, аграрлық сектордың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және ауыл шаруашылығы ӛндірушілері үшін тәуекелдерді азайтады. АӚК сақтандырудың құқықтық тетігі жетілдіруді талап етеді. Ережені реттеудің негізі ретінде мүдделі тараптар арасында сындарлы диалог орнату қажет. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жай-күйін бағалау үшін ғарыштық мониторинг деректерін пайдаланудың маңызы зор. Ауыл шаруашылығын сақтандыру-ӛсудің әлеуетті сегменті және Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігінің факторы болып табылады.

Мақсаты – Абай облысындағы мал шаруашылығының ағымдағы жағдайы мен даму перспективаларын зерделеу, негізгі мәселелерді анықтау және оларды шешу, саланың тиімділігін ынталандыруға және арттыруға бағытталған жолдарын айқындау.

Әдістері – мақаланы дайындау үшін әртүрлі экономикалық зерттеу әдістері қолданылған: дерексіз-логикалық, монографиялық, синтез және талдау, салыстырмалы және статистикалық, жүйелік тәсілер.

Нәтижелері – 2021-2023 жылдары осы ӛңірдің мал шаруашылығы секторының жай-күйіне, ауыл шаруашылығы малдары мен құс басы санының, ӛндіріс кӛлемінің, мал басының бірлігінен ӛнімнің шығуының, ресурстарды, жемшӛпті, жайылымдық жерлерді пайдаланудың, негізгі капиталға тартылатын инвестициялар мӛлшерінің кӛрсеткіштерін салыстыру негізінде талдау жүргізілген. Қайта ӛңделген мал шаруашылығы ӛнімдері санының серпіні қаралған, негізгі тежеуші факторлар белгіленген, қайта ӛңдеу ӛнеркәсібінің әлеуетін арттыру үшін шағын және орта шаруашылық субъектілерінің мүмкіндіктері кӛрсетілген.

Қорытындылар – облыстың мал шаруашылығы бағытындағы шаруашылықтардың негізгі проблемалық мәселелеріне мыналар жатады: инновациялық технологияларға қолжетімділіктің жеткіліксіздігінен әлеуетті тиімсіз іске асыру, дамыған инфрақұрылымның тӛмен деңгейі, мал ауруының қаупі, жемшӛптің жетіспеушілігі, сүт ӛнеркәсібінің отандық ірі қайта ӛңдеу кәсіпорындарының болмауы, олардың ӛндірістік қуаттарының жүктемесінің әлсіз дәрежесі. Шағын ауыл шаруашылығы ӛндірушілерін қолдау жӛніндегі іс-шаралар ретінде тиімді және пәрменді құрал-ірі келісімшарттарды лоттарға бӛлу негізінде ӛңірдің шағын фермерлерінен азық-түлік ӛнімдерін мемлекеттік сатып алу ұсынылады. Бұл әдіс ЕО елдерінде кеңінен қолданылады, бұл ұсақ тауарлы шаруашылықтарға ұлттық нарыққа қолжетімділікті кеңейтуге, олардың кірістерін арттыруға мүмкіндік берді және ауылдық жерлерде жұмыспен қамтудың ӛсуіне ықпал етеді.

Қазақстан өңірлерінде сҥт және оны қайта өңдеу өнімдерін өндіру саласының қазіргі жағдайы зерттелген.

Мақсаты - сҥт өнімдері нарығындағы жағдайды бағалау, саланың дамуын тежейтін проблемаларды анықтау, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҥшін ұсыныстар әзірлеу.

Әдістері - монографиялық, логикалық, жҥйелік және кешенді талдау, статистикалық деректерді өңдеу, конструктивті-функционалдық тәсілдер. Ғылыми зерттеудің теориялық-әдіснамалық базасы ретінде отандық және шетелдік ғалымэкономистердің сҥтті мал шаруашылығы мен сҥт өңдеу құрылымдарының проблемаларына қатысты еңбектері пайдаланылған.

Нәтижелері - сҥт өнімдері көлемінің өсуіне, оның сапасына, рентабельділігіне, логистикалық жҥйелердің жұмысына (жеткізу тізбегі, өнімді тасымалдау, тасымалдауды оңтайландыру), маркетингтік стратегияларға тікелей әсер ететін факторлар талданған. Кәсіпорындардың кҥшті және әлсіз жақтарын, сондай-ақ сыртқы ортаның мҥмкіндіктері мен қауіптерін анықтауға мҥмкіндік беретін экономикалықматематикалық модельдеу әдісі қолданылған. Заңнамалық базаны реттеу аспектілеріне, сондай-ақ өзгермелі нарықтық жағдайларға және тұтынушылардың қалауына бейімделуге ерекше назар аударылған. Өзінің жоғары сапалы сҥтін өндіруді ұлғайту және импортқа тәуелділікті төмендету ҥшін мемлекет сҥт-тауар фермаларын құруды белсенді қолдайды және ынталандырады, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер ҥшін мемлекеттік субсидиялар көлемі ұлғаяды, кредиттеу және микрокредиттеу жҥйесі жеңілдетіледі. Сҥт шикізатын өндірушілердің кірістілігін арттыруды қамтамасыз ету, маусымдық сипаттың сҥт нарығының баға конъюнктурасына әсерін қысқарту, әлеуметтік тамақтану жҥйесінің инфрақұрылымын дамыту маңызды мәнге ие.

Қорытындылар - жаңа технологияларды енгізу, мал шаруашылығында цифрлық трансформация, жалпы өнімнің көлемін ұлғайтуға, отандық өнімдермен өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейін арттыруға және халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі нысаны ретінде сыртқы саудаға қатысуды кеңейтуге мҥмкіндік беретін техникалық жарақтандырудың өсуі қажет.

Сҥт адам ӛмірінде ең құнды және оңай сіңетін ақуыздар, майлар, кӛмірсулар, минералдар бар міндетті және қажетті тағам ретінде маңызды рӛл атқарады.

Мақсаты - Қазақстанның сҥт саласының қазіргі жағдайы, оның дамуына әсер ететін факторлар кӛрсетілген. Сҥт және сҥт ӛнімдерін ӛндірудің экономикалық параметрлері, ӛндіріс кӛлемінің динамикасы, шаруашылық нысандары бойынша ірі қара мал басының саны зерттелді.

Әдістері - отандық және аналитикалық шолуларды, ғылыми жарияланымдарды, статистикалық ақпаратты зерттеуге негізделген.

Нәтижелері - ӛңдеу кәсіпорындары ҥшін шикізаттың жетіспеушілігі, оның сапасының тӛмендігі, шағын ӛндірушілердің кӛптігі байқалады. Авторлар жеке қосалқы шаруашылықтардың ҥй сҥті технологиялық нормаларға сәйкес келмейтінін, бұл ӛз кезегінде бастапқы материалдарды сапасыз ӛнеркәсіптік ӛңдеудің себебі екенін айтады. Отандық ӛндірушілер тек сұйық ӛңделген сҥт пен кілегейге деген қажеттілікті қанағаттандырады (94,9%).

Қорытындылар – республикада сҥт ӛнеркәсібінің дамуына тежегіш әсер ететін кӛрсеткіштер қаралған, технологиялық қайта жарақтандыру, кластерлік құрылымдарды қалыптастыру, қазақстандық ӛндірушілерді мемлекеттік қолдау қажеттілігі кӛрсетілген. Шикі сҥттің сапа стандарттарын сақтау сҥт шикізатын алудың және бастапқы ӛңдеудің соңғы әдістерін қолданған кезде ғана мҥмкін болады. Әсерге, нәтижеге қол жеткізу ҥшін техникалық жабдықты, әсіресе ұсақ тауарлы шаруашылықтар ҥшін (сауу және тоңазытқыш аппараттары, дезинфекциялық құралдар, экспресс-бақылау анализаторлары және т.б.) субсидиялау талап етіледі. Сҥт ӛнімдерін тұтыну болжамдары болашақта тауардың осы тҥріне нарықтық сұраныстың кӛлемі мен құрылымын анықтау мҥмкіндігін болжайды. Табыс деңгейі, бӛлшек сауда бағасының ӛзгеру тенденциялары, нарықтың қанығу дәрежесі, ұлттық және тарихи дәстҥрлер негізгі факторлар болып табылады.

Мақсаты - ӛңірде сиыр сҥтін ӛндіру және қайта ӛңдеу кӛрсеткіштері регрессиялық кӛп ҥлгіні құру арқылы ұсынылған және Қазақстанда сҥт нарығын дамыту бойынша ұсыныстар берілген.

Жұмыста логика, статистикалық талдау, факторлық, эконометрикалық модельдеу және жҥйелеу әдістері қолданылады.

Нәтижелері - сҥт ӛнеркәсібі агроӛнеркәсіптік кешеннің ажырамас бӛлігі болып табылады. Дамыған елдердің сҥт индустриясы саласындағы жетістіктер туралы ақпаратты қамтитын әдеби кӛздерге талдау жасалған; әлемдік экономиканың қазіргі жағдайы және оның азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі маңыздылығы: инфляция, Ресейге қарсы санкциялар, тұтынушылық кірістердің тӛмендеуі кӛрсетілген. Сиырлардың ӛнімділігі, сҥт ӛндірудің тӛмендеуі мен жоғарылауының себептері, сҥт ӛңдеудің тӛмен ҥлесі, ауылшаруашылық машиналары паркінің жоғары амортизациясы қарастырылады. Ірі сҥт ӛңдеу ӛңірлік орталығы ретінде Алматы қаласының мысалында сҥт ӛнімдерін ӛндіру кӛлемі бойынша зерттеулер жҥргізу қажеттілігі негізделген. Инвестициялар ағыны қаланың сҥт кәсіпорындарының ӛнімділігіне айтарлықтай әсер ететіні анықталған. Шикізатты ӛңдеу және дайын ӛнімді алу процесіне барынша әсер ететін факторларды эконометрикалық бағалау жҥзеге асырылады.

Қорытындылар - ӛндірістік процестерді және сҥтті қайта ӛңдеуді регрессиялық бағалаудың құрылған моделінің ғылыми-практикалық нәтижелері келтірілген. Әлеуметтікэкономикалық критерийлер: қызметкерлердің жалақы деңгейі, сҥт ӛнеркәсібіндегі азықтҥлік инфляциясы, сҥт ӛнімдері кешендерінің санының ӛсуі анықталған. Мемлекеттік қолдаудың тиімді шаралары, шағын ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілерді ірілендіру, инновациялық технологияларды енгізу негізінде сҥт зауыттарын жаңғырту бойынша ұсынымдар әзірленді. Ресурс ҥнемдеудің маңызы зор-техникаға, технологияларға, ӛндірістік қызметке, экономикалық механизмге қойылатын міндетті талап. Ресурстарды, олардың болуы мен жұмсалуын есепке алу, энергияны, суды, жылуды пайдалануға ұқыпты қарау – әлеуетті ұтымды пайдаланудың міндетті шарттары болып табылады.

Мақсаты - 1990-2023 жылдардағы қант қызылшасы мен қант өндірісінің көрсеткіштерін талдау, қант өнеркәсібі өнімдерінің көлемін ұлғайту шараларын ұсыну.

Әдістері - статистикалық, оның негізінде қызылша шикізаты мен қантты алудың, оны жан басына шаққандағы тұтынудың, экспорт пен импорттың, сыртқы сауда айналымының бастапқы деректері жинақталған.

Нәтижелері – авторлар қызылша қант кіші кешенінің дамуы осы өнім санының тұрақты төмендеуімен, егіс алқаптарының қысқаруымен және өнімділіктің төмендеуімен қатар жүретінін атап өткен. Параметрлердің нашарлауы өндірілген дақылдың жоғары құны мен рентабельділігінің төмендігінен, техникалық базаның ескіргенінен, сапасыз тұқымдардың пайдаланылуынан, суару проблемаларынан, қант зауыттарының қуаттылығының жеткіліксіздігінен болып отыр. Қалыптасқан жағдай қантқа деген сұранысқа тікелей әсер етеді, ол импорт және қайта өңдеуден алынатын шикі қант есебінен қанағаттандырылады. Қазақстан Республикасында қант саласын дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған кешенді жоспарында баяндалған отандық шикізаттан қантты ұлғайту жөніндегі мемлекеттік шаралар қаралған, оның шеңберінде кәсіпорындарға қайта өңдеушілердің сұраныстарын ескере отырып, өз шикізат материалымен қамтамасыз ету үшін 150 километр радиуста қант қызылшасын өңдеуге жарамды пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді беру көзделген.

Қорытындылар - қойылған міндеттерді іске асыру қант импортына тәуелділікті төмендетуге және отандық нарықты өз өнімдерімен қанықтыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, логистика, дайын өнімді тасымалдау шығындарын арзандату, теміржол құрылысын қаржыландыру мәселелері пысықтауды талап етеді.

Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап ауыл шаруашылығындағы жер қатынастарының ӛзгеруі жекешелендіру толқындарымен, шаруашылықтың нарықтық қағидаттарын енгізумен тығыз байланысты.

Мақсаты – республиканың аграрлық секторындағы жер ресурстарын реформалау процесіне институционалдық ӛзгерістердің әсерін зерттеу.

Әдістері – отандық және шетелдік талдамалық шолулардың материалдарына, ғылыми жарияланымдарға, жер мәселесіне қатысты нормативтікқұқықтық актілерге, бағдарламалық стратегиялық құжаттарға сүйенеді. Агроӛнеркәсіптік кешендегі институционалдық реформалардың салдарын талдау үшін меншікті қайта ұйымдастыру, жерді пайдалану, ауыл шаруашылығы ӛндірісінің елдің ЖІӚ-ге қосқан үлесі тұрғысынан сандық және графикалық әдістер қолданылған.

Нәтижелері – Қазақстанның тәуелсіздігінің алғашқы жылдарындағы ӛндірістік, логистикалық және басқа да қажетті байланыстардың үзілуі ауыл шаруашылығы үшін ауыр сынаққа айналғаны және осы саланың жалпы ішкі ӛнімге қомақты инвестицияларын жоғалтқаны негізделген. Қазіргі шындық заңдар шеңберінде мемлекет реттейтін жаңа нарықтық ойын ережелерін құруды талап етеді. Аграрлық сектордағы жер құқықтық қатынастарына әсер еткен нормативтікқұқықтық ӛзгерістердің негізгі кезеңдері келтірілген. Жер мәселесіне байланысты ӛткен реформалардың салдары ұсынылған, республиканың АӚК дамуының алдында тұрған проблемалар мен сын-қатерлер айқындалған, қалыптасқан жағдайды жақсарту үшін ұсынымдар ұсынылған.

Қорытындылар – жер заңнамасын қоса алғанда, меншік құқығын кӛрсететін қабылданатын нормативтік-құқықтық актілердің сапасы елдің экономикалық дамуы, аграрлық саланың тиімді әлеуметтік-экономикалық құрылымын қалыптастыру үшін институционалдық жүйенің маңыздылығын кӛрсететін әлеуметтік-экономикалық, экологиялық жағдайға тікелей әсер ететінін түсіну керек.

Мақсаты - ауыл шаруашылығындағы «жасыл» бизнестің артықшылықтары мен мүмкіндіктері көрсетілген. Қазақстан Республикасының 2021-2030 жылдарға арналған «Жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын жүзеге асырудың негізгі бағыттарының бірі азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, топырақтың құнарлылығын арттыру, инновациялық, ресурс үнемдейтін технологияларды пайдалану, биоәртүрліліктің бұзылуымен күресу және т.б. проблемаларды шешу болып табылады.

Әдістері - мақалада деректердің статистикалық қатарлары талданып, отандық және шетелдік зерттеушілерің ғылыми еңбектері зерделенген.

Нәтижелері - аграрлық сектордағы «жасыл» қызметті ұйымдастырудың негізгі элементтері айқындалған және экологиялық егіншілік, «жасыл» технологиялар саласын кеңейтуге, зерттеу жобаларын әзірлеуге, тұрақты ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту үшін жұмыс орындарын құруға, жаңартылатын және жаңартылмайтын ресурстардың тепе-теңдігін сақтай отырып, жоғары сапалы және денсаулық үшін қауіпсіз азық-түлікпен қамтамасыз ету шарты ретінде ықпал ететін, экожүйелерге зиянды барынша азайтатын факторлар қаралған. «Жасыл» экономикаға трансформация кезінде агробизнестің жұмыс істеуінің перспективалық бағыттары белгіленген.

Қорытындылар - өңірлер қоршаған ортаның жай-күйін жақсартуға, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын арттыруға ықпал ететін стратегияны әзірлеуі қажет. «Жасыл» кәсіпкерліктің негізгі қағидаты - органикалық ауыл шаруашылығы өндірісінің аймақтарын кеңейту және экологиялық таза өнім экспортын ұлғайту, инвестициялар ағынын ынталандыру, сертификаттауды, таңбалауды және маркетингтік стратегияларды енгізу, халықаралық ұйымдармен және зерттеу орталықтарымен ынтымақтастық орнату. Осы мақсатта мемлекеттік саясаттың тиімді пәрменді шаралары талап етіледі. Цифрлық экономика негізінде кешенді тәсілді пайдалану шығындарды қысқартуға, инвестициялық тартымдылықты арттыруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және агробизнеске ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді тартуға мүмкіндік береді.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі далалық жерді пайдаланудың экологиялық проблемаларының болуымен және оны оңтайландыру қажеттілігімен расталады. Мақалада ауыл шаруашылығы айналымындағы дала аймағының агроландшафтарының экологиялық тұрақтылығы мәселелері зерттеліп, олардың жұмыс істеуі бұзылған кезде туындайтын экологиялық-экономикалық залал анықталған.

Мақсаты - Ақмола облысының мысалында ауыл шаруашылығы ландшафттарын пайдалану кезіндегі антропогендік әсер ету дәрежесін бағалау.

Зерттеу тақырыбының мазмұны келесі әдістерді таңдауға әкелді: тарихи, логикалық, статистикалық, жүйелік талдау, графикалық модельдеу.

Нәтижелері - ландшафттық-экологиялық тепе-теңдікті тұрақсыздандыратын факторларды ескере отырып, облыс аумағында экологиялық аймақтарға бөлу жүзеге асырылған, антропогендік әсер ету кезінде дала агроландшафтарының тұрақтылық дәрежесі айқындалған, эрозиялық процестің математикалық моделі негізінде суды ағызу қарқындылығының шамасы есептелген, андшафттардың өзін-өзі реттеуінің бұзылуына байланысты туындайтын экологиялық және экономикалық залалдар көрсетілген, табиғатты қорғау (эрозияға қарсылық) іс-шаралары әзірленген. Оларды жүргізгеннен кейін қалдық суды ағызудың мөлшері су ағындарының ағуын азайту тиімділігін сипаттайды.

Қорытындылар - өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруге маманданған Ақмола облысының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының далалық агроландшафтарын экологиялық тұрақтылықтың төмен дәрежесімен антропогендік тұрғыдан бұзылған жерге жатқызуға болады, бұл олардың аумағының айтарлықтай жыртылуына байланысты. Дала агроқұрылымдарындағы экологиялық тұрақсыздықтың негізгі факторларының бірі - баурайдағы егістікте су эрозиясының таралуы, оның экологиялық зияны топырақ қабатының жоғалуымен расталады. Ландшафттық экологиялық тұрақтылықты қолдаудың ұсынылған шаралары жер ресурстарын пайдалануды жоспарлау және шаруашылықішілік жерге орналастыру жобаларын әзірлеу кезінде қолданылуы мүмкін.

Мақсаты - жайылымдардың деградациясынан туындайтын құрғақшылық жағдайында мал азығы тапшылығы мен аштықты ескере отырып, шабындық-жайылымдық жерлерді пайдалануды жақсарту жӛніндегі ұсынымдар.

Әдістері - Қазақстанның ауыл шаруашылығы және Жерді мелиорациялау саласындағы заңнамасын, жалпы ел кӛрсеткішіндегі ӛңірлердің динамикасы мен үлесіндегі малдар санының деректері бойынша жер кодексін талдау және қорыту.

Нәтижелері - Маңғыстау облысының мал жаю және мал азығымен қамтамасыз ету үшін жайылымдық жерлердің қолжетімділігі мәселелері қаралған, малды дұрыс азықтандырмау салдарынан олардың ӛлу фактілері анықталған. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, 2022 жылы 22,8 мың бас есептелген. ІҚМ, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 4,2%-ға аз, шамамен 85,7 мың бас. - түйе (6% ӛсім), 120,5 мың бас. жылқылар (бойының биіктігі 6,3%). Шӛлейттену мен жайылымдық жерлердің нашарлауына байланысты қараусыз қалған жайылымдар саны артып келеді.

Қорытындылар - таулы және тау бӛктеріндегі жайылым кезеңдері арасында ӛсімдіктердің демалуына мүмкіндік беру арқылы жайылымдық жерлерді қалпына келтіруге ықпал ететін айналмалы жер жүйелері сияқты стратегияларды жүзеге асыра отырып, жерді тұрақты басқару мәселелерін шешудің инновациялық тәсілдері қажет, бұл ӛз кезегінде топырақтың құнарлылығын сақтайды және биоәртүрлілікті сақтауға ықпал етеді. Сондай-ақ, климаттың ӛзгеруіне бейімделген құрғақшылыққа тӛзімді жемдік шӛл ӛсімдіктерін ӛсіру қажет, бұл жемшӛп дақылдарының қолжетімділігін арттырады, мал рационын теңестіруге мүмкіндік береді және экожүйелерге жүктемені азайтады. Мақалада жайылымдық аумақтарды кеңейту және оларды пайдалану, жемшӛп ӛндірісі саласындағы жобаларды әзірлеу жоспарлары ұсынылған.

Мақсаты – «сертификаттау» терминін түсіндіретін әдеби дереккӛздерді талдау, аграрлық ЖОО түлектерінің кәсіби ӛсуі мен мансабына бағытталған ұсыныстарды әзірлеу.

Әдістері - салыстыру, салыстыру, жалпылау.

Нәтижелері – «сертификаттау» ұғымының мәні ашылады. Бұл үдерістің Қазақстан университеттерінің студенттері үшін республикадағы аграрлық экономиканы дамыту мүддесінде еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағдарланған бәсекелестік ортаны қалыптастырумен сипатталатын қазіргі жағдайдағы экономикалық бағыттылық, интернационалдандыру, трансформация және автономия сияқты қағидаттарды ескеретін рӛлі кӛрсетілген. Тиісті мемлекеттік құжаттарда (тұжырымдамалар, ережелер және т.б.) белгіленген осы саладағы сертификаттауды ұйымдастыруға байланысты негізгі талаптары мен үрдістері берілген. М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің мысалы қарастырылған, онда студенттерді 1С бағдарламалық ӛнімдеріне оқыту үшін Сертификаттау оқу орталығы ашылған, бухгалтерлік есеп (ауылшаруашылық кәсіпорындарында бухгалтерлік есептілікті жүргізу) саласындағы цифрлық құзыреттіліктерді қолдану негізінде экономикалық білім беру бағдарламалары түлектерінің жұмысқа орналасу мүмкіндіктері мен жоғарылау перспективалары одан әрі кеңейтіледі. Бұл пәндерді игеру берік білімді қамтамасыз етеді және студенттерге біліктілік емтиханын сәтті тапсыруға, содан кейін «1С: Кәсіби маман» сертификатын алуға мүмкіндік береді. Орталықтың жұмыс статистикасы, аграрлық сектор кәсіпорындарында сертификаттар мен жұмыс орындарын алған оқытылған студенттер саны ұсынылған. Авторлар сертификаттау кез-келген университеттің маңызды бағыттарының бірі болып табылады, бұл жас маманға жұмыс орындарының аграрлық нарығында тиімді және табысты болуға кӛмектеседі.

Қорытындылар - бейресми білім негізінде алынған білімді игеру экономиканың түрлі салаларында жұмысқа орналасу кезінде 3L тұжырымдамасын тиімді іске асыруға, бәсекеге қабілетті кадрлармен қамтамасыз етуге ықпал етеді.

Ауылдық еңбек нарығы ҥшін жҧмыс кҥшіне сҧраныс пен ҧсыныстың ерекше сипатын, олардың арасындағы теңгерімсіздікті, кәсіптік даярлықтың төмен деңгейін, инновацияларға жоғары дайындықтың жоқтығын, еңбек ресурстарының жетіспеушілігін атап өткен жөн. Осыған байланысты ауыл тҧрғындарының жҧмыспен қамтылуын арттыратын әлеуметтік кәсіпкерліктің баламалы нысанын қарастыруға болады.

Мақсаты - білім беру, денсаулық сақтау және мәдени демалыс мҥмкіндіктеріне қол жеткізу, ауыл тҧрғындарының кәсіпкерлік дағдыларын тарату, олардың өзін-өзі бағалауы мен өзін-өзі қамтамасыз етуін арттыру арқылы ауылдық жерлерде халықтың өмір сҥру сапасын жақсартудың оңтайлы нҧсқасы ретінде корпоративтік әлеуметтік жауапкершілікті дамытудың маңызды аспектілерін көрсету. Әлеуметтік кәсіпкерлер жергілікті ресурстарды пайдаланады және ауылшаруашылық өнімдеріне, қолөнер тауарларына, туристік қызметтерге жаңа нарықтар жасайды.

Әдістері - статистикалық-экономикалық, ғылыми талдау, салыстыру. Зерттеу отандық және шетелдік ғылыми жарияланымдардан алынған ақпаратты, Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ҧлттық статистика бюросының статистикалық деректерін талдауға негізделген.

Нәтижелері - автор демографиялық ҥрдістердің көрсеткіштерін және соңғы бес жылдағы елдегі және ауылдық жерлердегі жҧмыспен қамтуға еңбек әлеуетінің жай-кҥйінің әсерін, оның ішінде ауылдық аумақтардағы жҧмыспен қамту мен жҧмыссыздықтың ағымдағы жай-кҥйін және әлеуметтік проблемаларды шешуге бағытталған кәсіпкерлік белсенділік негізінде әлеуметтік-кәсіпкерлік қызмет спектрін кеңейтуді ҧсынады.

Әлеуметтік кәсіпкерлік келесі негізгі белгілермен ерекшеленеді: инновация, өзін-өзі қамтамасыз ету және қаржылық тҧрақтылық, кәсіпкерлік тәсіл.

Қорытындылар - автор шаруашылық жҥргізуші субъектілердің инвестициялық бастамасын ынталандыратын, ауылдық өңірлерде әлеуметтік және экономикалық қауіпсіздікті, жҧмысқа орналасу мҥмкіндіктерін арттыратын ҧсыныстар береді.

Мақсаты - кӛпжылдық екпелер мысалында Қазақстанда ерікті агроқұрылымның әлеуетін бағалау, нарықтың сұранысы мен дайындығын анықтау, ауыл шаруашылығы ӛндірушілері мен сақтандыру компанияларының алдында тұрған қиындықтарды анықтау.

Әдістері - қойылған міндеттерді шешу үшін агроӛнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдауға қатысты мәселелерді зерттеуге бағытталған контент-талдау әдісі қолданылған, деректер, статистикалық кӛрсеткіштер ақпараттық база ретінде қарастырылған, сондай-ақ тақырып бойынша әдебиеттерге шолу жасалған, заңнамалық актілер, мемлекеттің ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығын сақтандыру саласындағы саясаты, экономикалық дамыған елдердің тәжірибесі зерттелген.

Нәтижелері – кӛпжылдық дақылдарды сақтандыруға, оның күрт-континенталды климат, су ресурстарының тапшылығы және тұрақсыз экономика жағдайында дамуына кедергі келтіретін перспективалар мен кедергілерге баса назар аудара отырып, аграрлық тәуекелдер мен белгісіздіктердің болу мүмкіндігі кӛрсетілген.

Қорытындылар - ерікті сақтандыру қорғанысы Қазақстанның ауыл шаруашылығы ӛндірісіндегі қаржылық шығындарды жұмсартудың тиімді құралы болып табылады. Автор шаруашылық жүргізуші субъектілердің аграрлық сақтандырудың артықшылықтарын түсінуіне бағытталған қаржылық қаражатты ұлғайту және консультациялық жұмысты күшейту; сақтандыру тӛлемдерін бӛлудің тиімді тетіктерін құру және фермерлердің қажеттіліктерін ескеретін қолжетімді сақтандыру ӛнімдерін әзірлеу қажеттігін атап ӛтеді. Сақтандырудың барынша икемді шарттары, шарт жасасу үшін құжаттардың ең аз тізбесі, сақтандыру ӛтемінің мӛлшерін белгілеудің және шығындарды реттеудің ашық әдістемелері, инвестициялық тартымдылықтың ӛсуі, қазақстандық ауыл шаруашылығы ӛндірушілерінің қажеттіліктерін ескере отырып, халықаралық тәжірибені пайдалану талап етіледі. Шаруалардың табиғи-климаттық ӛзгерістерден шығынын азайтудың кең таралған әдістерінің бірі ретінде сақтандыру қызметтерінің рӛлі артады.