Технологиялық инновацияларды игерудің, отандық азық-түліктің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың материалдық негізі техникалық әлеует болып табылады. Зерттеу мақсаты – Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін ауыл шаруашылығы техникасымен қамтамасыз етудің қазіргі жай-күйін зерделеу, ауыл шаруашылығы машинасын жасаудың негізгі проблемалары мен перспективаларын анықтау. Экономикалық-статистикалық әдісті қолдану негізінде республикада 2013-2020 жылдары ауыл шаруашылығы техникасының негізгі түрлерінің болуына талдау жүргізілді. Статистикалық деректерді қарау ауыл шаруашылығы өндірісін техникалық жарақтандыру оның тиімді дамуын айқындайтын факторлардың бірі болып табылатынын куәландырады. Нәтижесінде – ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің техникалық базасын қалыптастыру бойынша жақын және алыс шетелдердің тәжірибесі ұсынылған және ел экономикасының тұрақты дамуындағы аграрлық сектордың рөлі негізделген. ҚР АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын ескере отырып, ауыл шаруашылығы машиналарының негізгі түрлерін шығару серпіні көрсетілген. Ауыл шаруашылығы саласын материалдық-техникалық қамтамасыз етудің түйінді проблемалық мәселелері: техниканың тозуы, пайдаланудың нормативтік мерзімінен асып кетуі, техникалық жарақтандырудың әлсіздігі, ауыл шаруашылығы жабдықтарының қымбаттығы көрсетілген. Әр түрлі ауылшаруашылық технологияларын шығаратын отандық кәсіпорындар туралы мәліметтер келтірілген. Қорытындысы – талдау негізінде авторлар ауыл шаруашылығы машиналарының отандық өндірісі көлемінің  жеткіліксіздігіне  байланысты  олардың  негізгі  саны  мен  түрлері  Ресей,

Беларусь, Украина және алыс шетел мемлекеттерінен жеткізілетінін атап өткен. Ауыл шаруашылығына арналған техниканы жеткізушілер туралы машиналардың атауы мен маркасы көрсетілген ақпарат берілген. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде АӨК техникалық құралдарын жаңарту үшін ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамыту қажеттілігі негізделген. Осы мақсатта Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік өндірісінің техникалық жарақтандырылуын арттыруға мүмкіндік беретін іс-шаралар кешені әзірленген.

Мақсаты – Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларын және оларды шешу жолдарын қарау. Азық-түлік саясаты ұлттық қауіпсіздіктің негізі және экономиканың аграрлық секторын дамытудың маңызды бағыты болып табылады, оның мәні халықтың шұғыл қажеттіліктерін барынша қанағаттандыруға және жеткілікті мемлекеттік резервтерге, белсенді төлемдер мен сауда баланстарына ие болуға мүмкіндік беретін экономикалық өсу деңгейін арттырудан тұрады.  Міндеттері – отандық нарықта тамақ өнімдерінің бәсекелестік артықшылықтарын арттыру, сондай-ақ тауарлардың отандық брендін құру қажеттілігін көрсету. Нәтижелер – COVID-2019-ның азықтүлік жүйелеріне тигізетін терең әсері талданды, ол бірқатар себептерге байланысты бүкіл әлемде адамдардың азық-түлікке қол жетімділігіне қауіп төндірді. Еуразиялық экономикалық одақ, мемлекетаралық интеграцияны дамыту, Бірыңғай азық-түлік мәселесін және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды іске асыру жағдайында ауыл шаруашылығы өнімдерінің ортақ нарығы мүдделерінің теңгерімін сақтау және ЕАЭО-ға кіретін мемлекеттердің егемендігін қорғау маңызды аспект болып табылатыны анықталды. Мақалада Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерінің өндірісіне (19902020 жж.), ет, сүт, жұмыртқа, картоп, көкөніс және бақша өнімдері және т. б. бойынша елдегі өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейіне талдау берілген. Авторлар деректерді ЕАЭО елдерінде ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару бойынша салыстыру жоспарында келтіреді. Мақалада Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерінің өндірісіне (1990-2020 жж.), ет, сүт, жұмыртқа, картоп, көкөніс және бақша өнімдері және т.б. бойынша елдегі өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейіне талдау берілген. Мал басы санының өзгеру, сондай-ақ республикада және әлемде ет өндірісінің, халықтың жан басына шаққандағы азық-түлікті тұтынудың өсу серпіні ұсынылған. Авторлар деректерді ЕАЭО елдерінде ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару бойынша салыстыру жоспарында келтіреді. Қазақстандық астық пен ұн экспортының көлемі көрсетілген. Мақаланың қорытынды бөлігінде Қазақстан Республикасында азық-түлік тұрақтылығын қамтамасыз етудің перспективалық бағыттары қаралған. Қорытындысында елдің азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін импортты алмастыру саясатын жүргізу, жеңілдетілген шағын несие беруді пайдалану, тар бағытталған экспорттан тауарларды әртараптандыруға сыртқы сауда қызметін дамыту қажеттігі көрсетілген.

Мақала тақырыбының өзектілігі экономиканы дамытудың қазіргі кезеңінде агроөнеркәсіптік кешеннің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін өндірісті әртарап-тандырудың маңыздылығымен анықталады. Мақсаты -аграрлық кәсіпорынның ұйымдық және өндірістік құрылымын оны жаңа өнім түрлерімен, технологиялармен, жеткізушілермен және т.б. толықтырудан тұратын қайта құру ерекшеліктерін талдау. Міндеттері – ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің сыртқы және ішкі ортадағы теріс өзгерістерге тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін әртараптандыру процестерінің маңыздылығын көрсету. Нәтижелері – агроөнеркәсіптік өндірісте әртараптандырудың басым бағыттары өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығының жаңа салаларын ұйымдастыру, ауыспалы егіске ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімді түрлерін, сорттарын немесе будандарын қосу, өңдеу секторларын дамыту, материалдық-техникалық жабдықтау және өнімді өткізу жүйелері және т.б. болып табылады. Тауар әртүрлілігінің артуы, өткізу нарықтарының АӨК-ке қайта бағдарлануы оның нәтижелерінің жылдың қалыптасқан ауа – райы жағдайларына, топырақ және табиғи-климаттық факторларға және т.б. үлкен тәуелділігімен байланысты шаруашылық қызметті жүргізудің жоғары тәуекелдеріне байланысты ерекше маңызды екені анықталды. Жүргізілген талдау құрылымдық қайта құруды тереңдетудің маңызды шарттары – мемлекеттің дамыған аграрлық саясаты, саланы реттеу мен қолдаудың тиімді шараларының жүйесі, аграрлық сектор мен қаржы нарықтарын дамытуға инвестициялар тарту екенін айғақтайды. Жүргізілген зерттеулер келесі негізгі тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді – өндірісті әртараптандыру кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін дамытудың перспективалы бағыты болып табылады, бұл олардың өнімді сатудан, пайдадан және кірістен түсімінің өсуін қамтамасыз етеді.

Технологиялық инновацияларды игерудің, отандық азық-түліктің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың материалдық негізі техникалық әлеует болып табылады. Зерттеу мақсаты – Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін ауыл шаруашылығы техникасымен қамтамасыз етудің қазіргі жай-күйін зерделеу, ауыл шаруашылығы машинасын жасаудың негізгі проблемалары мен перспективаларын анықтау. Экономикалық-статистикалық әдісті қолдану негізінде республикада 2013-2020 жылдары ауыл шаруашылығы техникасының негізгі түрлерінің болуына талдау жүргізілді. Статистикалық деректерді қарау ауыл шаруашылығы өндірісін техникалық жарақтандыру оның тиімді дамуын айқындайтын факторлардың бірі болып табылатынын куәландырады. Нәтижесінде – ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің техникалық базасын қалыптастыру бойынша жақын және алыс шетелдердің тәжірибесі ұсынылған және ел экономикасының тұрақты дамуындағы аграрлық сектордың рөлі негізделген. ҚР АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын ескере отырып, ауыл шаруашылығы машиналарының негізгі түрлерін шығару серпіні көрсетілген. Ауыл шаруашылығы саласын материалдық-техникалық қамтамасыз етудің түйінді проблемалық мәселелері: техниканың тозуы, пайдаланудың нормативтік мерзімінен асып кетуі, техникалық жарақтандырудың әлсіздігі, ауыл шаруашылығы жабдықтарының қымбаттығы көрсетілген. Әр түрлі ауылшаруашылық технологияларын шығаратын отандық кәсіпорындар туралы мәліметтер келтірілген. Қорытындысы – талдау негізінде авторлар ауыл шаруашылығы машиналарының отандық өндірісі көлемінің  жеткіліксіздігіне  байланысты  олардың  негізгі  саны  мен  түрлері  Ресей,

Беларусь, Украина және алыс шетел мемлекеттерінен жеткізілетінін атап өткен. Ауыл шаруашылығына арналған техниканы жеткізушілер туралы машиналардың атауы мен маркасы көрсетілген ақпарат берілген. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде АӨК техникалық құралдарын жаңарту үшін ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамыту қажеттілігі негізделген. Осы мақсатта Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік өндірісінің техникалық жарақтандырылуын арттыруға мүмкіндік беретін іс-шаралар кешені әзірленген.

Мақсаты – республика экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз етуге, еңбек өнімділігін, басқару тиімділігін арттыруға, Агроөнеркәсіптік кешенде өндірісті  қарқынды жүргізуге бағытталған аграрлық сектордағы цифрландырудың проблемалары мен перспективаларын зерттеу. Міндеттері – өңірлердің аграрлық өндірісінің бәсекеге қабілеттілігі мен экспорттық әлеуетін арттыру үшін ақпараттық-цифрлық тұғырнамалар құрудың мемлекеттік саясатын іске асыруға байланысты осы мәселенің аспектілерін зерделеу. Зерттеу нәтижелері 2018-2020 жылдары ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің ұлғаюына қарамастан, саланы дамытудың динамикалық процестері цифрлық шешімдерді енгізумен айтарлықтай байланысты емес екенін көрсетті, өйткені электрондық, желілік технологияларды қолданудың сыни массасы әлі қалыптаспаған. Қазақстанда қолданылатын digitalсервистердің    мысалдары    келтірілген.    Аграрлық    салада    тиісті    деректер    базасын

қалыптастыру үшін қажетті ұлттық халық санағы кезеңінде осы мәселелер кешенін енгізу туралы Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді хабардар ету бойынша ұсынымдар берілген. Цифрлық платформаларды қалыптастыруға стейкхолдерлердің қатысуының және республика АӨК ақпараттық-коммуникациялық экожүйесін құру тұжырымдамасының кейбір аспектілері қаралған. Саланы басқару үшін цифрлық технологияларды іске асыруға жергілікті атқарушы органдардың қатысуы бойынша ұсыныстар әзірленген. Аграрлық сала мамандарының цифрлық құзыреттерін дамыту бойынша шаралар ұсынылған. Қорытындысы – аграрлық секторды ақпараттандыру өндірістік шығындарды едәуір төмендетуге ықпал етеді, табиғи ресурстардың әлеуетін ұтымды пайдалануды қамтамасыз етеді. 

Мақаланың осы тақырыбының өзектілігі елдің азық-түлік қауіпсіздігін және ауыл халқының әл-ауқатын жақсартуды қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені салаларын Автоматтандыру және цифрландыру қажеттілігіне байланысты. Республиканың мал шаруашылығын дамытудың негізгі проблемалары қаралған. Оның өндіріс құрылымы шаруашылық санаттары бойынша талданған. Сала өнімдерінің шамамен 55%-ын халықтың шаруашылықтары қамтамасыз етеді, онда ірі қара мал басының 55,3%-ы ұсталады. Зерттеудің мақсаты – инновациялық технологияларды пайдалану және мал шаруашылығы фермаларын цифрландыру есебінен етті мал шаруашылығы өнімінің көлемін ұлғайту, сондай-ақ ет өндірудің шығыны аз, экологиялық таза технологияларының ұтымды нұсқалары мен техникалық шешімдерін әзірлеу және ғылыми растау қажеттілігін негіздеу. Жұмыста статистикалық мәліметтерді жинақтаудан, фактологиялық ақпаратты иллюстрациялық баяндаудан және т.б. тұратын экономикалықстатистикалық талдау әдістері қолданылған. Нәтижелер – авторлар қазақстандық ет өнімдеріне деген жоғары сұранысты ішкі және сыртқы нарықтарда қанағаттандыру қазіргі уақытта ел өңірлеріндегі объективті жағдайларды ескере отырып, ет бағытындағы мал

шаруашылығындағы өндірістік процестерді автоматтандыру мен цифрландыруға негізделген жоғары тиімді технологиялардың трансферті мен бейімделуін талап етеді деп тұжырымдайды. Мал шаруашылығында қысқы және мәдени жайылымдарды, жайылым айналымдарын, маусымдық ротацияларды ұйымдастыру технологиясы, азықтандырудың ғылыми негізделген рационын жасау, технологиялық процестерді автоматтандыру үшін машиналар мен жабдықтарды таңдау бойынша деректер келтірілген. Цифрландыру деңгейлері бойынша модельдік фермаларды құру тиімділігіне экономикалық бағалау жүргізілген: базалық, ілгері, цифрлық; еңбек өнімділігінің көрсеткіштері, өтелу мерзімі есептелген. Қорытындылар ет өнеркәсібін мемлекеттік қолдауды ұлғайту қажеттілігін көрсетеді.

Мақсаты – "жасыл" экономика тұжырымдамасының басым бағыттарын: Қазақстанның экологиялық саясатты іске асыруға көшуі үшін қағидаттарды, факторларды, тетіктер  мен  алғышарттарды  қарастыру.   Міндеттері  –  ұзақ  мерзімді  перспективаға

арналған мемлекеттік бағдарламаларды және олардың экожүйелерге қарай жылжуы үшін кезеңдерін әзірлеу қажеттілігін көрсету; ден қою серпіні мен еңбек нарығының тиімді жұмыс істеуі ресурс үнемдейтін экономикаға трансформациялауға жәрдемдесуде, осы саладағы жұмыс орындарының санын арттыруда түйінді рөл атқаратынын негіздеу. "Жасыл" өсу бір мезгілде еңбек ресурстары нарығын кеңейту мүмкіндігі болып табылады. Қазіргі уақытта жаһандық экологиялық және экономикалық қауіптер мен сын-тегеуріндердің жиынтығы әлемдік экономикалық ғылымды әлемдік экономиканы дамытудың жаңа жолдарын іздеу қажеттілігіне алып келді. Әдістер зерттеу барысында ғылыми талдау, салыстыру және синтез әдістері қолданылған. Нәтижелері авторлар эко-инновациялардың ең дәл және ауқымды заманауи анықтамасын іздеуді жүзеге асырған және ұсынған, бұл олардың мәнін нақты көрсетеді. Экологиялық тапшылықты төмендетудің жаңа моделін тұрақты дамыту тақырыбы бойынша отандық және халықаралық ғылыми әзірлемелер зерделенген. Қорытындылар – авторлар әлемдік стандарттарға сай болу үшін республиканың аграрлық секторы жаңартуды талап етеді деп тұжырымдайды. Пайдаланылатын басқару модельдеріне балама органикалық ауылшаруашылық секторын кеңейту болуы мүмкін. Мақалада сондай-ақ "жасыл" экономика тұжырымдамасы тұрақты ілгерілемелі қозғалыс стратегиясын алмастырмайтындығына, бірақ табиғи ресурстардың сарқылуы мен табиғатты сақтауды барынша азайта отырып, халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған өсудің жаңа қозғалтқыштары ретінде "жасыл" секторларға баса назар аударылатынына назар аударылады.

Мақсаты астық өнімдерінің кіші кешенін дамыту үшін мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды негіздеу болып табылады. Өндірістікшаруашылық қызметтің тиімді нысандарын іске асыру Қазақстан экономикасының әртүрлі салаларында өндірілетін өнім көлемін ұлғайтуды талап етеді. Зерттеу әдістері тауар өндірушілердің интеграциясына ықпал етеді, шикізаттың болуынан бастап дайын тауарларды шығаруға дейін технологиялық тізбектегі көбею циклінің буындарын біртұтас кешенге біріктіреді. Нәтижелері – мемлекеттік-жекеменшік әріптестік қағидаттары негізінде қалыптастырылған интеграцияланған білім беру тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізетіні атап өтілген. Шаруашылық жүргізудің қазіргі заманғы жағдайларында республикада астықты өндіруді, тасымалдауды, сақтауды және қайта өңдеуді қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп салаларында жұмыс істейтін МЖӘ тетігі кең ауқымды инновациялық процестерді толық көлемде жүйелі жүргізуге мүмкіндік бермейтіні көрсетілген. Астық өнімдері кешенінде осы салада жоғары нәтижелерге қол жеткізген отандық та, шетелдік та өндірушілердің мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетігін пайдалану тәжірибесін тереңдете жүйелеу және талдау осындай жобаларды табысты іске асыру үшін талап етіледі, өйткені астық өнімдері саласында өзіндік ерекшеліктері бар. Қорытындылар – астықты қайта өңдеу кезеңінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің жұмыс істеуі кезінде өнімнің шығуынан сатуға дейін қосылған құнды бөле отырып, технологиялық өзара іс-қимылда салааралық қатынастар жетілдіріледі. Бұл ретте дамудың инновациялық векторын жандандыру, бәсекеге қабілетті бизнесті құру үшін экономикалық саясаттың маңызды бағыты баламалы салааралық алмасуды қамтамасыз ету, баға саясатын қалыптастыру болып табылады. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік моделі аумақтардың экономикалық дамуының оң трендтерін жасай отырып, өңірлердің стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуіне елеулі дәрежеде ықпал етеді.

Зерттеудің мақсаты ретінде Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарының өзекті қазіргі проблемаларының бірі – агротуризмнің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету, ол өңір экономикасының негізгі драйверлерінің бірі болуы тиіс. Міндеттері Солтүстік Қазақстан облысы үлгісінде тұрақты Ауыл шаруашылығы туризмінің аспектілерін зерделеу. Нәтижелері агротуристік экожүйенің тиімділігі мен мақсаттылығына байланысты мәселелерді шешуді ұсынатын қазақстандық және шетелдік авторлардың ғылыми көзқарастары ұсынылған; агротуризмнің ілгерілеуіне баға беруге мүмкіндік беретін негізгі көрсеткіштер мен әдіснамалық тәсілдер айқындалған; СҚО-да туристік индустрияны одан әрі таратудың негізгі бағыттарының матрицасы әзірленген; 2016-2020 жылдары облыстағы агротуристер санының серпінін көрсететін эконометрикалық тәуелділіктер көрсетілген. Қалдықтардың автокорреляциясы коэффициентін және жуықтаудың орташа қатесін есептеу негізінде аймақтағы аграрлық туризм саласының тұрақты дамуын қамтамасыз  ету мақсатында экономикада салынған тәуелділіктерді пайдаланудың оңтайлылығы туралы қорытынды жасалған. Зерттеу әдістемесі ауыл өмірінің ерекшеліктерімен, шаруа қожалықтарының қызметімен танысуды сипаттайтын талдаумен байланысты. Авторлардың пікірінше, қорытындылар көп жағдайда осы мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Зерттеушілер ауылдық туристік бизнес ауылдық жерлерде тұратын халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейінің тұрақты өсуіне ықпал ететін, төлем балансын және жиынтық экспортты көтеретін, ауылдық елді мекендер тұрғындарының жұмыспен қамтылуын ұлғайтатын, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін республикадағы қазіргі заманғы ауылды дамытудың негізгі императивтерінің бірі болуға тиіс екеніне сенімді.

Мақсаты – ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында экономиканың басқа салаларынан ерекшеленетін Қаржы-шаруашылық қызметті жүргізу ерекшелігін көрсету, ол көбінесе ассортиментпен, өндірілетін өнім көлемімен және құндық мәнде өткізумен сипатталады, ол өндірістік қуаттардың сапасына, тозуына, қажетті шикізаттың, материалдардың болуына, өнімді өткізу нұсқаларына тікелей тәуелді болады. Мынадай міндеттер шешімін табады: аграрлық саланы қалыптастырудағы есепке алу проблемалары зерделенген; осы саладағы шаруашылықтарда экономикалық белсенділікті күшейтуде қиындықтар анықталған; кең ауқымды, жедел келіп түсетін ақпарат болған кезде жерді, өндірістік қорларды, материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыруға, шығындарды азайтуға, агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің рентабельділігін арттыруға және  шаруашылықтардың қаржы-экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал ететін шаралар жүйесі ұсынылған. Жүргізілген талдау нәтижелері сыртқы факторлармен (инфляция, салааралық алмасудың тепе-теңдігінің бұзылуы, төлемге қабілетті сұраныс, тұтынушылардың табыс деңгейі және шаруашылық жүргізудің басқа да экономикалық жағдайлары) қатар қаржы-шаруашылық қызметке ішкі факторлар да үлкен әсер ететінін көрсетеді: активтердің құрылымын оңтайландыру, инвестициялықинновациялық процес-терді енгізу, аграрлық секторды  техникалық және технологиялық жаңғырту. Ауыл шаруашылығындағы бухгалтерлік есеп өндірістік процестердің барысы, рентабельділіктің өсуі және жұмыс сапасының жақсаруы туралы қажетті ақпарат беруге ықпал етеді. Негізгі қорытындылар аграрлық бейіндегі кәсіпорындарда есепке алуды ұйымдастыру кезінде озық ақпараттық технологияларды қолдануды, пайдаланушылардың әртүрлі топтарының қажеттіліктеріне бейімделу бойынша жаңа мүмкіндіктерді іске асыруды, басқа бағдар-ламалармен өзара іс-қимыл тетіктерін дамытуды көздеу қажет. Тиімді агроөнеркәсіптік өнді-ріс шаруашылық жүргізуші субъектінің тұрақты қаржылық жағдайында ғана мүмкін болады.

Мақсаты өнімнің өзіндік құнын қалыптастырудың оңтайлы жүйесі бойынша ұсыныстар әзірлеу, өйткені қазіргі уақытта ет және сүт өнеркәсібі кәсіпорындарында қолданылатын есептеу әдістері үлкен ассортименттегі өнімдердің жекелеген түрлерінің нақты құнын дәл анықтауға мүмкіндік бермейді, бұл оның экономикалық орындылығын бағалауды қиындатады. Осыған байланысты өндірістік шығындарды басқару жүйесін жетілдіру және практикада өндірістік қызметтің шығындары мен нәтижелері туралы ақпарат алудың жаңа дәстүрлі емес тетіктерін игеру міндеттері қойылған. Нәтижелері экономиканың жүйе құраушы салаларының бірі ауыл шаруашылығы болып табылатыны көрсетілген. Топырақ-климаттық жағдайларға қарамастан, тіпті дамыған өнеркәсіптік елдер де отандық аграрлық секторды дамытуға қомақты қаражат салуда. Ауыл шаруашылығы құрылымы қызметінің маңызды аспектісі табыс алу және кәсіпкерлік қызметті жүргізу болып табылады. Осы тұрғыда шығындарды есепке алу, талдау және бақылау әдістеріне жаңа тәсілдерді қолдану өнімнің өзіндік құнын басқаруға және ет-сүт өндірісі кәсіпорындарының тиімді жұмыс істеу проблемаларын шешуге мүмкіндік береді. Мақалада ет және май өнеркәсібіндегі есептеу әдістері, инвесторларды тарта отырып, зәкірлі кооперация мәселелері қарастырылған. Қорытындылар ет және сүт өнімдерін өндіруде өнімнің өзіндік құнын негізделген есептеу ерекше рөл атқарады, бұл оны жүзеге асырумен тікелей байланысты шығындарды тексеру кезінде маңызды және халықтың барлық топтары үшін қол жетімділікті кеңейтуге мүмкіндік береді.

Сүтті малды азықтандыру мен ұстаудың өнімді және басқа қасиеттерді қалыптастыруға мақсатты әсері малдардың даму заңдылықтарына негізделген. Сүтті кезеңінде бұзаулардың тұқымдық ерекшеліктеріне қарамастан, тірі салмақтың жоғары өсуін қамтамасыз ететін оңтайлы рационды құру негізінде азықтандыру керек. Мақсаты – жас төлді өсіру кезеңінде оның өнімділігінің генетикалық көрінісіне ықпал ететін жаңа буынның атаулы жемшөп қоспаларын қолдана отырып, теңдестірілген азықтандыру жүйесінің тиімділігін негіздеу. Әдістері – жынысы, жасы, май мөлшері, тірі салмағы мен шығу тегі ескеріле отырып, аналогтардың жұптары принципі бойынша екі тәжірибелік топ құрылды. Зерттеулер Алматы облысының үш шаруашылығында Гольштейн тұқымының қашарларында жүргізілді. Нәтижелері – 12 айлық жасында азықтандыру компоненттерін оңтайландырғаннан кейін шаруашылық рационы алған жас малдардың сиырларға қарағанда тірі салмағы жоғары болды. Осылайша, "Dinara-Ranch "Агрофирмасы" ЖШС-да ол 3,14% ға, "Айдарбаев" ШҚ 4,06% ға, "адал "АӨК" ақ-4,52% ға жоғары болды. Тірі салмақтың орташа тәуліктік өсуі сәйкесінше 9,11%, 7,62 және 7,59% артты. Қорытындылар – тәжірибелер жүргізу кезінде "Адал" АӨК" АҚ-да төлдердің азықтық  рационын оңтайландыру рентабельділікті 46,3% ға арттырғаны анықталған, жалпы экономикалық тиімділік 7 618 теңгені, "Айдарбаев" ШҚ: 46,3% және 9 312 теңгені, "Dinara-Ranch "Агрофирмасы" ЖШС: 31,1% және 4 588 теңгені құрайды. Бұл мәселелерді шешу ірі өнеркәсіптік кешендер үшін де, фермалар үшін де маңызды. Азықты неғұрлым ұтымды пайдалану, биологиялық белсенді заттарды қолдану, малдарды ұстауға қолайлы жағдай жасау жолдарын іздеуге ерекше рөл берілген.

Аграрлық азық-түлік кешенін орнықты дамытудың, өндірісті жаңғырту негізінде оның бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейін ұстап тұрудың бағыттары ұсынылған. Мақсаты – қой шаруашылығында жаңа технологияларды енгізу нәтижесінде экономикалық көрсеткіштердің өзгеру заңдылықтарын анықтау. Тезірек шешуді талап ететін міндеттер: Қазақстанның мал шаруашылығы фермаларында негізгі құралдар көлемінің өсуіне ықпал ететін факторларды талдау; мал шаруашылығы саласында автоматтандыру жүйесін қолдану мәселелерін зерттеу. Мақаланың әдіснамалық негізі жалпы ғылыми принциптер мен әдістердің жиынтығы болып табылады: жүйелік тәсіл, ақпаратты синтездеу, жалпылау. Нәтижелері – қой шаруашылығы модельдік шаруашылықтарында заманауи жабдықты пайдалану тетіктері көрсетілген, мал шаруашылығын оңтайландыру әдістерінің экономикалық тиімділігі негізделген. Материалдық-техникалық базаның деңгейін арттыру нәтижесінде шығындарды азайту жолдары қарастырылған, бұл басқа мал шаруашылығының кіші кешендеріне қарағанда инвестициялардың аз көлемін талап етеді. Ресурсты үнемдеу, еңбек өнімділігінің өсуі, өндірістің рентабельділігі, өзіндік құнның төмендеуі, қорды қажетсіну, қорды қайтарып алу, қормен қарулану сияқты көрсеткіштердің маңыздылығы дәлелденген. Қорытындылар – маңызды ғылыми-техникалық проблемалардың бірі техникалық саясатты, сондай-ақ техникалық құралдар нарығын қалыптастыру, оларды мал шаруашылығы өнімдерін өндірушілермен жарақтандыру үшін мал шаруашылығы секторында механикаландыру және автоматты басқару үшін машиналар мен технологиялар жүйесін әзірлеу болып табылады, бұл отандық азық-түліктің әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге және ішкі нарықтағы азық-түлікке сұранысты қанағаттандыруға мүмкіндік береді.

Мақалада аграрлық сектордағы инновациялық қызметтің ерекшеліктері, интеграциялық процестер негізінде Құс шаруашылығындағы кәсіпкерлік белсенділікті дамыту бағыттары қарастырылған. Зерттеудің мақсаты агроөнеркәсіп кешеніндегі, атап айтқанда құс шаруашылығы саласындағы өндірістің тиімділігіне баға беру. Жұмыста қолданылатын әдістер: салыстыру, синтездеу, негізгі критерийлерді факторлық талдау, бірнеше регрессия арқылы инновациялық кәсіпорынның мамандану деңгейі. Зерттеу барысында авторлар мынадай нәтижелер алды – дамудың инновациялық моделіне көшу кезінде құс шаруашылығы қызметінің перспективалық бағыттары айқындалған; өндірістік құрылымды кеңейту немесе басқа компаниялармен біріктіру түрінде құс шаруашылығы өнімдерін өндіру бойынша республика кәсіпорындарында интеграциялану мүмкіндіктері бағаланған; құс шаруашылығы кешендері қызметінің және құс шаруашылығының 2025 жылға дейінгі өндірістік бағдарламасының көпжылдық экономикалық деректері негізінде факторлардың әсерін зерделеу барысында анықталған құс шаруашылығы трендінің болжамды мәндері есептелген. Өндірісті жаңғыртуды жүзеге асырған Түркістан облысындағы "Ордабасы Құс" ЖШС-нің жетістіктері көрсетілген. Авторлар интеграциялық -инновациялық технологиялар негізінде оның тиімділігін арттыру мақсатында құс шаруашылығы саласының өнім бірлігіне жұмсалатын еңбек пен қаражат шығынын азайта отырып, отандық өндірісті жаңғырту бойынша ұсынымдар әзірледі және қорытындылар ұсынады, бұл өз кезегінде құстың өнімділігін арттырады.

Зерттеудің мақсаты – "коронавирус" пандемиясы жағдайында Қазақстанның Ақмола облысындағы ауыл шаруашылығы кәсіпкерлігінің жағдайын зерттеу. Міндеттері – осы аймақтың ауыл шаруашылығы үшін оның салдарын анықтау. Нәтижелер – оларға қарсы күрес жолдары, республика экономикасының тұрақты дамуы үшін кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау шаралары көрсетілген. Covid-19 пандемиясы аграрлық секторға әсер етіп, мемлекеттерді шекараны жабуға міндеттеді. Еуропа мен Солтүстік Америка сияқты басқа елдерде де азық-түлік тапшылығы, сондай-ақ фермаларда арзан жұмыс күшіне жаңа кедергілердің пайда болуынан туындаған мамандардың жетіспеушілігі байқалады. Экономикалықстатистикалық әдісті қолдану негізінде Ақмола облысы бойынша 2019-2020 жылдарға арналған "Қазақстан өңірлерінің ЖӨӨ-дегі шағын және орта кәсіпкерліктің жалпы қосылған құнының үлесі" көрсеткіштерінің деректері, агробизнестің жұмыс істеп тұрған шағын және орта субъектілерінің, барлық мемлекеттермен саудадағы экспорт пен импорттың құрылымы келтірілген. Талдау негізінде Ақмола өңірінің агроөнеркәсіптік өндірісі саласында тұрақты өсім байқалады. Пандемия экономиканың әртүрлі салаларына әр түрлі әсер еткен. Азықтүлік өнімдеріне – бірінші кезекте қажет тауарларға қатысты мұндай қатаң шектеулер енгізілген жоқ. Статистика деректері бойынша 2021 жылдың алты айында ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,4%-ға өскен. Қорытындылар – жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Ақмола облысында АӨК кәсіпорындарының өсімі шамамен 13%-ды құрағаны анықталған. Бұл – соңғы он жылдағы ең жоғары көрсеткіш. Агроөнеркәсіптік кешені дағдарыс жағдайында инфляцияны тежейтін негізгі факторға айналған.

Мақсаты астық шаруашылығы ұсынатын және мемлекет тарапынан оның дамуына басым назар аударуды талап ететін халық шаруашылығы функцияларының кең спектрін қамтитын күрделі көп функциялы және серпінді жүйе талданған. Астық саудасының тұрақтылығы, астық өнімдерінің ұлттық және жалпы нарықтарының жұмыс істеуі өндірілетін астықтың санына, сапасына, түр-түріне және бағасының деңгейіне, сұранысқа, оны өндіру мен өткізуге  мемлекеттің ықпалына, әлемдік астық нарығының конъюнктурасына және ішкі және сыртқы сипаттағы басқа да факторларға байланысты екені атап өтілген. Зерттеу әдістері мемлекетаралық бірлестіктің жобалары мен бағдарламаларын әзірлеу мен іске асырудың ғылыми тәсілін ескере отырып, астық өндіру процесінде аумақтық еңбек бөлінісін жетілдіруде және Бірыңғай астық өнімдері нарығын кеңейту кезінде кешенді сипатқа ие және оң жақтары мен тосқауылдарын ескеруге тиіс елдер арасында астық саудасын дамытуда көрініс тапқан. Нәтижелер дәнді дақылдарды іріктеу және тұқым шаруашылығы, механикаландыруды, мелиорацияны, химиялық өңдеуді дамыту, көлік магистральдарын, ақпараттық қамтамасыз ету құралдарын кеңейту және нығайту, астық өндіру және нарықтық қатынастар салаларындағы басқару жүйелері үшін инновациялық белсенділік, перспективалық жаңалықтар мамандандырылған астық аймақтарын қалыптастыруға мүмкіндік беретіні анықталды. Қорытындылар Қазақстанда мемлекетаралық келісімдерге сәйкес отандық есеп жүйесін құру қажет, оған сәйкес 2022 жылы ЕАЭО-да астықты сәйкестендіру және бақылап отыру тетігі жұмыс істеуі тиіс. Ол сүт өнімдеріне ұқсас дамуды қажет етеді, бұл осы технологияларды пайдалану құнын едәуір арттырады.

Азық-түлік экспорты мемлекеттің экономикалық әл-ауқатының ең сезімтал индикаторларының бірі болып табылады, ол халық тұтынатын өнімнің жоғары сапасын және импорттан тәуелсіздікті қамтамасыз етуді куәландырады. Сонымен бірге елдің салмағы мен халықаралық беделі нығаюда. Сібір федералды округі (СФО) – Ресейде және одан тыс жерлерде сұранысқа ие ең ірі астық өндіруш болып табыладыі. Зерттеудің мақсаты – СФО-дан астық және оны қайта өңдеу өнімдерін жеткізудің ағымдағы жай-күйін талдау, даму проблемалары мен перспективаларын айқындау. Жұмыстың әдіснамалық негізі ғалымдардың дәнді дақылдардың халықаралық сауда теориясы саласындағы еңбектері, сондайақ осы саланы реттейтін заңнамалық және нормативтік-құқықтық актілер болды. Зерттеу барысында: дерексіз-логикалық, экономикалық-статистикалық, статистикалық топтар, монографиялық әдістері мен тәсілдері қолданылған. Нәтижелері – Сібір федералды округінен бидай, қара бидай, арпа, сұлы, ұн, жарма, макарон өнімдері экспортының қазіргі жағдайына талдау жасалды. Негізгі бағыты – СФО-дан астық экспорты болып табылатын осы саланың дамуына кедергі келтіретін себептер көрсетілген. Сібір федералды округінің астық нарығының дамуына және өнімді экспорттауға әсер ететін күшті және әлсіз жақтар, мүмкіндіктер мен қауіптер анықталған. Астық пен оны қайта өңдеу өнімдерін өткізудің неғұрлым тартымды нарықтары айқындалған. Оларды кеңейтуге бағытталған практикалық сипаттағы шаралар әзірленген; СФО-дан 2025 жылға дейінгі экспортты дамыту перспективалары көрсетілген. Оның экспорттық әлеуеті туралы қортындылар тұжырымдалған. Экспортқа бағдарланған астық көлемінің өсуіне ықпал ететін басым бағыттар бойынша ұсынымдар әзірленген. Зерттеу нәтижелері бойынша дайындалған ұсыныстар астық экспортын одан әрі ұлғайту және СФО экономикасын тұрақты көтеру үшін негіз болып табылады.

Мақсаты – "Алматынан" ЖШС өнімдерінің маңыздылығы мен позициясын айқындау және тұтынушылар арасында ниеттестікті арттыру бойынша ұсынымдар әзірлеу. Ол үшін "Алматынан" ЖШС нан-тоқаш өнімдерінің нарығы міндеті ретінде қарастырылды. Тұтыну-шының қанағаттануы тек кәсіпорынның нақты немесе жеке элементтеріне ғана емес, соны-мен қатар нарықтағы тұтынушылардың мінез-құлқын зерттеудегі күрделі тұжырымдама, сондай-ақ адалдық бағдарламасы болып табылады және маркетингтік коммуникацияның нұсқаларының бірі ретінде қарастырылған. Тұтыну тауарлары нарығының ерекшелігі оны тұтынушылардың белгілі бір мақсатты топтары өздеріне тән қажеттіліктері, тілектері, талаптары, ұсыныстары бар көптеген сегменттерге бөлу. Әдістері

– талдау, синтездеу, топтау және салыстыру әдістері қолданылған. Нәтижелері – Алматы қ. нан-тоқаш өнімдерінің нарығы талданған; "Алматынан" ЖШС макро ортасының факторлары мен көрінісі, тұтынушылардың бейілділігінің жедел көрінісі көрсетілген, сатуды ынталандыруға, клиенттік базаны ұлғайтуға, ассортиментті кеңейтуге бағытталған қызмет көрсету стандарттарын жетілдіру бойынша ұсынымдар келтірілген. Қорытындылар – кез-келген компания өз қызметінде бірегей болады, нәтижесінде тұтынушыларды тарту процесі ерекше сипатқа ие, өйткені ол мақсатты аудиторияға, өнімдердің немесе қызметтердің сипаттамаларына және жылжуына, клиенттердің тілектерін, компанияның даму әлеуетін ескере отырып ұсыныстарға байланысты болмақ. Тұтынушылардың үнемі өзгеріп отыратын қалауын анықтау үшін нарықтық жағдайды үнемі бақылау қажет.

Мақсаты – елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Қазақстанда мал шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін ұлғайтудың негізгі бағыттарын көрсету. Мақалада келесі міндеттер қойылған – мал шаруашылығы саласының  қазіргі жағдайына талдау жасау; оның дамуын тежейтін факторларды анықтау; өндіріске ғылыми жетістіктерді енгізу бойынша ұсыныстар әзірлеу. Нәтижелері – ауыл шаруашылығының қазіргі жай-күйіне, атап айтқанда, мал шаруашылығы бағытына (аграрлық сектордың жалпы өнім құрылымындағы саланың үлесі, мал басының болуы, мал шаруашылығы өнімінің көлемі және т.б.) талдау жасалған. Мал шаруашылығының қазіргі жай-күйін және экономикалық өсуді қиындататын себептерді сипаттайтын деректер ұсынылған: шаруашылық санаттары бөлінісінде малды ұтымсыз орналастыру, оның өнімділігінің төмен деңгейі, жемшөп нарығының болмауы, табиғи жайылымдар мен шабындықтар әлеуетін тиімді пайдаланбау, жемшөп дайындау технологиясының бұзылуы, жалпы  мал басындағы  асыл тұқымды малдың төмен  үлес салмағы және т.б. Жүргізілген зерттеулер тиісті қорытынды жасауға мүмкіндік берді – мал шаруашылығы саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін шағын үй шаруашылықтарына алынған өнім қала халқының сатып алушылары мен импорттық тауарларды пайдаланатын тұтынушылар санының артуы тарапынан азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігі мен сапасына қойылатын талаптарға сәйкес келуі үшін нарықта өздерінің салыстырмалы артықшылықтарын іске асыруға мүмкіндік беретін республикада оны дамыту стратегиясын әзірлеу қажет. Қазақстанның аграрлық ғылымы белсенді инновациялық саясатты – ел экономикасы үшін аса маңызды мәселені іске асырудың жеткілікті әлеуетіне ие болады.

Мақсаты – жеке қосалқы шаруашылықтардағы малдың қазіргі жүктемесін және оны әртүрлі табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтарында ұстау жүйесін бағалау  негізінде ауыл маңындағы аумақтардың жерлерін тиімді пайдаланудың институционалдық және ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктерінің проблемаларын қарастыру. Міндеттері – ауылдық елді мекендерде жайылымды пайдалануды талдау және әртүрлі климаттық аймақтардағы жайылымдар алаңына ауыл шаруашылығы малдарын жаюға жол берілетін шекті жүктемесінің нормативтерін ұсыну. Нәтижелері – жайылымдық жерлердің жетіспеушілігі, ауыл халқының көп шоғырлануы, қолда бар мал басының жайылымдармен қамтамасыз етілу деңгейіне сәйкес келмеуі анықталған. Жайылымдық жерлерге малдардың жүктемесі төмен аумақтар бөлінген. Табиғи-ауылшаруашылық аймақтары мен мал түрлері бойынша азыққа қажеттілік пен қамтамасыз ету стандарттарының арақатынасы көрсетілген. Жайылымдардың жемшөп қоры мен сыйымдылығын ескере отырып, елді мекеннің айналасында ұстауға болатын мал басының оңтайлы санын анықтау формуласы келтірілген. Жайылым айналымдарының схемалары ұсынылған және республиканың табиғи шаруа-шылықты аймақтандыру негізінде жайылымдық жерлердің аймақтық типтерінің табиғи жем-шөп алқаптарының өнімділігін сақтау және түбегейлі жақсарту үшін оларды пайдалану бойынша ұсынымдар әзірленген. Өңірлер бойынша ауыл жайылымдарының сулану дәрежесіне талдау жасалды. Өтпелі және ұзақ мерзімді кезеңдерге арналған мал басының шығындары есептелген. Қорытындылар – жақын арадағы перспективаға арналған шығын-дар кейбір түзетулері бар баптар бойынша шығыстардың қалыптасқан құрылымына негізделеді. Шығындар  құрылымында малдардың барлық түрлері үшін сатып алынатын жем басымырақ болады. Пайдаланылмайтын жем-шөп алқаптарының резервтік әлеуеті бар мемлекеттік емес ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында жер пайдалану шекараларында жайылымдық алқаптарды ұстау дәрежесі айқындалған.

Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы өндірушілері арасындағы кооперативтікинтеграциялық байланыстар жүйесі Агроөнеркәсіптік өндірісті жедел жүргізуге, бәсекелестік саласын кеңейтуге жағдай жасайды, салалардың орнықты және теңгерімді дамуына және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ықпал етеді. Осы зерттеудің мақсаты ауыл шаруашылығы кооперациясының қазіргі жай-күйін зерделеу, оның проблемалары мен перспективаларын айқындау болып табылады. Міндеттері – осы мақсатты іске асыру үшін ғылыми көзқарастар жинақталып, шағын шаруашылық жүргізу нысандарының жұмыс істеуінің өзекті мәселелері анықталған, олардың тиімділігін арттыру бойынша ұсынымдар әзірленген. Нәтижелері – 1990 жылдармен салыстырғанда ЖІӨ-дегі ауылшаруашылық үлесінің біршама төмендегенін, соңғы 20 жылдағы жеке меншік кәсіпорындар санының артуын, мемлекеттік кәсіпорындардың қысқаруын көрсететін мәліметтер негізінде ауылшаруашылық құрылымдарын ірілендіру және өндірістік, қайта өңдеу және сату қызметінде бірлескен ынтымақтастық үшін ұсақ фермаларды ауылшаруашылық кооперативтеріне біріктіру қажеттілігі көрсетілген. Сондай-ақ, талдау ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және қайта өңдеу үшін қаржы ресурстарына қолжетімділікті ДСҰ-ның рұқсат етілген деңгейінен шектеу туралы куәландырады. Аграрлық сектордағы кооперацияның қалыптасқан нысандары және оның дамуын тежейтін факторлар қарастырылған. Қазіргі кезеңде шағын шаруашылық жүргізуші субъектілерді кооперациялаудың оң және теріс бағыттары айқындалған. Франция, Германия, АҚШ мысалында ауылшаруашылық кооперативтерін құрудың шетелдік тәжірибесі ұсынылған. Қорытындылар – жүргізілген зерттеу негізінде аграрлық бейіндегі кооперативтердің қызметіне өзгерістер енгізу ұсынылған: қаржылық-кредиттік қолдау жүйесін жетілдіру, ақпараттық-консультациялық қызмет көрсетуді және ғылыми қамтамасыз етуді жақсарту, ауыл шаруашылығы кооперациясы үшін кадрлар даярлау жүйесін нығайту.