Қазақстан Республикасының сүт өнімдері нарығында азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Мақсаты - елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету контекстінде Қазақстанның сүт және сүт өнімдері нарығының қазіргі жай-күйін зерттеу және перспективаларын айқындау.

Әдістері - жарияланымның теориялық бөлімінде жалпылаудың, тұжырымдар мен ұсыныстардың негізділігі мен сенімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жалпы ғылыми әдістер қолданылды. Ғылыми жұмыстың ақпараттық базасын Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының материалдары, қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер құрады. Қосымша ақпаратты жинау және талдау жүзеге асырылған. Бастапқы деректер ретінде сүт секторының 2022-2024 жылдарға арналған даму көрсеткіштері пайдаланылды.

Нәтижелері – республиканың сүт шағын кешеніндегі жағдайға талдау жүргізілді, қалыптасқан тенденциялар анықталды. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында сиыр санының азаюына қарамастан (2022 жылы 9,3%-дан 2024 жылы 8%-ға дейін), олардағы сүт өндірісінің үлес салмағы тиісінше 2024 жылы 15,8%-дан 19,3%-ға дейін ұлғайды, бұл шаруашылық жүргізуші субъектілерде сүт шаруашылығы саласының тиімділігінің өсуімен түсіндіріледі. Агроөнеркәсіптерде өндірілген сиыр сүті көлемінің ұлғаюына олардың санының өсу динамикасымен салыстырғанда мал өнімділігінің өсу қарқынының артуына байланысты қол жеткізілді.

Қорытынды - сүтті мал шаруашылығының әлеуетті мүмкіндіктерін шектейтін негізгі себептердің бірі мал азығының тапшылығы болып табылатыны анықталды, олардың өндіру көлемі зоотехникалық нормаларға сәйкес талап етілетіннен едәуір аз. Агроөнеркәсіптік кешеннің сүт сегментінің азық-түлік қауіпсіздігінің деңгейіне әсер ететін факторлар белгіленді, оны қамтамасыз етудің негізгі кепілі ретінде мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылды. Сүт өндірісінің төмен рентабельділігі инвестицияларды тартуға ықпал етпейді. Импортты алмастыруға, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, халық үшін экономикалық және физикалық қолжетімділікті қолдауға бағытталған стратегияны әзірлеу қажет.

1. Ушвицкий, Л.И. Проблемы обеспечения продовольственной независимости России в сфере молочной промышленности / Л.И. Ушвицкий, Е.С. Диденко // Вестник Северо-Кавказского федерального университета.- 2023.- № 3 (96).- С.171-177. https://doi.org/10.37493/2307-907X.2023.3.19

2. Brankov, T. Food Self-Sufficiency of the SEE Countries; Is the Region Prepared for a Future Crisis? /T.Brankov, B.Matkovski, M.Jeremic, I.Ðuric // Sustainability.- 2021.- №13.- 8747. https://doi.org/10.3390/su13168747

3. Campbell, B. Reducing risks to food security from climate change / B.Campbell, S. Vermeulen, P. Aggarwal, C. Corner-Dolloff, E. Girvetz, A. Loboguerrero, J. Ramirez-Villegas, T. Rosenstock, L. Sebastian, P. Thornton, E.Wollenberg // Glob Food Secur, 2nd International Global Food Security Conference.- 2016.- Vol. 11.- P.34- 43. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2016.06.00

4. Винничек, Л.Б. Повышение эффективности интенсификации молочного скотоводства: тенденции и направления / Л.Б. Винничек // Исследование проблем экономики и финансов.- 2021.- № 1.- С.1-10. https://doi.org/10.31279/2782-6414-2021-1-4-1-10

5. Koç, G. Construction of a Farm-Level Food Security Index: Case Study of Turkish Dairy Farms / G. Koç, A. Uzmay// Social Indicators Research.- 2024.- Vol. 175.- P. 687–714. https://doi.org/10.1007/s11205-024-03406-8

6. Wagler, A. Food and housing security at a US hispanic-serving institution: an examination before and during the COVID-19 pandemic / A. Wagler, G.S. Schober, S.M. Chavez-Baray, J. Ayala, P.R. Dessauer, E.M. Moya // Front. Public Health. -2022.- Vol. 10.- 918955. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.918955

7. Derso, A. Food insecurity status and determinants among urban productive safety net program beneficiary households in addis ababa, Ethiopia / A. Derso, H. Bizuneh, A. Keleb, A. Ademas, M. Adane // PLoS ONE. - 2021.- Vol. 16(9).- e0256634. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0256634

8. Luo, P. Food import dependency and national food security: a price transmission analysis for the wheat sector / P. Luo, T. Tanaka// Foods.-2021.- Vol.10. -№8.-1715. https://doi.org/10.3390/foods10081715

9. Chhikara, N. Exploring the nutritional and phytochemical potential of sorghum in food processing for food security / N. Chhikara, B. Abdulahi, C. Munezero, R. Kaur, G. Singh, A. Panghal // Nutrition & Food Science.- 2019.- Vol.49.- No. 2.- P.318–322. https://doi.org/10.1108/NFS-05-2018-0149

10. Булетова, Н. Приоритеты продовольственной безопасности в контексте национальной политики социально-экономического развития / Н.Е. Булетова, И.В. Шаркевич // Экономическая безопасность. – 2024. – Т. 7. – № 5. – С. 1239–1256. https://doi.org/10.18334/ecsec.7.5.121107

11. Барчо, М. Развитие АПК как фактор обеспечения продовольственной безопасности России /М.Х. Барчо, Л.Д. Алексеенко, О.Г. Денисова, В. Кирячек// Вестник Академии знаний. – 2023. – № 54(1). – С. 45–50.

12. Молдашев, А.Б. Продовольственная безопасность Казахстана / А.Б. Молдашев // Проблемы агрорынка.-№1.- 2020 г.- С.11-18.

13. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2025. – URL: https://www.stat.gov.kz/ru/ (дата обращения: 04.01.2025).

14. Bojovic, M. A. Review of megatrends in the global dairy sector: what are the socioecological implications? / M.A. Bojovic, A.McGregor //Agric Hum.- 2023.- №40.- P.373-394. https://doi.org/10.1007/s10460-022-10338-x

15. Господдержка и масштабирование опыта СКО: Как Казахстан развивает молочное производство [Электронный ресурс].- 2024.- URL: https://www.primeminister.kz/ru/news/gospodderzhka-i-masshtabirovanie-opytasko-kak-kazakhstan-razvivaet-molochnoe-proizvodstvo-28592 [дата обращения: 14.12.2024].

16. Tleuberdinov, А. Food security and self-sufficiency as a factor of country’s sustainable development: assessment methods and solutions / A. Tleuberdinov, N.Nurlanova, F.Alzhanova // Discov Sustain.- 2025.- Vol. 6.- Article 50. https://doi.org/10.1007/s43621-025-00849-y

17. Ержанова, Ж., Молочная отрасль Казахстана: тенденции повышения эффективности / Ж.К. Ержанова, Н.А. Ахметжанова, А.А. Жайтлеуова // Проблемы агрорынка.-2023.- N3.-С.141-148. https://doi.org/10.46666/2023-3.2708-9991.14