Аграрлық сектордың перспективалы салаларының бірі – мал шаруашылығы өнімдерін өндіру, сапалы азық-түлік өнімдерімен, сондай-ақ экспорттық мақсаттар үшін тауарлармен қамтамасыз ету, мемлекеттік резервтер құру. Мал шаруашылығы саласын дамыту, малдардың өнімділігін арттыру және ЕАЭО жағдайында әлемдік шаруашылыққа интеграцияланатын ішкі ет нарығын реттеу мәселелері отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу нысаны болып табылады. Мақсаты – мақала Қазақстан аумағында жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық тиімділігін, олардың генетикалық көрсеткіштерін жақсартуға және мал мен құс басын ұлғайтуға бағытталған әлеуетін зерттеуге арналған. Әдістері – статистикалық, салыстыру және жалпылау, презентацияға логикалық көзқарас. Нәтижелері – авторлар ірі қара мал санының өсуін және сонымен бірге селекциялық-асылдандыру жұмыстарының жеткіліксіз деңгейі бар жеке қосалқы шаруашылықтарда шоғырлануына және жаңа технологияларды енгізуге байланысты әлі де төмен сүт өнімділігін айтады. Авторлар әртүрлі тұқымдарды, атап айтқанда сүт бағытын, конверсия коэффициентіне, 1 сиырға саууға байланысты кейбір аспектілерді қарастырады. Отандық селекцияның жаңа түрлері мен тұқымдарының өнімділігін салыстырмалы талдау лактация үшін бір малға сүттің орташа сауымы республика бойынша шаруашылықтардың барлық санаттарында қалыптасқанмен салыстырғанда 4,5-5,5 мың кг құрайтынын анықтады – 2,0-2,5 мың кг. Қортындылар – елде табиғи жайылымдық алқаптардың үлкен аумағы бар, дәстүрлі түрде астық экспорттаушысы болып табылады, бұл ет контингентінің санын ұлғайту, жоғары сапалы тұқымдық ресурстарды алу есебінен де, технологияларды, инновацияларды қарқындату, азықтандыру мен бордақылау ауқымын кеңейту, етке сатылатын жас малдың массасын арттыру арқылы да бәсекеге қабілетті сиыр етін алуда айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізуге ықпал етеді.

Мақсаты – елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларын анықтау, оның элементтерін құрылымдау. Әдістері – жұмыста деректерді іріктеудің жүйелік тәсілі, сандық және сапалық зерттеу әдістері, экономикалық, статистикалық және салыстырмалы талдау принциптері қолданылады. Нәтижелері – авторлар нарықты сапалы тамақ ӛнімдерімен қанықтыруға қатысатын салалар мен ӛндірістерді талдаған. Негізгі сегменттер тұтынудың ұтымды нормалары, азық-түліктің қорғалуы, олардың халықтың барлық топтары үшін физикалық және экономикалық қолжетімділігі, әлеуетті ӛсу мүмкіндіктері болып табылады. Аграрлық сектордың орнықты даму деңгейлері: мемлекеттік, ӛңірлік, азық-түлік мәселесін шешуші субъект тұрғысынан, мемлекеттің азық-түлікпен жабдықтау жүйесін қалыптастыратын негізгі бағыттар егжей-тегжейлі қаралған, оның тетіктерін іске асырудың маңыздылығы негізделді. Отандық нарықтың органикалық ӛнімге деген қажеттілігінің артуына байланысты оны ӛсіруді күшейту қажеттілігі кӛрсетілген. «Био» сегментінің кеңеюі ауылдық жерлерді жандандыруға, бәсекелестік артықшылықтар жасауға ықпал етеді. Қортындылар – осы сала қызметкерлерінің табысын арттыру, қала стандарттарынан тӛмен емес ауыл тұрғындарының тіршілігін қамтамасыз ету үшін әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту жӛніндегі шаралар кешенін іске асыру бірінші кезектегі болып табылады. Инновацияларға инвестициялар кӛлемін ұлғайту үшін жоғары ӛнімді тұқымдар мен жануарлар желілерін және интенсификацияға ықпал ететін жаңғыртудың басқа да үрдістерін енгізуді тиімді, пәрменді мемлекеттік қолдау талап етіледі. Кеңейтілген ӛсімін молайтуды жүргізудің жоғары қарқынын қамтамасыз ететін экономикалық саясаттың тәжірибесі Қазақстанда да, шетелде де бар. Республика экономикасы үшін туындайтын қауіптер мен тәуекелдерді болжау және алдын алу маңызды мәнге ие.

Мақсаты – елдегі азық-тҥлікпен қамтамасыз ету проблемаларын белгілеу, ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар кешенін әзірлеу. Осы зерттеуге диалектикалық көзқарас принциптерімен қатар оның әдіснамалық негізі әдістері болып табылады – монографиялық, ғылыми абстракция, статистикалық, кҥрделілік, дәйектілік принциптері. Нәтижелері – «азық-тҥлік қауіпсіздігі» ұғымына экономикалық тұрғыдан авторлық тҥсінік берілді. Өңірлік және халықаралық нарықтарда отандық өндірушілердің бәсекелестігінің әлеуеті мен мҥмкіндігімен алдын ала айқындалған азық-тҥлікпен қамтамасыз етудің тҥрлері мен өлшемдері негізделді, Қазақстан халқының жиырма пайыздық тобы бойынша тұтынылатын тамақ өнімдерінің тағамдық және энергетикалық құндылығының көрсеткіштері, ЕАЭО-да ет өнімдерін өндіру (барлық санаттағы шаруашылықтар), әлеуметтік маңызы бар тауарлар бойынша азық-тҥлік пен шикізаттың жекелеген тҥрлерінің ресурстары қаралды. Азық-тҥлік мәселесін шешуде, республика тұрғындарының өмір сҥру деңгейі мен сапасын арттыруда мемлекеттік саясаттың басым бағыттары көрсетілген. Қортындылар – авторлар азық-тҥлік жағдайын реттеу жолдарын ұсынды. Импорттық тәуелділікті төмендету, өз өндірісінің көлемін ұлғайту ҥшін материалдық-техникалық базаны жаңғырту, шағын тауар өндірушілерді орта және ірі кәсіпорындарға біріктіруге негізделген тиімді кластерлер құру, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану, пәрменді мемлекеттік қолдау қажет. Қазақстандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің бәсекеге қабілетті өнім өндіру ҥшін жеткілікті мҥмкіндіктері бар екенін атап өту маңызды. Азық-тҥлік бағдарламаларын орындаудың стратегиялық міндеті ел халқының тұтынудың физиологиялық нормалары бойынша қажетті және жеткілікті ассортиментте және көлемде тамақ өнімдеріне қол жеткізуіне кепілдік беру болып табылады. Оған қол жеткізудің кепілі негізінен ішкі азық-тҥлік және шикізат көздерінің тұрақтылығы, сондай-ақ қажетті қорлардың, оның ішінде резервтік қорлардың болуы болып табылады. Шошқа шаруашылығы жоғары кірістілік пен қаражаттың жылдам айналымының арқасында Қазақстанның аграрлық секторын дамытудың перспективалы бағыттарының бірі болып табылады.

Мақсаты – мақалада Ақтӛбе облысының мысалында агроӛнеркәсіптік кешенді дамытудың ӛзекті аспектілері қарастырылады, осы мәселелерді шешуге ықпал ететін ұсыныстар ұсынылған. Зерттеу әдістері – абстрактілі-логикалық, статистикалық, бақылау, ғылыми абстракция. Статистикалық құрал ретінде факторлық талдау, топтастыру әдісі, кестелік және графикалық деректерді визуализациялау әдістері қолданылды. Нәтижелері – азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында аграрлық секторды жаңғыртудың шетелдік тәжірибесін зерделей отырып, авторлар негізгі критерийлерге мемлекеттік және жергілікті ӛзін-ӛзі басқару жҥйесі, заңнамалық база, бюджеттік-салықтық және ақшакредиттік реттеу, субсидиялау және кредиттеу тетігі, инвестициялық, инновациялық саясат жатқызылуы тиіс екенін атап кӛрсетеді. Ӛңірдің 2017-2021 жылдардағы ауыл шаруашылығы ӛндірісінің негізгі кӛрсеткіштері талданады. Қазіргі уақытта экономиканың осы стратегиялық маңызды саласын қазіргі тенденцияларға жауап беретін сапалы жаңа техникалықтехнологиялық негізде қалпына келтіру қажет екендігі дәлелденді. Қазақстанның аграрлық ғылымы АӚК-те іске асырылуы оны жоғары деңгейге кӛтеруге мҥмкіндік беретін кӛптеген инновацияларды әзірледі. Алайда, тауар ӛндірушілерде инновацияларды қолдану деңгейі ӛте тӛмен болып қала береді. Инновациялық процестердің әлсіз белсенділігінің проблемаларының бірі – ауыл шаруашылығы тауар ӛндірушілерінің инновацияларды игерудегі уәждемесінің жеткіліксіздігі. Қортындылар – инновациялық даму ӛнім кӛлемін ұлғайтуға ғана емес, сонымен қатар ресурстарды ҥнемдеуге, сондай-ақ азық-тҥлікпен қамтамасыз етудің қажетті деңгейіне қол жеткізуге ықпал ететін ресурстарды ҥнемдейтін технологияларға кӛшуді кӛздейді. Бұл кешенді міндет тиісті жағдайлар жасауды талап етеді: инновациялық қызметтің тиісті инфрақұрылымы, шаруашылық жҥргізуші субъектілерге ақпараттық, маркетингтік, қаржылық, кадрлық қызмет кӛрсету ҥшін материалдық, техникалық, заңнамалық құралдар жиынтығы.

Мемлекет пен бизнес арасындағы қарым-қатынастың мәселелері мен перспективалары әрқашан назарда болды. Олар экономиканың кӛптеген салалары мемлекеттік қолдауға мҧқтаж болған кезде ерекше ӛзектілігі мен маңыздылығына ие болады. Агробизнесті жҥзеге асыру қағидаттарын қайта қарау аграрлық секторда бәсекеге қабілетті кәсіпорындар қҧру тәсілін тҥбегейлі ӛзгертеді. Пәрменді тетіктердің бірі – мемлекеттікжекешелік әріптестік (МЖӘ), ол әлі толық зерттелмеген, оның әлеуеті ашылмаған. Астық ӛнімдерінің кіші кешенінде МЖӘ жобаларын табысты іске асыру ҥшін осы салада жоғары нәтижелерге қол жеткізген ҧлттық және шетелдік компаниялардың оларды пайдалану тәжірибесін терең зерттеу, қорыту және жҥйелеу талап етіледі. Отандық астық ӛнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, ең алдымен ӛндірісті дамытуды мақсатты инвестициялау бағыттарын егжей-тегжейлі талдау қажет. Мақсаты – АӚК-де мемлекеттік-жекешелік әріптестік модельдерін қҧрудың теориялық және әдіснамалық негіздерін кешенді зерттеу. Әдістері – ауыл шаруашылығындағы МЖӘ әлеуетін анықтау ҥшін ғылыми кӛзқарастарды синтездеу, жҥйелеу әдістері. Нәтижелер – «мемлекеттік-жекешелік әріптестік» ҧғымының мәні мен әртҥрлі тҥсіндірмелері кӛрсетілді, кәсіпкерлік қызметті ынталандыру институты ретінде МЖӘ-нің қазіргі және пайда болып жатқан жаңа нысандарын жетілдірудің шетелдік тәжірибесі қаралды, Мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде қоғамның, мемлекеттің және бизнестің артықшылықтары, сондай-ақ оның дамуын тежейтін проблемалар анықталды. Қортындылар – деректерді тҥсіндіру негізінде республикадағы МЖӘ мәселелері бойынша пікірталастар аграрлық ӛндірістегі ерекшеліктер мен жоғары тәуекелдерге байланысты екені анықталды, алайда бірқатар экономикалық дамыған елдерде серіктестіктің бҧл тҥрі практикалық тиімділікті дәлелдеді және азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің, агроӛнеркәсіптік кешенге ҧзақ мерзімді инвестицияларды тартудың, оның рентабельділігін арттырудың, шығарылатын ӛнімнің жоғары сапасын алудың және оның қол жетімділігі де маңызды элементіне айналды.

Қазіргі туристік нарық жүйесіндегі Агротуризм ерекше орын алады. Қазақстанда ауыл туризмін ұйымдастыру және дамыту қазіргі әлемде болып жатқан жаһандану мен урбанизация үрдістерімен тікелей байланысты. Туристік индустрия бұл ауылдық жерлерде ұйымдастырылуы мүмкін туризмнің бір түрі, ол тұтынушылар арасында танымал және сұранысқа ие болып келеді. Бұл сектор ауыл тұрғындарын шалғайдағы елді мекендердің аграрлық экономикасының өсуіне, экожүйелер мен мәдени құндылықтарды сақтауға, аумақтардың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге және әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз етудің төмен деңгейі, ауылдағы жұмыссыздық сияқты проблемаларды шешуге ықпал ететін өзге де қызмет түрлеріне қайта бағдарлауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2019-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында Аграрлық туризмге айтарлықтай көңіл бөлінген. Мақалада оның теориялық және практикалық негіздеріне, ауылдық елді мекендердің әлеуетті мүмкіндіктеріне әсер етуге баса назар аударылады. Мақсаты – ауыл тұрғындарының әлауқатын қамтамасыз ету тетігі ретінде туристік қызметтер ауқымын кеңейту факторлары қарастырылып, жүйеленді. Әдістері – ғылыми жалпылау, жіктеу, жүйелік, салыстырмалы, библиографиялық талдау, дерексіз-логикалық. Нәтижелері – аграрлық кәсіпкерліктің табысты туристік бағыт ретіндегі ерекшеліктері талданды, жүргізілген талдау нәтижелері бойынша оның түрлері жіктеледі. Халықаралық тәжірибелерді ескере отырып туристік Агробизнес модельдері және олардың негізгі сипаттамалары көрсетілген. Қорытындылар – туристік саланың теориясы мен практикасын зерттеу оның ауқымының таралуы елдегі экономикалық, әлеуметтік және экологиялық мәселелерді шешуге ықпал ететіндігін көрсетеді. Бұл саланы дамыту қазіргі әлемдік дәстүрлер мен өзіндік ерекшеліктерге сүйене отырып, үдемелі түрде жүзеге асырылады. Басқа мемлекеттердегідей, ол ауыл шаруашылығы экономикасын жаңғыртудың, ауыл кәсіпкерлігіндегі перспективалы инновациялардың маңызды сегменті ретінде қарастырыла бастады.

. Маңғыстау облысында агротуризмді дамыту табиғи және мәдени мұраны сақтауда маңызды мәнге ие бола отырып, экономикалық және әлеуметтік-мәдени бағыттарда жүзеге асырылады. Мақсаты – авторлар аймақтағы ауыл туризмінің қазіргі жағдайы мен болашағын қарастырады. Әдістері – зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының статистикалық деректері, отандық мерзімді баспасөзден және халықаралық әдебиет көздерінен алынған ақпарат құрайды. Нәтижелері – Джозеф Пайн мен Джеймс Гилмордың «4Е»моделі негізінде өңірдің ауылдық жерлеріндегі қолда бар туризм ресурстарына талдау жүргізілген, ауылдағы және қаладағы демографиялық жағдайды салыстыру, туристік қызметтің маусымдылығы айқындалды, туристік индустрияның ресурстары талданған, үздік шетелдік тәжірибелер көрсетілген. Облыста туристік агробизнес объектілерінің кемшіліктері анықталды. Авторлар туристік қызметтердің бұл түрі олардың таралуын тежейтін көптеген мәселелерге байланысты әлі де дамымағанын, олардың арасында ауылдық аумақтардың әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымының артта қалуын, жол желісі мен көлік байланысының кез-келген сапасын атауға болатындығын айтады. Мұның бәрі тартымдылықты төмендетеді, ауылдық жерлердің экологиясын сақтауға ықпал етпейді, туристердің тұруы үшін қажетті жағдайларды ұйымдастыруды және жасауды қиындатады. Қорытындылар – агротуризм ауылдық елді мекендердің экономикасын нығайтуға ықпал етеді, қосымша жұмыс орындарын құрады, ауыл тұрғындарының қалаларға кетуін азайтады, олардың мәдени және зияткерлік деңгейін арттырады, экологиялық таза азық-түлік өндірісін ынталандырады, жергілікті сауданың дамуына байланысты табыс табады. Оның таралу аясын кеңейту аймақтың ерекшелігін ескере отырып, жүйелі тәсілді қажет етеді.

Мақсаты – «Cropio» цифрлық өнімі-спутниктік мониторинг жүйесі мысалында ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды пайдалану мүмкіндіктерін, экономикалық тиімділікті зерттеу. Әдістері – талдау, синтездеу, салыстыру және ұқсастық, деректерді таңдау және оларды егжей-тегжейлі көрсету. Мақалада агроөнеркәсіптік кешенде ақпараттық процестерді енгізу шарттары көрсетілген, қазіргі жағдайы, проблемалары қарастырылған, ақылды технологияларды қолдану қажеттілігі негізделген, «нақты егіншілік» ұғымы нақтыланған. Авторлар дамыған елдердің аграрлық секторында қолданылатын «Cropio» бағдарламасының артықшылықтарын талдайды. Оның функционалдығы егіс жұмыстарын бақылауға ғана емес, сонымен қатар топырақтың ылғалдылығын, оның қоректік заттармен қанықтылығын анықтауға мүмкіндік береді. Бағдарлама климаттық және ауарайы жағдайлары туралы ақпарат қалыптастырады, материалдық ресурстарды үнемдеуді есептейді. Бағдарламалық жасақтама компоненттері, олардың функциялары, орнату процесі, алу механизмдері мен мәліметтері ұсынылған. Нәтижелері – осы автоматтандыру жүйесін пайдаланудан күтілетін экономикалық тиімділіктің есептеулері жүргізілді, инвестициялық салымдарды бағалау әдістемесін қолданудың рентабельділігі мен орындылығы анықталған. Қортындылар – «Cropio» нақты егіншілік жобасының техникалық және ақпараттық шешімдері жыл сайын танымал бола түсуде, өз перспективаларын растай отырып, еңбек шығындарын қысқартуға, ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділігін арттыруға, демек, дайын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Спутниктік навигация, есептеу техникасы және цифрлық карталар негізінде объектілерді бақылау қаржы қаражатының ұтымдылығы мен уақтылығын бағалауға, жердің нарықтық құны мен кірістілігіне әсер ететін бірқатар факторларды ескеруге, әртүрлі тәуекелдерді азайтуға, жаңа бизнес-процестерді құру арқылы өндірістік қызметті оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Мемлекет пен бизнес арасындағы қарым-қатынастың мәселелері мен перспективалары әрқашан назарда болды. Олар экономиканың кӛптеген салалары мемлекеттік қолдауға мҧқтаж болған кезде ерекше ӛзектілігі мен маңыздылығына ие болады. Агробизнесті жҥзеге асыру қағидаттарын қайта қарау аграрлық секторда бәсекеге қабілетті кәсіпорындар қҧру тәсілін тҥбегейлі ӛзгертеді. Пәрменді тетіктердің бірі – мемлекеттікжекешелік әріптестік (МЖӘ), ол әлі толық зерттелмеген, оның әлеуеті ашылмаған. Астық ӛнімдерінің кіші кешенінде МЖӘ жобаларын табысты іске асыру ҥшін осы салада жоғары нәтижелерге қол жеткізген ҧлттық және шетелдік компаниялардың оларды пайдалану тәжірибесін терең зерттеу, қорыту және жҥйелеу талап етіледі. Отандық астық ӛнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, ең алдымен ӛндірісті дамытуды мақсатты инвестициялау бағыттарын егжей-тегжейлі талдау қажет. Мақсаты – АӚК-де мемлекеттік-жекешелік әріптестік модельдерін қҧрудың теориялық және әдіснамалық негіздерін кешенді зерттеу. Әдістері – ауыл шаруашылығындағы МЖӘ әлеуетін анықтау ҥшін ғылыми кӛзқарастарды синтездеу, жҥйелеу әдістері. Нәтижелер – «мемлекеттік-жекешелік әріптестік» ҧғымының мәні мен әртҥрлі тҥсіндірмелері кӛрсетілді, кәсіпкерлік қызметті ынталандыру институты ретінде МЖӘ-нің қазіргі және пайда болып жатқан жаңа нысандарын жетілдірудің шетелдік тәжірибесі қаралды, Мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде қоғамның, мемлекеттің және бизнестің артықшылықтары, сондай-ақ оның дамуын тежейтін проблемалар анықталды. Қортындылар – деректерді тҥсіндіру негізінде республикадағы МЖӘ мәселелері бойынша пікірталастар аграрлық ӛндірістегі ерекшеліктер мен жоғары тәуекелдерге байланысты екені анықталды, алайда бірқатар экономикалық дамыған елдерде серіктестіктің бҧл тҥрі практикалық тиімділікті дәлелдеді және азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің, агроӛнеркәсіптік кешенге ҧзақ мерзімді инвестицияларды тартудың, оның рентабельділігін арттырудың, шығарылатын ӛнімнің жоғары сапасын алудың және оның қол жетімділігі де маңызды элементіне айналды.

Мақсаты – ауыл шаруашылығындағы дӛңгелек экономиканың тұжырымдамалық негіздерін белгілеу, оның даму бағыттарын зерттеу. Әдістері – салыстыру, жалпылау, сараптамалық қорытынды, бастапқы деректерді алу негізінде статистикалық, сондай-ақ шетелдік және отандық авторлардың ғылыми әдебиеттерін теориялық талдау. Нәтижелері – саланың айналмалы трансформациясының ерекшеліктері және ауылшаруашылық ӛндірісінің дәстүрлі әдісінен негізгі айырмашылықтар анықталды. Мақалада оның мәні мен аграрлық секторға енгізу принциптері кӛрсетілген. Әлемдік даму перспективалары ресурстарды тиімді агроазық-түлік жүйесін құруды талап етеді. Зерттеу нәтижесінде агроӛнеркәсіптік ӛндірістің циркулярлығын ӛлшеуге қабілетті индикаторлар талданды: баяулау, қысқару және регенерация. Ресурстардың тапшылығы, климаттың ӛзгеруі, қоршаған ортаның деградациясы, азық-түлікке сұраныстың артуы жағдайында айналмалы экономика жаңартылатын табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану стратегиясы болып табылатыны, жаһандық проблемаларды шешуге ықпал ететіні анықталды. Қортындылар – жаңа, ұтымды азық-түлік және азық-түлік тізбегін құрудың ұсынылған тәсілдері ӛнімдер мен ресурстардың құндылығын ұзақ мерзімге сақтауға, оларды пайдалану аяқталғаннан кейін ӛндірістік циклге қайтаруға, қалдықтардың минималды түзілуіне, азық-түлік шығындарын азайтуға, азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикалық ӛсуді қамтамасыз етуге бағытталған. Шетелдік тәжірибені зерттеу негізінде авторлар дӛңгелек экономиканы мемлекеттік қолдау мен ғылыми қолдаудың маңыздылығын негіздейді. Мақалада ашылған мәселелерді тезірек шешу агроӛнеркәсіптік кешенді әлеуметтік-экономикалық дамытудың мемлекеттік, салалық бағдарламаларының жобаларын дайындау кезінде қызығушылық тудырады, ӛндірістік процестер шеңберінде шикізатты неғұрлым тиімді жұмсауды қамтамасыз етеді. 

Мақсаты – қой шаруашылығындағы еңбек өнімділігін арттырудың көрсеткіштері мен оңтайлы шараларын іздеу, нәтижелі, экономикалық және биологиялық ерекшеліктеріне байланысты саланың рентабельділігін зерттеу. Әдістері – қой өсіру және өсіру тәсілдерін талдау, заманауи технологияларды қолдану, сондай-ақ отандық және шетелдік қой өнімдері нарықтарының статистикасы және оны өңдеу. Нәтижелері – «қой мен қозыны өнеркәсіптік өндіру технологиясы» жобасы әзірленген, оның негізінде – азық-түлікке баға саясатын, союға қой өсірудің циклдік сипатын қамти отырып, қайта өңдеу кәсіпорындарымен бірлесіп қой шаруашылықтарының кооперациясы болады. Қорытындылар – авторлар нарықтық қатынастар жағдайында малдардың тұқымдық ерекшеліктеріне, қарқынды бордақылауға тиісті назар аудару керек деп санайды. Олар, ең алдымен, әртүрлі өнімділікпен бірге олардың генетикасына байланысты жоғары құнарлылықпен сипатталады. Республиканың етті қой шаруашылығының экспорттық әлеуетін арттыру Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады. Ауыл шаруашылығының алдында тұрған ел экономикасының басты міндетіне сүйене отырып, қой шаруашылығы кіші кешенінің өнімді көрсеткіштерінің өсуі, ет, жүн және оларды қайта өңдеу өнімдерінің көлемін ұлғайту өте маңызды. Сондықтан нарықтың осы сегментінің экономикалық тиімділігін сандық және сапалық көрсеткіштерді сипаттайтын критерийлер бойынша кешенді түрде қарастыру қажет. Олардың ішіндегі ең маңыздылары: жалпы өнімнің көлемі, жалпы және таза кірістің мөлшері, өндірістің өзіндік құны мен рентабельділігі, еңбек белсенділігі, капитал кірістілігі және күрделі салымдардың өтелуі, еңбекақы. Сапалы қой мен қой жүнінің қажетті мөлшерін алу үшін мемлекеттік қолдау шараларының пәрменді жүйесі талап етіледі: баға белгілеу процестерін мемлекеттік реттеу; ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп тауарлары бағасының диспаритетін жою; ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді шығындарды жабатын мөлшерде субсидиялау; жеңілдікті салық салу және кредит беру.

Ӛзектілігі – мал шаруашылығы саласында жемшӛп ӛнімдерін ӛндірудің негізгі құрамдас бӛлігі жемдік астық болып табылады. Республиканың дәнді дақылдармен қамтамасыз етілуі, сондай-ақ экспорт оларды жемшӛп мақсатына пайдаланумен байланысты, шығын дәстүрлі түрде оларды қайта ӛңдеу ӛнімдерін ішкі тұтынудың жартысынан астамын құрайды. Мақсаты – ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын, фермерлік шаруашылықтарды қажетті және сапалы азықпен қамтамасыз ететін бүкіл астық нарығының тиімді жұмыс істеуін анықтайтын құрама жем ӛнеркәсібінің проблемалары мен перспективаларын зерттеу. Бұған азық-түлік ӛнеркәсібі мен астық шаруашылығының қарқынды дамуы айтарлықтай ықпал етті, олар құрама жем зауыттары үшін шикізат ресурстарының негізгі жеткізушілеріне айналды. Әдістері – салыстырмалы, жүйелік, статистикалық талдау, логикалық жалпылау. Нәтижелері – авторлар жемдік шикізат құрылымында негізгі үлес арпа, сұлы, бидай, ал жүгері мен бұршақ дақылдарының үлес салмағы азайғанын атап ӛтті. Қолда бар мал басына есептегенде мал шаруашылығының нормативтік қажеттіліктері қамтамасыз етілмейді. Отандық астық ӛндірісінің экспорттық бағдарлануы, ең алдымен, әлемдік нарықтың қажеттіліктеріне бағытталған, сонымен бірге ішкі қажеттіліктер қалдық қағидат бойынша қанағаттандырылады. Дәнді дақылдарды ұтымды пайдалану малдардан алынатын ӛнімдердің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Құс фабрикаларына астық жемін ӛткізу үшін «Азық-түлік келісімшарт корпорациясы» Ұлттық компаниясы» АҚ құрған мүмкіндіктер ӛндірушілермен және сауда желілерімен келісімдер жасасу арқылы дайын азық-түлік тауарларына бағаның ӛсуін тежеуге ықпал етеді. Қортындылар – мал шаруашылығы кешенін индустриялық ресурс үнемдеуші технологияларға ауыстырудың негізі берік жем-шӛп базасын құру болып табылатыны анық. Малдарды ақуыз және аминқышқылдарының құрамы бойынша теңдестірілген тамақтандырмай, басқа шаралар күтілетін нәтижеге ие болмайды. Ӛнеркәсіптік ауқымда жем-шӛп ӛнімдерімен қамтамасыз ету үшін ірі кәсіпорындардың қуатын ұлғайту және астық ӛңдеу және мал шаруашылығы шаруашылықтары үшін ӛз шикізаты, минералды және витаминдік қоспалар негізінде құрама жем цехтары мен зауыттарында құрғақ қоректік жем қоспаларын дайындау қажеттілігіне баса назар аударылады.

Мақаланың мақсаты аграрлық ӛнімді ӛткізу жүйесінің тетігін жетілдіру және жылжыту арналарын қалыптастыру мәселелері бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Әдістері – аналитикалық, жалпылау, салыстырмалы талдау, экономикалық-статистикалық, сараптамалық сауалнама. Нәтижелері – ұлттық тауар ӛткізу желісін (ТӚЖ) құрудың проблемалары мен перспективалары қаралды. TӚЖ дамуына әсер ететін факторлар талданған. Мақсаты аграрлық ӛнімді ӛткізу жүйесінің тетігін жетілдіру және жылжыту арналарын қалыптастыру мәселелері бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Авторлар азық-түлік нарығының қолданыстағы инфрақұрылымын тиімді пайдалану және жаңғырту негізінде азық-түлік ӛнімдерінің ұйымдастырылған және реттелетін кӛтерме саудасын құру; агроӛнеркәсіптік кешеннің логистикалық жүйесін жетілдіру; елеулі экономикалық, әлеуметтік және экологиялық пайда алуға мүмкіндік беретін цифрлық технологияларды қолдану; ӛндірістік тауарлардың тауар ӛткізгіш тізбектерінің барлық элементтерінің-ӛндірістен тұтынуға дейінгі тұрақтылығын арттыру қажеттігін айтады. Қортындылар – белсенді үздіксіз тауар жылжыту құрылысқа ғана емес, инфрақұрылымды жаңғыртуға да инвестицияларды ұлғайту есебінен жүзеге асырылатыны кӛрсетілген; ӛндірістік-ӛткізу процесін кешенді мемлекеттік қолдау, әртүрлі және нәтижелі бӛлу жүйелерін, делдалдар санын қысқарту және аумақтық нарықтарды дамыту арқылы жеткізудің ең қысқа жолдарын қалыптастыру негізінде оның сегменттерінің ӛзара іс-қимылының тиімділігін арттыру; жоспарлау және жүйеаралық және ӛңіраралық байланыстар негізінде ТӚЖ реттеу; тиімді инновациялық шешімдерді ескере отырып құрылған икемді тауар ӛткізу жүйесін құру негізінде оның қатысушыларының мүдделерін есепке алу. Авторлық тәсіл ӛндіруші ментұтынушы үшін ауыл шаруашылығы ӛнімдерін маркетингтік құрылымдар арқылы жылжытудың орындылығы болып табылады, осыған байланысты институционалдық және нарықтық басқарудың бірқатар іс-шараларын ӛткізу ұсынылған.

Ҥй шаруашылығын жҥргізу елдің азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, тіршілікті қамтамасыз ету құралдарын ұлғайтуға, табиғи ресурстарға неғұрлым ұтымды билік етуге, қоршаған ортаны қорғауға және ауылдық аудандардың тұрақты дамуына қол жеткізуге ықпал етеді. Мақсаты – ауыл кәсіпкерлерінің нақты бәсекеге қабілеттілігін айқындайтын аграрлық саланы жаңғырту жағдайындағы отбасылық шаруашылықтар әлеуетінің әлеуметтік-экономикалық сипаттамаларын зерттеу. Қазақстанның жеке – отбасылық аграрлық секторының проблемаларын анықтауға, шағын шаруашылық нысандарының әлеуметтік-еңбек саласының қазіргі жай-кҥйіне баға беруге, осы сегменттегі жұмыспен қамтудың қысқаруының негізгі себептерін, өмір сҥрудің әлеуметтік жағдайлары бойынша ауылдық жерлердің артта қалуын және тұрақты ақы төленетін жұмыстың болмауына байланысты еңбектің төмен уәждемесін көрсетуге мҥмкіндік беретін талдау, салыстыру, жалпылау әдістері. Нәтижелер – автор ауылдық отбасыларда еңбек әлеуетін пайдаланудың төмен өнімділігі, ауыл шаруашылығы алқаптарының едәуір аудандарының шаруашылық айналымынан шығарылуы және олардың кейіннен тозуы, халықтың, әсіресе жастардың ауылдан кетуі теріс сипатқа ие екенін атап өтті. Социологиялық зерттеу негізінде шаруашылық қызметті бірлесіп жҥзеге асыру, өндіріс ауқымын кеңейту, агроөнеркәсіптік кешеннің инвестициялық тартымдылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҥшін шағын фермерлерді біріктіру арқылы жеке-отбасылық нысандардың беделін арттыруға және кооперацияны дамытуға ықпал ететін әлеуметтік-мәдени және мотивациялық факторлардың маңыздылығы негізделген. Қорытындылар – ауыл тұрғындарының әлеуметтік, экономикалық, экологиялық және рухани мҥдделерін кешенді іске асыру, ауылдық отбасы экономикасы субъектілерінің өндірістік және еңбек ресурстарын ұлғайту жөніндегі жәрдемдесу шараларының қажеттілігі; дәйекті және жҥйелі мемлекеттік қолдаудың орындылығы дәлелденді. Мұның бәрі ауыл шаруашылығына аграрлық кадрлардың тҥсуіне, оларды ауылдық жерлерде бекітуге ықпал етеді.

Бұл шолу мақаласы дамыған мемлекеттердің ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің тәуекелдерін сақтандыру тәжірибесімен танысуға бағытталған. Оларды сақтандыруды қорғаудың сенімді тетігін құру қазіргі уақытта республиканың азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету аспектілерінің бірі және мемлекеттік мҥдделердің ерекше саласы болып табылады. Мақсаты – аталған мәселені шешуде елдердің кең таралған сақтандыру тәжірибесі мен саясатын көрсету. Әдістері – агро сақтандыруды мемлекеттік қолдаудың халықаралық деңгейін талдау және бағалау процесінде автор келесі зерттеу әдістерін қолданды: аграрлық секторды мемлекеттік қаржыландырумен байланысты негізгі бағыттарды анықтауға мҥмкіндік беретін контент-талдау; жҥйелік тәсіл негізінде мемлекеттің сақтандыру операцияларына қатысу дәрежесі анықталды; графикалық интерпретация алынған ақпарат негізінде осы процесті визуализациялауға мҥмкіндік берді. Нәтижелері – мақалада аграрлық саладағы сақтандыру сыйлықақыларын мемлекеттік инвестициялау аспектілері келтірілген. Автор ауылшаруашылық сақтандыруындағы мемлекеттік көмектің ҥш негізгі санатын бөліп көрсетеді және графикалық тҥрде көрсетеді. Шолу нәтижелері республиканың барлық өңірлерінде зерттеулер жҥргізу ҥшін пайдаланылуы мҥмкін. Қортындылар – әлемдік тәжірибе көрсеткендей, сақтандыру төлемдерін субсидиялау шағын және орта бизнесті қолдаудың және саланың экономикалық орнықтылығын қамтамасыз етудің, жағымсыз салдарларды, оның ішінде табиғи сипаттағы қолайсыз оқиғалардың басталуымен байланысты өнім өндіру кезінде кірістердің жоғалуын қысқартудың ең тиімді тәсілі болып табылады. Сақтандыру нарығын басқарудың ҥйлестірілген және стратегиялық тәсілі, мемлекеттік қолдау және жағымсыз салдарды азайтудың тиімді әдістері өте маңызды, ал тікелей мемлекеттік өтемақылар ұзақ мерзімді перспективада тиімсіз және қауіпті жағдайлардың алдын алуға ықпал етпейді.

Негізгі құралдарды жаңарту ескірген еңбек құралдарын жаңа, ең жетілдірілген және жаңартылған құралдармен ауыстыру процесін білдіреді. Нарықтық экономика және әртүрлі ӛндірушілер арасындағы қатаң бәсекелестік жағдайында кәсіпорындардың ӛндірістік-шаруашылық қызметінің рентабельділігін арттырудың маңызды факторларының бірі олардың ӛндірілген активтерімен қажетті мӛлшерде қамтамасыз етілуі болып табылады. Ӛндірістік базаның жақсы техникалық жай-күйі, шаруашылық жүргізуші субъектілердің ӛндірістік процестерін уақтылы техникалық-технологиялық қайта жарақтандыру кезінде ғана олардың тұрақты ӛсуі болуы мүмкін. Мақсаты – экономикалық-математикалық модельдеу негізінде республиканың ӛсімдік шаруашылығындағы негізгі ӛндірістік қорлардың (бұдан әрі НҚББ) белсенді бӛлігін қалпына келтірудің теориялық және практикалық аспектілерін талдау. Әдістері – экономикалық-математикалық, статистикалық, салыстыру, талдау және синтез. Нәтижелері – НҚББ-ты тиімді басқару бойынша әдіснамалық ережелер ұсынылды. Ӛндірістің экономикалық тиімділігінің кӛрсеткіштерін негіздейтін нормативтер жүйесі (бұдан әрі ӚЭТК) құрылды және іске асырылды. Негізгі қорлардың белсенді бӛлігін ӛндірудің негізгі бағыттары, тенденциялары мен заңдылықтары зерттелді. Оларды қайта құру қарқынын жоспарлау және болжау әдісін іске асыру критерийлері кӛрсетілген. Нормативтік ОЭТК кешені елдің басқару органдарының шешім қабылдауы үшін құрал ретінде пайдалануға бағдарланған, болжамды кезеңде (20 жыл). Ауыл шаруашылығы ӛндірісінің кӛлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Базалық және перспективалық кезеңдердегі НҚББ үлестерінің арақатынасын есептеу, олардың перспективадағы бесжылдық бойынша ӛнімділігі, мемлекеттің ішкі инвестицияларына қажеттілікті және оларды қалпына келтірудің оңтайлы режиміндегі ірі бірлестіктердің инвестициялық салымдарын салыстыру ұсынылған. Қортындылар – белсенді және пассивті бӛліктердің арақатынасы үлкен қызығушылық тудырады, ӛйткені олардың оңтайлы үйлесімі кӛбінесе кәсіпорындардың кірістілігі, кірістілігі және қаржылық жағдайына байланысты. Негізгі қорлардың белсенді бӛлігінің сапалық жай-күйін талдау кезінде жоспарлы-алдын алу жӛндеулерін жүргізудің толықтығы мен уақтылығы, олардың техникалық сипаттамаларға, пайдалану шарттарына сәйкестігі тексеріледі

Мақалада Ақмола облысындағы сҥтті мал шаруашылығының қазіргі жағдайына сипаттама берілген. Сҥт ӛнімдерінің ӛңірлік нарығының жұмыс істеу ерекшелігі қарастырылған. Қала және ауыл тұрғындары ҥшін бӛлек, ұсынылатын тұтыну нормаларын ескере отырып есептелген сҥтке және оны қайта ӛңдеу ӛнімдеріне қажеттіліктің жалпы кӛлемі айқындалған. Мақсаты – облыстың сҥт ӛнімдерімен сауда желілеріндегі қазіргі жағдайды және олардың ассортиментін кеңейту перспективаларын зерттеу. Әдістері – ашық қол жетімділік кӛздері мен ғылыми әдебиеттерден салалық ақпаратты жинақтау ҥшін экономикалық-статистикалық, баланстық, дерексіз-логикалық. Нәтижелері – авторлар сҥт кешенінің дамуы сҥт ӛндірісі кӛлемінің тұрақты ӛсуімен қатар жҥретінін, бұған ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы сиырлардың ӛнімділігінің артуы, ал халық шаруашылықтары мен шаруа (фермер) қожалықтарында жануарлар санының артуы ықпал еткенін атап ӛтті. Шағын тауар секторының жоғары ҥлесі белгіленді. Қортындылар – сҥт саласының құрылымында шикізат тапшылығының пайда болуын анықтайтын, шикі сҥттің сапасы мен сатылымының тӛмендігімен сипатталатын жеке қосалқы шаруашылықтардың (ЖҚШ) басым болуы. Оларды ауыл шаруашылығы кооперативтеріне біріктіру әлеуетті мҥмкіндіктерді барынша толық іске асыруға, демек, сҥт ӛңдеу кәсіпорындарының жҥктемесін қамтамасыз етуге, азық-тҥлік ӛткізу нарығын кеңейтуге, Жеке қосалқы шаруашылықтарды ірі тауар құрылымдарына айналдыруды ынталандыруға және ауыл тұрғындарының табысын арттыруға мҥмкіндік береді. Мемлекеттік сатып алу ҥшін, ең алдымен, отандық тауар ӛндірушілерден кепілді бағалар бойынша бюджет қаражатын пайдаланудың заңнамалық базасын жетілдіру, кедендік-тарифтік саясат арқылы нәтижелі баға бәсекелестігі ҥшін ӛнімнің импорты мен экспортын реттеу жӛнінде ұсынымдар әзірлеу қажет.

.

Құс өнімдері барлық континенттерде танымал. Экономикалық факторлардан басқа (ең арзан) құс еті денсаулыққа пайдалы, қоректік, қауіпсіз және басқа ет өнімдерінің арасында қол жетімді. Мақсаты – оның дамуының негізгі тенденцияларын талдау негізінде елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету контекстінде құс еті нарығының басым бағыттарын әзірлеу. Зерттеу нысандары – құс етінің әлемдік өндірісінің экономикалық процестері. Келесі әдістер қолданылған – дерексіз-логикалық, салыстырмалы талдау, экономикалық-статистикалық. Нәтижелері – республиканың осы кіші кешенінде және әлемде қалыптасқан ахуал талданған. Саланың тауарлық-географиялық құрылымының ерекшеліктеріне баса назар аударылды. Халықаралық сауда тәжірибесі, баға факторлары зерттелген. Импорт пен экспорттың құрамы мен құрылымы белгіленді, отандық ет өнімдерінің осы түрі көлемінің, сондай-ақ экспорттың өсуін тежейтін өлшемдер анықталған; тауарлар ассортиментін кеңейту жөнінде ұсыныстар берілген. Авторлар өндірістік қуаттарды жаңғырту қажеттігін айтады. Жеңілдетілген несиелеу негізінде мемлекеттік қолдаудың маңыздылығы көрсетілген. Осы саладағы кәсіпорындарды салық салудан босатуды, азық-түлікті сертификаттауға қаржылық көмекті, инвесторларды ғылыми зерттеулерге тартуды, жаңа жабдықтармен жабдықтауды, экологиялық таза органикалық өнімдерді алу технологияларын жетілдіруді талап ететін проблемалар анықталды. Құс еті нарығын дамыту экономикалық тұрғыдан тиімді және оны Қазақстанда кеңейту үшін айтарлықтай әлеуетті мүмкіндіктер бар. Қортындылар – дамып келе жатқан экономикалық ортада бизнестің бәсекеге қабілетті болуы маңызды екендігі негізделген. Қазіргі уақытта өндірушілер әлемдік экономикаға қатысудың артықшылықтарын түсінеді. Осы мақсатта нормативтік базаны жетілдіріп, қазақстандық өнімнің халықаралық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету қажет. Құс еті өнімдерін өндірушілер үшін сапалы шикізатты қол жетімді ету қажет. Ол үшін селекциялықгенетикалық орталықтардың отандық базасын дамыту арқылы қажетті мал басын өсіру керек, бұл тұтыну нарығында азық-түлік спектрін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Мақсат – жаңа экономикалық саясаттың мақсаттарына жетудегі «жердің» орны мен рӛлін анықтау және оны пайдалану тиімділігін арттырудың шешімін табу. Әдістері – монографиялық, аналитикалық, статистикалық, дерексіз-логикалық. Нәтижелері – республикада жер ресурстары маңызды рӛл атқаратын түбегейлі ӛзгерістерге бағыт алынғаны атап ӛтілген. Ел экономикасының дамуын тежейтін жүйелі проблемалар анықталған. Шетелдіктерге жалға берілген аудандарға, сондай-ақ 2022 жылғы сыртқы сауда айналымына талдау жүргізілген. Жерді тиімді пайдалану мақсатында оларды іске асырудың негізгі міндеттері мен бағыттары белгіленген. АШТӚ үшін жер салығын есептеудің жаңа әдістемесін әзірлеудің негізі ретінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салық салудың шетелдік тәжірибесі зерттелген. Ауыл шаруашылығы айналымына тарту үшін пайдаланылмайтын немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмайтын жер учаскелерін анықтау ұсынылады; жер кадастрының автоматтандырылған жүйесін толтыру кезінде ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілерге консультациялық кӛмекті кеңейтуге жәрдемдесу, делдалдардың бағаны жасанды ұлғайтуына жол бермеу үшін ауыл шаруашылығы ӛнімдері үшін логистика жүйесін жолға қою; сараланған негізде субсидиялар бӛлуде мемлекеттік қолдау кӛрсету. Қортындылар – мемлекет жер ресурстарына баса назар аударатыны кӛрсетілген, оларды дұрыс пайдалану Қазақстан экономикасын нығайтуға және тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Бұл принциптер бұрын да енгізілген, бірақ әлі күнге дейін жеткілікті түрде реттелмеген. Оларды толық жүзеге асыру үшін ауыл шаруашылығы алқаптарын тиімді пайдалануға ықпал ететін жаңа тәсілдер мен әдістер талап етіледі, олардың ӛнімділігі бірқатар нақты проблемаларды реттей алады: жайылымдар, шабындықтар алқаптарының ұлғаюы және жалпы ауыл шаруашылығы ӛндірісінің ӛсуі. Баға белгілеу тетіктерінің ашықтығын арттыру қажет.

Мақсаты – ауылдық елді мекендердің (АЕМ) жер санаттарының жер-мүліктік қатынастарын реттеу және жер ресурстарын пайдаланудың ұтымды тәсілдері қаралды. Әдістері

– монографиялық, аналитикалық, статистикалық және дерексіз-логикалық. Нәтижелері – жұмыста Қазақстан өңірлері мен бірқатар ауылдық округтердің мысалында АЕМ-де жерді пайдалану мәселелері көрсетілген. Ауылдық аумақтық бірліктердің шешуді талап ететін міндеттері анықталған. Жер учаскелері бірлескен меншіктегі жер пайдаланушылардың құқықтарын реттейтін қолданыстағы нормативтік-заңнамалық базаға баға берілген, сондайақ ұйымдық-экономикалық даму перспективалары белгіленген. Ауыл шаруашылығы жерлерінің кадастрлық және нарықтық құнын есептеудің жетілдірілген әдістерін қолдана отырып, елді мекеннің қолда бар аумақтық резервтерін неғұрлым толық және объективті мониторингілеу үшін нұсқалар ұсынылған. Өз кезегінде, тұрақты аумақтардың экономикасы учаскелерді пайдалану қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанына байланысты. Жер ресурстарын жұмсауға қатысты өңірлік саясаттың маңызды аспектілерінің бірі оларды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері болып табылады. Қортындылар – зерттеу нәтижелері ауылдық елді мекендердің жерлерін ұтымды пайдалану кезінде аумақтық жоспарлау схемаларын әзірлеуге бағытталуы және практикалық жерге орналастыру қызметінде, атап айтқанда, халықты облыстар, аудандар және ауылдық округтер бөлінісінде ауылдық елді мекендердің қолда бар жер алаңдары туралы деректер базасымен ақпараттық қамтамасыз ету және оларды цифрландыру кезінде жер-мүліктік қатынастарды басқару үшін, сондай-ақ оларды цифрландыру кезінде пайдаланылуы мүмкін. Жеке тұрғын үй құрылысының жер алаңының картасын енгізу үшін электрондық форматта, жеке қосалқы шаруашылық және т.б. өнеркәсіптік және қала құрылысы қажеттіліктеріне бас тартудан туындаған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің сандық қысқаруына назар аудару керек.

Аграрлық өндірістің тұрақтылығының көптеген факторларының ішінде ауылшаруашылық кәсіпорындарының кооперациясына ерекше орын беріледі. Мақсаты – ауыл шаруашылығы техникасын, ирригациялық және дренаждық жүйелерді бірлесіп пайдалану жөніндегі кооперативтер құру қажеттілігі мен перспективаларын негіздеу, республиканың оңтүстігінде олардың мүшелері арасындағы шаруашылықішілік қатынастарды реттеу қағидаттарын әзірлеу, кооперативтік құрылымдарды дамытудың алғышарттарын айқындау. Әдістері – ПУИД-2 семинар-тренингтеріне қатысқан ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің монографиялық, есептік-конструктивті, талдамалық, экономикалықстатистикалық, әлеуметтік сауалнамасы. Нәтижелері – Түркістан облысы Мақтаарал және Шардара аудандары ауыл шаруашылығы кооперативтерінің пилоттық жобаларының жайкүйіне талдау жүргізілді, оның негізінде ауыл шаруашылығы техникасын ұжымдық пайдалануды ұйымдастыру мақсатында оларды жетілдірудің перспективалық бағыттары, кооперативтік машина-технологиялық станция (МТС) құрудың ұйымдастырушылықэкономикалық шарттары белгіленді; мүшелер мен кооператив бірлестігі арасындағы шаруашылық байланыстарды құру; гидравликалық қағидатты сақтай отырып, суармалы алқаптарға арналған суармалы, дренаждық тетіктерді ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің ұжымдық қолдануы бойынша кооперация моделінің таралу саласын кеңейту қажеттілігі көрсетілген, бұл жердің құнарлылығын, ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымдылығын арттыруға және тиісінше жер, су және басқа да ресурстарды тиімді жұмсауға ықпал ететін болады. Қотындылар – ПУИД-2 жобасын, Жамбыл облысының пилоттық жобасын енгізу шеңберінде кооперацияланатын субъектілерді ауыл шаруашылығы машиналарымен қамтамасыз ету және оны Қазақстанның басқа облыстарында масштабтау жөніндегі іс-шараларды іске асыру бойынша жүргізілген зерттеу нәтижелері шағын шаруашылықтарды кооперациялау процесін жалғастырудың, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің материалдық-техникалық базасын жақсартудың, жеңілдікті кредиттеу және ұтымды пайдалану арқылы техниканы сатып алу кезінде мемлекеттік қолдау шараларын ұсынудың орындылығын, сондай-ақ суару жүйелері, ауыл шаруашылығы кооперативі қызметкерлерінің дренажы растайды.

Нарықтық экономика, қатаң бәсекелестік жағдайында ауылдық ӛмір салтын сақтауға, ауылдық аумақтарды дамытуға, сұраныс пен ұсыныстың ӛзгеріп отырған конъюнктурасына икемді және уақтылы ден қоюға мүмкіндік беретін әлеуметтік және экономикалық негіз құратын агроӛнеркәсіптік бизнестің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету ӛзекті міндет болып табылады. Мақсаты – Алматы облысының АӚК-дегі кәсіпкерліктің қазіргі жай-күйін, қолдау шараларының даму қарқыны мен тиімділігін зерделеу. Әдістері – экономикалықстатистикалық, монографиялық, дерексіз-логикалық, салыстырмалы талдау және синтездеу. Нәтижелері – соңғы 5 жыл ішінде осы ӛңірде жұмыс істеп тұрған шағын және орта агробизнес субъектілерінің саны, осы салада жұмыс істейтін қызметкерлердің саны, республика бойынша ауыл шаруашылығы ӛнімінің жалпы шығарылымы, сондай-ақ аудандар бӛлінісінде талданған. Жалпы Қазақстан және Алматы облысы бойынша ауыл шаруашылығы ӛндірісіндегі шағын және орта кәсіпорындардың (ШОБ) үлесіне талдау жүргізілген. Негізгі проблемалар мен оларды шешу жолдары кӛрсетілген. 2018-2022жж статистикалық деректері бойынша кәсіпкерлік қызмет объектілерінің кӛрсеткіштері, аграрлық саладағы тауарлар шығару кӛлемі және олардың облыстағы құрылымы ұсынылған. Соңғы жылдары аймақтық деңгейде мемлекеттік қаржылық кӛмектің мӛлшері кӛрсетілген. Қортындылар – аграрлық сектордың ЖІӚ бес жылдық кезеңде орта есеппен шок кәсіпкерлігіне – 28,5%, жеке кәсіпкерлерге – 5,3%, ШҚҚ-66,2% келеді. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымсыз пайдалану, суармалы алқаптарды кеңейту, бӛлінген мемлекеттік қаражаттың тиімді жұмсалуын нормативтік қамтамасыз ету, ауылдық жерлердегі кәсіпкерлерді институционалдық қолдаудың жеткіліксіздігі мәселелері қарастырылған.