Ел экономикасын дамытудың негізгі бағыттарының бірі-отандық агроӛнеркәсіптік кешен. Қазіргі уақытта аграрлық саланың алдында кӛптеген проблемалар тұр, оның ішінде оның негізгі құралдарының жоғары тозуы, ӛндірістік ресурстардың жетіспеушілігі және білікті кадрлардың тапшылығы, ӛйткені олардың кӛпшілігі халықтың үй шаруашылықтарында шоғырланған, бұл ӛз кезегінде экономикалық белсенділік деңгейін және ӛнім сапасын тӛмендетеді.

Мақсаты – аграрлық сектор кәсіпорындарының жұмыс істеу тиімділігін арттыру үшін маркетингтік ортаның жұмыс істеуінің экономикалық механизмін зерттеу. Мақалада агроӛнеркәсіптік ӛндіріс саласындағы маркетинг қызметінің ерекшеліктері қарастырылған.

Зерттеу нысаны – Қазақстанның Ақмола облысының ауыл шаруашылығы.

Әдістері – ресми статистиканың салалық ақпаратын және ғылыми әдебиеттердегі жарияланымдарды, қайталама ақпаратты, тауар саясатының технологияларын пайдалана отырып статистикалық талдау. Нәтижесі – АӚК салалары бойынша ақмола ӛңірінің маркетингтік қызметін ұйымдастыруға әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар, әлеуетті сұраныс тенденциялары, ӛнімді сату кӛлемі, бәсекелестік артықшылықтар талданды, тиісті ұсыныстар дайындалды.

Қортындылар – аймақ деңгейінде тұтынушылардың қалауы, бәсекелестердің күшті және әлсіз жақтары, нарықтық жағдайдың ӛзгеруін болжау туралы ақпарат ұсынылған. Маркетингтік тәсіл бұл ӛнімді құру, бағаны анықтау, сату және жылжыту стратегиясы. Агроӛнеркәсіптік ӛндіріс субъектілерінің қаржылық ресурстарының жетіспеушілігі аясында аграрлық экономиканың мүмкіндіктерін кеңейту қажеттілігінің қазіргі жағдайында бәсекеге қабілеттілікті арттыру үшін ӛзіндік маркетингтік бағдарламалар әзірленіп, іске асырылуы керек. Авторлардың пікірінше, қазіргі кезеңде тауар ӛндірушілерге ақпараттық-консультациялық қолдау кӛрсету, сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласына инвестициялар тарту аса маңызды болып табылады.

Қазақстанның аграрлық секторының дамуына ықпал ететін инновациялық технологиялардың маңыздылығын көрсету.

Әдістері – объективизм, логикалық-әдістемелік тәсіл, феноменализм.

Нәтижелері – авторлар атап өткендей, бүгінде жаңа өндірістерді құру және қолданыстағы өндірістерді жаңғырту жаңа техника мен жабдықты пайдалануды талап ететіні анық. Осы негізде республиканың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп қана қоймай, экономиканың аграрлық саласының экспорттық әлеуетін толық көлемде іске асыруға болады. Агроөнеркәсіптік кешеннің әлеуетін арттыру үшін ірі инновациялық жобалар қарқынды әзірленуде және енгізілуде. Қазіргі уақытта инновациялық белсенділікті арттырудың негізгі тежеуші факторлары: әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті отандық ауыл шаруашылығы өнімі мен оны қайта өңдеу өнімдері өндірісінің жеткілікті көлемінің болмауы; агробизнес тарапынан төлемге қабілетті сұраныстың төмен деңгейі; «ғылымнан өндірушіге» инновациялық-өткізгіш инфрақұрылымның дамымауы; Қазақстандық агроөнеркәсіптік өндірістің материалдық-техникалық базасының жаңа экономикалық және өндірістік талаптарға сәйкес келмеуі; инновациялардың жоғары құны болып табылады. Мақалада фитбит технологиясы қарастырылады; әртүрлі құрылғылар, платформалар және жасанды интеллектке негізделген қашықтықтан зондтау; тік егіншілік.

Қортындылар – авторлар еліміздің АӨК-ін жаңғырту болашақта роботтандырылатынын айтады. Мемлекет автономды роботтарды енгізуді заңнамалық және экономикалық тұрғыдан ынталандыруы керек. Мысалы, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығын дамыту бағдарламаларының негізінде verdant Robotics арамшөп машинасы сияқты технологияларды қолдану арқылы роботтандыру тұжырымдамалары болуы мүмкін. Аграрлық секторға инновациялардың түсуіне ықпал ететін нормативтік-құқықтық тетіктерді қалыптастыруға, сондай-ақ оларды мемлекеттік қолдауға, инвестициялық ресурстарды басым бағыттарға шоғырландыруға қабілетті тиімді жүйені ұйымдастыруға, білікті кадрларды даярлау үшін жағдайлар жасауға ерекше назар аудару қажет. Бұл ұсынылған бағытта ғылыми әзірлемелерді жүргізудің өзектілігі мен уақтылығын дәлелдейді.

Мақсаты - ЕАЭО және басқа да елдердің тауар өткізу жүйесінің цифрлық платформасын құру үшін халықаралық тәжірибені бейімдеу қажеттілігін ашу. Үздік тәжірибелерді одан әрі қарызға алу мақсатында басқа елдерде ұқсас платформаларды құру кезінде пайдаланылған әлеуетті даму жолдарын, әдістері мен тәсілдерін көрсету. Әдістер - мазмұнды талдау, экономикалық-статистикалық, бағалау және салыстыру, аналитикалық. Нәтижелер: ЕАЭО, Тәжікстан Республикасы және Өзбекстан Республикасының тауарларды өткізу жүйесінің платформа технологиялары мен блоктары ұсынылды. Шет елдердің экономикасын цифрландырудың секторлары мен бағыттары, елдердің электронды ауыл шаруашылығын дамыту кезінде ескерілуі тиіс осы процестің пайдасы мен тәуекелдері қарастырылған. Мақалада қосымша құнның ұлғаюын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін әртүрлі елдердегі ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды қолдану және тарату бағыттары, сипаттамалары, салалары талқыланады. Басқа елдердегі агроөнеркәсіптік кешенді цифрландыру бағыттарын талдау шетелдік тәжірибені ЕАЭО елдерінің, Тәжікстан Республикасының (ТР) және АӨК үшін Цифрлық платформаны әзірлеуде сәтті пайдалануға болатынын растайды. Өзбекстан Республикасы (RU). Жүргізілген зерттеу Тауарды тарату жүйелерінің цифрлық платформаларын (бұдан әрі - CPTS) дамыту деңгейі әлі де бастапқы сатыда деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Толық қалыптасқан елден тыс және тиімді жұмыс істейтін мемлекеттен жоғары платформа анықталған жоқ. Қатысушы елдердің, атап айтқанда ЕАЭО, Тәжікстан Республикасы (ТР) және Өзбекстан Республикасының (РУ) елдерінің терең экономикалық және саяси интеграциясы жағдайында агроөнеркәсіптік тауарды таратудың цифрлық платформасының жобасы. Оның жұмыс істеу тиімділігін, елдердің азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға мүмкіндік беретін жүйелерді әзірлеуге және енгізуге болады.

Азық-тҥлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету мәселелері қазіргі әлемде жаһандық болып табылады. Сапалы азық-тҥлік көбінесе ұлттың денсаулығын анықтайды. Жаһандық климаттың өзгеруі, азық-тҥлікке сұраныстың артуы, ресурстардың сарқылуы мен шектеулілігі, пандемия, әскери қақтығыстар жағдайында тұрақты экономикалық өсу аспектілеріне ерекше назар аудару керек. Мақалада әлемдегі «азық-тҥлік тәуелсіздігі» ұғымын, сондай-ақ оның әртҥрлі компоненттерін анықтау тәсілдері көрсетілген.

Мақсаты – азық-тҥлік мәселесін зерттеу, жаһандық азық-тҥлік қауіпсіздігі индексін (бұдан әрі-GFSI) бағалау ҥшін қолданылатын индикаторларды зерттеу. Әдістері – статистикалық, теориялық және аналитикалық әдістер кешені қолданылды.

Нәтижелері – 2022 жылғы GFSI талданды, Қазақстан Республикасының азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің 2022-2024 жылдарға арналған жоспары және оның даму перспективалары қаралды.

Қортындылар – авторлар республика әлемдік рейтингте көтеріліп жатқанын, бұл ел азаматтарын қолжетімді және сапалы өнімдермен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалардың тиімді іске асырылғанын айғақтайды. Қазақстан өзін ұн, сҥт, ет, жарма, тұз, кҥнбағыс майы сияқты тауарлармен толық қамтамасыз етеді. Алайда, халықтың консервілерге, шұжыққа, Балыққа және қантқа деген қажеттіліктерін қанағаттандыру отандық өндірістің қажетті деңгейіне әлі жеткен жоқ. Қайта өңдеу өнеркәсібі тауарларын мемлекеттік қолдаудың оңтайлы шараларына қарамастан, әлі де төмен. Сондықтан отандық ауыл шаруашылығын және аграрлық өнімді қайта өңдеуді сапалы жаңа деңгейде дамыту қажет. Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді мемлекеттік қолдау өңірлік аспектілерді (табиғи және климаттық жағдайлар, жердің аумақтық орналасуы және олардың тозу деңгейі) ескеруге тиіс. Цифрландыру есебінен көмек көрсету қажет (тиісті жҥйелерді орнату және оларға қызмет көрсету; интернетжелілермен қамту аймағын ұлғайту және т.б.).

Мақсаты – экспорттық әлеуетті сандық және сапалық бағалау, сондай-ақ Қазақстанның астық шаруашылығын дамытудың негізгі перспективаларын белгілеу.

Әдістері – библиометриялық, экономикалық-статистикалық, салыстырмалы, жүйелік талдау, логикалық.

Нәтижелері – әлемдік рецессия, газ, отын бағасының өсуі республиканың аграрлық секторының өсуіне теріс әсер ететіні көрсетілген; астықты өндірудің және шетелдік нарықтарға өткізудің ұйымдастырушылық жағдайларын, сондай-ақ астық экспортының өсуіне ықпал ететін соңғы ғылыми жетістіктерді айқындау бойынша бастапқы көздерге библиографиялық шолу жүзеге асырылды; экспорттық мүмкіндіктерге әсер ететін экономикалық факторларға талдау жасалды; астық өнімін өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі, оны қайта өңдеу өнімдерінің экспорты мен тұтынуының арақатынасы есептелді; азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және экспорттық қызметке әсер ететін индикаторлардың рейтингі белгіленді, онда ауыл шаруашылығы жабдығының тозуы және астыққа ішкі сатып алу бағасының төмен болуы проблемалары бөлінді; логистикалық жеткізілімдердің бұзылуы мен қымбаттауын, теңізге қолжетімділіктің жоқтығын, мелиоративтік құрылыстар мен суару арналарының дамымауын, астық вагондарының жетіспеушілігін және жалпы баға құбылмалылығын ескере отырып, астық өсіру бойынша саланың инфрақұрылымын ұйымдастырудың кедергілері мен кемшіліктері қаралған; қазақстандық астық дақылдарын жеткізудің басым шарттары негізделген.

Қорытындылар – мемлекеттік алдын алу шара-ларын жандандыру, капитал тарту, аграрлық салада цифрландыруды енгізу, жаңа агроөнеркәсіптік кешендер, элеваторлар мен көлік жолдарын салу, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге қажетті қаржылық-материалдық жағдайлар жасау негізінде астықтың экспорттық әлеуетінің қолайлы алғышарттары қорытылды. Елдің астық кіші кешенінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндетін шешу үшін саланың жедел жаңа технологиялық негізге көшуі қажет, бұл пәрменді мемлекеттік қаржылық көмекпен мүмкін болады.

Мақсаты – Солтүстік Қазақстанның аграрлық секторындағы жағдай мен өзгерістерге байланысты өңірдің орнықты дамуын бағалау үшін модель әзірлеу. Мақалада агроөнеркәсіптік кешеннің өзекті мәселелерінің бірі бұл сала іргелі болып табылатын прогрессивті қайта құру болып табылады. Соңғы он жылдағы республиканың солтүстік облыстары бойынша негізгі орташаланған макроэкономикалық индикаторлардың динамикасына қысқаша зерттеу ұсынылған. Экономикалық өсудің басты индикаторы ретінде жалпы өңірлік өнімнің (ЖӨӨ) шамасына факторлардың әсерін көрсететін сәйкестікті белгілеу негізінде модельдеу қажеттілігіне ерекше назар аударылған.

Әдістері зерттеу статистикалық деректерді зерттеумен және кейіннен сызықтық корреляциялық байланыс орнатумен байланысты. Келесі нәтижелер алынды – тиісті тұжырымдамалық-категориялық аппарат толықтырылды, оның қолданылуы эконометрикалық жүйелерді құруға мүмкіндік беретін нәтижелер алынды; экономиканың тұрақтылығы мен тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерге қатысты критерийлерді анықтаудың қолданыстағы әдістері көрсетілген; ЖӨӨ-нің үдемелі қозғалысына және факторлық параметрлерге корреляциялық– регрессиялық талдау жасалды; бірнеше корреляция коэффициенті мен регрессия теңдеуінің маңыздылығы тексерілді; көп факторлы байланыстардың аналитикалық сипаттамалары қарастырылды және нәтижелердің экономикалық түсіндірмесі берілген.

Қортындылар – ұсынылған шараларды іске асыру көрсетілген мақсатқа қол жеткізуге мүмкіндік береді. Тұжырымдалған және толықтырылған авторлық ұсыныстар іс жүзінде әлеуметтік-экономикалық басқару мәселелерін одан әрі тиімді шешуді қамтамасыз етеді. Осы мәселелердің өңірлік аспектісінің ерекшелігі мынада: жобалар мен іс-қимылдарды іске асыру аумақтар шекарасында жүреді, бұл өңірдің мемлекеттік құрылымдарының тікелей міндеті болып табылады, бұл ретте экономикалық құрамдас бөліктің негізі болып табылатын перспективалық мүмкіндіктерді ескере отырып, қолда бар табиғи-ресурстық әлеуетті ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету маңызды.

Мақсаты – елдің әлеуметтік-экономикалық даму болжамының деректері негізінде қалыптастырылған Қазақстан Республикасының 2023-2025 жылдарға арналған бекітілген бюджетінің болжамды параметрлерінің қаржыландыруға жататын ауыл шаруашылығы ӛндірісін жаңарту кӛлемдерімен және бағыттарымен ӛзара байланысын анықтау.

Әдістері – республикалық бюджет деректері бойынша динамиканың есептік деңгейлерін және мемлекеттік бағдарламаларға арналған бюджет қаражаты есебінен бӛлінетін қаржы мӛлшері туралы ақпаратты салыстыру.

Нәтижелері – ҥш жылдық мемлекеттік бюджеттің болжамды кӛрсеткіштері зерделенді және агроӛнеркәсіптік кешенге, атап айтқанда аграрлық секторға берілген бюджеттік ақшаға баға берілген. Бюджеттік басқаруды және салық тҥсімдерінің негізгі тҥрлерін жҥзеге асыру ҥшін кірістерді қалыптастыру процесінде оларды кейіннен функционалдық топтар бойынша шығын бӛлігінің сомаларымен салыстыра отырып орын алатын динамикалық ӛзгерістер айқындалған. Мемлекет бюджеті шығыстарының сабақтастығы мен әлеуметтік бағдарлануы байқалады. Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасының 2023-2025 жылдарға арналған бюджетінде АӚК-ті дамыту бағдарламасын, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласын қаржыландыруға бағытталған бюджет қаражатымен шығындар сыныптамасының жеткілікті тығыз байланысы динамикада байқалатындығына қысқартылады.

Қортындылар – мемлекеттік ресурстарды бӛлу мен бюджеттік кредиттеудің шамасын, құрылымын, ҥрдістерін егжей-тегжейлі салыстыру негізінде қаржыландыру шамасын бір мезгілде тӛмендете отырып, бюджет қаражатының мӛлшерін қысқарту агроӛнеркәсіптік ӛндірістің жалпы ӛнімінің ӛсуіне емес, кӛлемінің азаюына әкелетіні талқыланған. Ауыл шаруашылығына бюджеттік инвестициялар қазіргі жағдайда ажырамас бӛлігі болып табылады, оның кӛмегімен елдің агроӛнеркәсіптік кешенінің қаржылық тұрақтылығына қол жеткізіледі.

Мақсаты – еңбек өнімділігінің өсуін ынталандыратын және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін озық технологиялар мен тиімді мемлекеттік қолдау шараларын пайдалану негізінде қол жеткізуге болатын отандық сүт өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселелері.

Әдістері – зерттеу монографиялық және дерексіз-логикалық әдістерді қолдану негізінде жүргізілді.

Нәтижелері – мемлекеттік реттеу деңгейі әр салаға байланысты болатындығы көрсетілген. Аграрлық секторда мамандандырудың неғұрлым кең тараған әдісі рентабельділігі төмен шаруашылықтардың шығындарын төмендетуге, азықтүлік тауарларын шығару көлемін арттыруға бағытталған ауыл шаруашылығы құрылымдарын субсидиялау болып табылады. Қазақстанда субсидия алуға мұқтаж АӨК проблемалық бағыттарының бірі сүт және сүт өнімдерін өндіру болып табылады. Мақалада республиканың осы нарықтық сегментіндегі қалыптасқан жағдай, жан басына шаққандағы тұтыну нормалары мен сүтті мал шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік көмек шараларының ерекшеліктеріне сүйене отырып, олардың халықты қамтамасыз ету дәрежесі қарастырылады. Соңғы бес жылдағы (2018-2022 жж.) сүт кіші кешені үшін бюджеттен нысаналы төлемдерге талдау жасалды. Халықтың сүт өнімдерімен қамтамасыз етілуі сүт өңдеу кәсіпорындарының қолданыстағы жүйесіне және олардың шикізатпен жүктелуіне байланысты.

Қортындылар – мақалада шикі сүт, қатты ірімшік, құрғақ сүт, май өндіруге назар аударылады. Сүт зауыттарының шикізатпен жүктелуін 80%-ға дейін жеткізу қажет. Импортқа тәуелділікті төмендету проблемаларын шешудің шұғыл қажеттілігі байқалады. Осы міндеттер шеңберінде мемлекет жемшөп базасын нығайтуды, жемшөп сапасын жақсартуды, жерді ұтымды пайдалануды, жемдік және жемшөп дақылдарының өнімділігін арттыруды, егіс алқаптарының құрылымын жетілдіруді, инновациялық-инвестициялық жаңғыртуды, жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз етуді ескере отырып, сүт шаруашылығымен айналысатын фермерлерді қолдауды едәуір кеңейтті.

Мақсаты – Қазақстанның етті мал шаруашылығындағы инновациялық процестерді мемлекеттік ынталандыру шараларын негіздеу.

Әдістері – монографиялық, қаржылық-экономикалық талдау, салыстыру, логикалық жалпылау.

Нәтижелері – мал шаруашылығында инновацияларды тиімді қолдану процестерін тежейтін негізгі факторлар қарастырылған: пандемиядан туындаған әлемдік экономикалық дағдарыстың салдары, жайылымдық жерлердің деградациясына және табиғи жем-шӛп қорының азаюына әкеп соққан адам қызметінің қоршаған ортаға әсері. Бұл проблемалар ет бағытындағы малды ӛсіру кезінде жем бағасының ӛсуіне әкелгені анықталды. Сонымен қатар, инфляция ӛндірістік циклдердің тұрақтылығын және аграрлық бизнестің тұрақтылығын бұзады. Ет ӛнімдерінің нарығын кеңейту қажеттілігі ауыл шаруашылығындағы мемлекеттік саясаттың негізгі міндеті – ет пен оны қайта ӛңдеу ӛнімдерін тұтынудың азық-түлік қауіпсіздігі мен физиологиялық нормаларын қамтамасыз ету болып табылады. Мақалада етті малды субсидиялау механизмін зерттеуге баса назар аударылған. Осы сала субъектілерін қолдаудың негізгі бағдарламаларына талдау жүргізілген.

Қортындылар жайылымдардың деградациясы, суару пункттерінің жетіспеушілігі, малдарды азықтандырудың жоғары құны ӛндірушілердің инновациялық белсенділігін тежейді. Ұңғымаларды бұрғылау және жер асты суларын ӛндіру үшін құбырлы ұңғымаларды орнату арқылы тозған жайылымдарды қалпына келтірудің ұтымды әдістері ұсынылған. Мемлекеттің инвестициялық субсидияларын ескере отырып, шаруашылықтар алатын инвестициялардың ӛтелімділігі бойынша есептеулер орындалған. Авторлар етті мал шаруашылығының қолда бар ресурстарын, отандық және әлемдік селекцияның неғұрлым қарқынды тұқымдарының генофондын тиімді пайдалану, ӛңірлік бағдарламаларды дәйекті мемлекеттік қолдау, бюджеттен тыс қаражат тарту республикадағы мал шаруашылықтарының дамуын жеделдетуге мүмкіндік береді деп пайымдайды.

Мақалада елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды факторы ретінде тыңайтқыштар ӛндірісін және жалпы ауыл шаруашылығы саласын қаржыландыруды жоспарлауға ықпал ететін аналитикалық материал бар.

Мақсаты – қолданыстағы ӛндірістік қуаттар мен минералды тыңайтқыштарды тұтыну проблемаларын, Қазақстан Республикасындағы және басқа мемлекеттердегі экспорт пен импорт кӛлемін, сондай-ақ осы саланы мемлекеттік қолдаудың қабылданып жатқан шараларын кӛрсету.

Әдістері – статистикалық талдау, салыстыру, синтез, логикалық қортындылау.

Нәтижелері – алынған нәтижелер Қазақстанның оңтүстік ӛңірінде айтарлықтай әлеуеті мен артықшылығы бар тыңайтқыштар шығару кӛлемін ұлғайту қажеттігін растайды. Әлемдік және аймақтық аспектілерге назар аудару керек және одан әрі зерттеуді қажет етеді. Авторлар республиканың оңтүстігінен 2,5 есе кіші аумағы бар 17 миллион халқы бар Голландия шамамен 450-600 млрд. АҚШ долл., оның ішінде 100 млрд. бұл экспорт кӛлемі Қазақстан Республикасының экспорттық мүмкіндіктерінен 2,5 есе асатын АӚК ӛнімі. Бұл мемлекетте Халықты жыл бойы кӛкӛністермен қамтамасыз ететін 15 мың гектардан астам жылыжай (салыстыру үшін Қазақстанда шамамен 1,8 мың гектар) орналастырылған.

Қортындылар – мақалада сату желісінің, кӛлік құралдарының кең ассортиментін мемлекеттік қолдаудың маңыздылығы және химия ӛнеркәсібінің тұрақты дамуы үшін қаржылық тетіктерді жетілдіру қажеттілігі талқыланған. Технологиялық алаңдарды жаңғыртуға, тұтынушылық қасиеттері жақсартылған күрделі тыңайтқыштардың жаңа түрлерін жасауға, инфрақұрылымды кеңейтуге және салықтық жеңілдіктерді қолдануға бағытталған инвестициялардың ӛсуі үшін мемлекеттің араласу қажеттілігіне ерекше назар аударылады. Түпкі мақсат-жоғары сапалы және бәсекеге қабілетті бағамен сипатталатын тыңайтқыштардың кӛлемін ұлғайту, топырақтың құнарлылығын арттыру.

Мақсаты – ауыл шаруашылығы кәсіпорны алатын мемлекеттік субсидиялар көлемдерінің динамикасын және оның өндірістік-қаржылық қызметінің нәтижелерін бағалау.

Әдістері – статистикалық-экономикалық және салыстырмалы талдауды қолдану негізінде өсімдік шаруашылығы саласындағы шаруашылық жҥргізуші субъектілерді субсидиялау мөлшері қаралған.

Нәтижелері – дәнді дақылдар өндірісінің көрсеткіштері зерделенді, олардың шығындар элементтері мен баптары тҧрғысынан өзіндік қҧны, сату бағасы мен қаржылық жағдайы, жылдар бойынша дотация көлемі тҧрақсыз талданған. Жылдан жылға мемлекеттік қолдаудың қомақты сомасын алатын кәсіпорынның өсімдік шаруашылығы өнімі көлемінің барабар өсімі жоқ екені анықталған. Сондай-ақ, мемлекеттік көмектің біржақты сипаты байқалады, ол негізінен өсімдік шаруашылығы саласын өндірушілерге бағытталған. Жалпы және таза пайданың өзгерістері анықталған, олардың мәні жылдар бойынша айтарлықтай өзгеріп отырады, ал өндірістік параметрлердің төмендеуі олардың мөлшерінің қысқаруына және кәсіпкерлердің қаржылық белсенділігінің төмендеуіне әкеледі.

Қортындылар – қолдау шараларын жетілдіру, бҧл, ең алдымен, оның мөлшерін арттыру, сондай-ақ қысқа мерзімді кредиттер бойынша берешекті есептен шығару немесе оларды кейінге қалдыру, ҧзақ мерзімді кредиттеу бойынша пайыздық мөлшерлемелерді төмендету. Ҧсынылып отырған тәсілдер шаруашылықтарға прогрессивті техника мен технологияларды енгізу, неғҧрлым өнімді тҧқым материалын, қорғау қҧралдары мен тыңайтқыштарды пайдалану, аграрлық өндірістің экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру, сондай-ақ дәнді, дәнді-бҧршақты және жемшөп дақылдары алып жатқан топырақтың қҧнарлылығы мен сапасын жақсарту ҥшін қолайлы жағдайлар жасауға арналған. Бөлінетін субсидиялардың тиімділігін бағалау ҥшін оларды жҧмсаудың нақты нәтижесін барынша дәл анықтау қажет. Аграрлық саясат, дағдарысқа қарсы шаралар отандық агроөнеркәсіптік кешеннің тҧрақты дамуын қамтамасыз етеді.

Мақсаты – Қазақстан ұны нарығының құрылымы мен жұмыс істеу механизмін зерделеу.

Әдістері – Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының ресми ақпараты, талдау, синтез, салыстыру топтамасы пайдаланылған.

Нәтижелері – жалпы сипаттама берілген және оны өндіру-шілердің әлемдік деңгейдегі көрсеткіштері талданған: өндіріс көшбасшылары, құрылымы, экспорт бойынша континенттердің үлесі, бидай дәнін өңдеудің осы маңызды өнімінің ірі импорттаушылары анықталған. Статистикалық деректер негізінде республиканың ұн тарту саласының соңғы бес жылдағы дамуы: сұраныс пен ұсыныстың теңгерімі, халықтың өмір сүру деңгейінің негізгі индикаторлары, жан басына шаққандағы азық-түлікті тұтынудың ұтымды нормалары, тұтыну шығыстарының құрылымы, азық-түлік тауарлары бағасының индексі сияқты критерийлер бойынша көрсетілген. Динамикада өндіріс көлемінің біркелкі еместігі және төмендеуі байқалады. Осы өнімнің өзіндік құнын анықтайтын факторлар туралы ақпарат берілген.

Қортындылар – зерттеудің алынған нәтижелері негізінде авторлар Сovid-19 короновирусының теріс әсерінен, Ресей Федерациясының Украинадағы арнайы әскери операциясын жүргізуден, әлемнің барлық елдерінің, соның ішінде Қазақстанның экономикасына ұн өндіру көлемінің төмендегенін және оған бағаның өскенін айтады. Азық – түлік құндылығы жоғары осы өнімнің өндіріс көлемінің тұрақты өсуін оның ассортиментін кеңейту, тиісті зерттеу әдістері мен технологияларын пайдалана отырып, наубайхана қасиеттерін бақылау, өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оның экспорттық әлеуетін ұлғайту-қазақстандық тауар өндірушілер үшін сыртқы экономикалық сауданың ең перспективалы бағыттарының бірі есебінен қамтамасыз етуге болатындығы негізделген. Бұл мемлекеттің аграрлық экономикасын дамыту үшін маңызды рөл атқаратын экспорт. Оның жағдайы-жүргізіліп жатқан экономикалық реформалар сапасының, агроазық-түлік саясатын іске асырудың маңызды көрсеткіші.

Мақсаты – салықтық преференциялар моделін әзірлеу негізінде қызылша қант кешенінің қызметін кеңейтудің ынталандырушы факторлары қарастырылған.

Әдістері – жалпылау, талдау және синтездеу, қажетті артықшылықты құралдар жиынтығын салыстыру.

Нәтижелері – Декарт квадратына негізделген қант ӛндірісінің проблемалық аспектілері кӛрсетілген, қант ӛнеркәсібінің шаруашылық жҥргізуші субъектілерін ынталандыру ҥшін жеңілдікті салық желісін сапалы қайта қарау қажеттілігі дәлелденген. Салықтық жеңілдіктер жҥйесі ұсынылған, салықтар ұсынылған, себеп-салдарлық байланыстар пысықталған, олардың ықпал ету дәрежесі негізделген.

Қортындылар – салық салу жҥйесінде жеңілдіктер берудің ұсынылған тетігін қолдану негізінде кәсіпорындарды ынталандыру олардың белсенділігін арттыруға айтарлықтай әсер етеді. Қазақстан Республикасында қант саласын дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған кешенді жоспары және арнайы салық режимі жиынтығында қызылша қант ӛндірісінің макроэкономикалық кӛрсеткіштерінің ӛсуіне қол жеткізуге, ӛнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді тұрақтандыруға, бизнес құрылымдар қызметіндегі тәуекелдерді басқару жҥйесін жандандыруға, бюджетке тҥсетін тҥсімдерді ұлғайтуға, сайып келгенде, тұтастай алғанда республиканың ауыл шаруашылығының қарқындылығ ын арттыруға мҥмкіндік береді. Авторлар импортқа тәуелділіктің жоғары болуына байланысты қант индустриясының ауқымын кеңейту мәселесі ӛзекті екенін атап ӛткен. Ел халқын негізінен отандық шикізаттан қантпен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және тамақ ӛнеркәсібіне қажетті компоненттерді жеткізу мәселесін шешуге мҥмкіндік беретін мемлекеттік міндет болып табылады. Елді мекендердің инфрақұрылымын қамтуға, қызылша егетін ӛңірлерде әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға мҥмкіндік беретін жергілікті бюджеттердің толу деңгейі қант зауыттарының тұрақты жұмысына байланысты. Қызылша ӛсірудің сапалы жағы соңғы жылдары заманауи техника мен технологияларды қолдану нәтижесінде дақылдардың ӛнімділігі мен тығыздығы біршама жақсарған.

Мақсаты – Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қазіргі жай-кҥйі мен даму ҥрдістерін және олардың экономикалық әлеуетін, кҥріш шаруашылығы өнімдерін өндірудің инновациялық даму және рентабельділігін арттыру бағыттарын айқындау.

Әдістері – жҥйелік тәсіл, салыстыру, жҥйелеу, деректерді жалпылау.

Нәтижелері – кҥріш нан мен мяса кейін қазақстандықтардың мәзірінде ҥшінші орында. Кҥріш шаруашылығы елдің азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, ҥлкен экспорттық мҥмкіндіктерге ие болады. Осы дақылды өсіру көлемін қысқартатын, экспортты шектейтін, өнімдердің сапасын арттыруға және оларды өткізу нарығын кеңейтуге ықпал етпейтін саланың проблемалары көрсетілген: материалдық-техникалық жарақтандырудың төмен деңгейі; кластерлік шаруашылықтарды құру; жоғары өнімді аудандастырылған сорттардың болмауы; қайта өңдеу, сақтау, тасымалдау процесінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілері арасындағы интеграция.

Қортындылар – жҥргізілген зерттеу авторларға ауыспалы егісті кеңейтуге және жоғары өнімді тҥрлерді пайдалануға басымдық беруге мҥмкіндік берді; бюджеттен тыс және бюджеттік көздерден инвестициялық қорларды қалыптастыру; қолайлы бағамен қажетті техникамен қамтамасыз ету құралы ретінде лизинг тетігін қолдану; агротехникалық іс-шаралар жҥйесін дамыту, бұл ретте олардың пайдалы әсер ету коэффициентін арттыру мақсатында шаруашылықаралық және шаруашылықішілік магистральдық арналардың, дренаждық жҥйелердің жай-кҥйін жақсарту ұсынылған. Ет өнімдерінің ассортиментінің ұлғаюы ұйымдастырушылық-өндірістік, табиғи-климаттық және әлеуметтік-экономикалық факторлардың өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табылады. Кҥріш суару жҥйелерін реконструкциялауда, тұқым шаруашылығын субсидиялауда, механикаландыру құралдарын жаңартуда, тыңайтқыштарды сатып алуда ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің мемлекеттік қолдауынсыз мҥмкін болмайтын ресурс ҥнемдеуші және инновациялық технологияларды енгізудің ерекше рөлі атап өтіледі. Субсидиялар мөлшерін арттыру қажеттілігі егіс және егін жинау жұмыстарын жҥргізу ҥшін жанар-жағармай материалдары мен басқа да тауарлық-материалдық құндылықтарға бағаның кҥрт өсуімен байланысты.

Мақсаты – әртүрлі дақылдарды, атап айтқанда картопты өндірудің тиімділігін сипаттайтын айнымалыларды зерттеуде статистикалық және эконометрикалық тәсілдерді қолданудың қолданыстағы әдістемесі бойынша ұсыныстар болады.

Әдістері – экономикалық құбылыстар мен процестерді зерттеуге арналған экономикалық және статистикалық, салыстыру және жалпылау, логикалық.

Нәтижелері – картоп адам үшін ең кең таралған және қажетті тағамдардың бірі ретінде аграрлық профильдегі кәсіпорындардың өндірістік қызметінде маңызды орын алатындығы атап өтілген. Ресми статистика деректері негізінде оның Ақмола облысындағы өндірісі 2001 жылдан 2021 жылға дейін талданған. Регрессиялық талдау арқылы егіс алқаптарын өзгерту бағыттары қарастырылан. Сызықтық теңдеу әдісі бірқатар өндірістік көрсеткіштерді аналитикалық туралауды жүзеге асырады, өйткені бұл егіс алқаптары, өнімділік және жалпы жинау сияқты көрсеткіштер бойынша динамиканы зерттеудің ұтымды әдісі болады.

Қортындылар – Қазақстанның көптеген өңірлерінде әртүрлі факторлардың: агротехниканың төмен деңгейі, сақтау және логистика кезіндегі шығындар, тыңайтқыштарды енгізудің жеткіліксіз көлемі әсер ететін картоптың тұрақсыз өсірілуі байқалғаны анықталған. Республиканың картоп шаруашылығы саласында картоп өндірушілерді қолдау жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу және енгізу, шетелдік өткізу арналарын іздеу және картоп экспортының көлемін ұлғайтуды ынталандыру, өнімділігі жоғары, құрғақшылыққа бейімделген, аурулар мен зиянкестерге төзімді отандық сорттарды өсіруге бағдарланған тұқым шаруашылығын жандандыру қажет. Осы мақсаттар үшін картоп шаруашылықтары қосымша инвестицияларды қажет етеді, оларды тарту бірқатар ұйымдастырушылық қайта құруларды жүзеге асыруға, олардың қарқындылығын арттыруға, өнімнің сапасын жақсартуға және сайып келгенде оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді.

Мақсаты әлемдік және ішкі нарықтарда болып жатқан өзгерістерді ескеруге мҥмкіндік беретін сҥт өнеркәсібі кәсіпорындарының бәсекелестік стратегияларын әзірлеу.

Әдістері жҥйелік және ситуациялық, сауалнама, экономикалық талдау, сонымен қатар дерексіз-логикалық, сараптамалық бағалау, статистикалық-экономикалық, салыстыру және жалпылау.

Нәтижелері ұлттық сҥт және сҥт өнімдерін өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін маркетингтік зерттеу нәтижелері көрсетілген; сҥт шикізатын қайта өңдеу фирмаларының қызметіне салыстырмалы талдау жҥргізілген. Қазақстанның сҥт өнімдерін өндірудің басым бағыттарын іске асыру бойынша нақты шаралар белгіленген. SWOT-талдау және бенчмаркинг қорытындылары компанияның саладағы бәсекелестік позицияларын толық масштабты және жеткілікті объективті бағалауға мҥмкіндік береді.

Қортындылар бәсекелестік ортаны қалыптастыру процесі және шаруашылық жҥргізуші субъектінің негізгі құзыреттерін пайдалану бірқатар өзара байланысты функцияларды қамтитыны анықталған. Сҥт өнімдерін өндірудің нарықтық орны көптеген қатынастармен сипатталады, оның қатысушыларының әрқайсысының өзіндік экономикалық мҥдделері бар, олардың арасындағы қайшылықтарды тиімді мемлекеттік реттеу арқылы шешуге болады. Бҥгінгі таңда әлі жеткілікті дамымаған сҥт кіші кешенін инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді жетілдіру қажет. Ақпараттық-талдау, маркетингтік және жарнамалық орталықтар негізінде ақпараттық сегментті дамыту маңызды; отандық сҥт өнімдерінің сапасын жақсарту, ассортиментін кеңейту, пәрменді баға саясаты және отандық брендтерді неғұрлым белсенді ілгерілету есебінен қазақстандық және шетелдік нарықтарда бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша жұмыстар жҥргізу қажет. Сҥтті мал өсіру, оның өнімділігі мен биологиялық құндылығын арттыру, сҥт шикізатын алу мен бастапқы өңдеудің прогрессивті әдістерін қолдану, сондай-ақ оның сҥт-тауар фермаларында сапасын тиімді бақылау сияқты басым бағыттарға назар аудару қажет. Кәсіпорынның бәсекелестік стратегияларын құру көптеген факторларды ескеруді қамтиды: экономикалық, технологиялық, әлеуметтік, құқықтық, олардың әрқайсысын талдау менеджерге жағдайды өз көзқарасы мен тҥсінуіне көмектеседі.

Мақсаты – Қазақстанның ет ӛңдеу ӛнеркәсібінің даму нәтижелерін жалпылау, шұжық ӛнімдерінің отандық нарығындағы конъюнктуралық ӛзгерістерді, оның жалпы кӛлемін, ӛнім түрлері, аймақтар, экспорт және импорт, жан басына шаққандағы тұтыну, тұтынушылардың қалауы, мәдениеті және сатып алушылардың бейіні бойынша ӛндірушілер арасындағы нарықтық үлесті бӛлуді қоса алғанда, талдау болады.

Әдістері – бастапқы және қайталама ақпаратты талдау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізудің кабинеттік және далалық әдістері қолданылды, ресми статистика зерттелді, сала мамандарына сауалнама жүргізілген.

Нәтижелері – соңғы бес жылда Қазақстан Республикасында шұжық ӛндірісінің серпіні анықталған, оның ӛзгеруіне ықпал еткен факторлар анықталған. Шұжық ӛнімдерін ӛндіру, етті ӛңдеу, консервілеу, ет саласының даму қарқыны, ел ӛңірлері бойынша ӛндірістік қуаттарды пайдалану кӛлемдеріне талдау жасалған. Нарық құрылымы, тұтынушылардың талғамы, бәсекелестік деңгейі, негізгі трендтер, ӛндірушілердің аумақтық орналасуы және сату бағыттары қарастырылған.

Қортындылар – Қазақстанда шұжықтарды тұтыну жылына 85,6 мың тоннадан астам немесе жан басына шаққанда 11 кг құрайды. Батыс Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарында ӛндірілген және қайта ӛңделген шұжық ӛнімдерінің ең кӛп саны. Соңғы 5 жылда республика бойынша жалпы ӛсім 1,9 есені құрады, оған сұраныстың ӛсуі, технологиялардың, шағын кәсіпкерліктің дамуы ықпал етті. Авторлар ірі ӛндірушілердің жоқтығын, олардың бытыраңқылығын, сондай-ақ шикізат тапшылығына, оның қайталама резервтерін ұтымсыз пайдалануға және шығындарды азайту қажеттілігіне байланысты бірқатар проблемаларды атап ӛткен. Ет ӛңдеу индустриясының инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін инвестициялық ресурстарды тартуға және оларды мақсатты пайдалануға байланысты салааралық қатынастарды үйлестірудің экономикалық проблемаларын шешу қажет.

Қазақстанда мемлекеттік деңгейде халықаралық және қоғамдық ҧйымдар, бизнескомпаниялар мен ауыл шаруашылығы өндірушілері органикалық өнім өндіру және оны ішкі нарықта ілгерілету бойынша жоспарлауды жҥзеге асырады. Алайда, экономикалық тҧрғыдан алғанда, оның нақты мҥмкіндіктерін ескермей, тәуекелдер мен ықтимал шығындарды азайту өте қиын.

Мақсаты – қазақстандық органикалық тамақ өнімдерінің әлеуетті көлемін есептеу.

Әдістері – экологиялық таза өнімді тҧтыну статистикасы және көптеген әдістерді қолдану ықтималдығы болмағандықтан, зерттеу оны азаматтардың жекелеген әлеуметтік-демографиялық топтары қолдануына негізделген. Бҧл жҧмыста отандық табиғи азық-тҥлік нарығының сыйымдылығын бағалау дәйекті әрекеттер тізбегінен тҧрады.

Нәтижелері – органикалық ауыл шаруашылығының ерекшелігін ескере отырып, тҧтыну деңгейі ҧсынылған ғылыми негізделген физиологиялық нормаларға жақын халықтың ең ауқатты топтары мен балалары бар отбасылар ҧсынған тҧтынушылар анықталған. Сондай-ақ, органикалық өнімдердің ассортименті, баға сыйлықақысының мөлшері және тҧтынушылық сҧраныс көрсетілген.

Қортындылар – экологиялық қауіпсіз тауарлардың әртҥрлі санаттары бойынша нарық сегменті және 211,5 млрд теңгені қҧрайтын аграрлық нарықтың жиынтық әлеуетті сыйымдылығы есептелген. Алынған деректер перспективада ішкі нарықтық қҧрылымның даму траекториясын қҧру, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, ауыл шаруашылығы өндірушілерінің және нарықтық қатынастардың басқа да қатысушыларының стратегиялық жоспарларын жасау кезінде пайдаланылуы мҥмкін. Органикалық өндіріске ауысатын кәсіпорындарды мемлекеттің қаржылық қолдауы жеңілдікті кредиттеу, мемлекеттік сатып алу жҥйесі, субсидиялар беру, шығындарды ішінара өтеу сияқты нысандарда жҥзеге асырылуы мҥмкін.

Мақсаты – ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер нарығын дамытудың теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу.

Әдістері – жалпы ғылыми, синтез және теориялық жалпылау, жҥйелік талдау, экономикалық және статистикалық.

Нәтижелері – «жер қатынастары» ұғымы анықталды, мемлекеттің жер ресурстарын нарықтық жағдайда басқаруға қатысу қажеттілігі дәлелденген, осы бағыттағы ғалым-экономистердің ғылыми еңбектері зерттелген. Павлодар облысының мемлекеттік мекемелері қызметінің тиімділігін бағалау мақсатында жерді пайдалану мен қорғаудың қазіргі проблемалары, сондай-ақ жер пайдалану саласындағы реттеу саясатын іске асыратын, оны тиімді іске асыруға кедергі келтіретін мемлекеттік органдардың қызметінде ақпарат келтірілген. Жер қорын пайдаланудан жергілікті бюджетке тҥсетін тҥсімдерге талдау жҥргізілген. Жер учаскелерін ұтымды пайдалануды мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру жолдары ұсынылған.

Қортындылар – мемлекеттік бақылау тетігін жетілдіру шаралары «Бірыңғай мемлекеттік жер кадастры» (БМЖК) және «Өңірлік геоақпараттық жҥйелер» (ӨГЖ) республикалық автоматтандырылған ақпараттық технологияларды енгізуді көздейді. Сонымен қатар, қадағалауды арттыру мақсатында Жер ресурстарын басқару департаменттері құрылады. Жер саясатының негізгі мақсаты халықтың өмір сҥру сапасын арттыру; елдің және оның өңірлерінің теңгерімді дамуы ҥшін жағдайлар жасау; мемлекет кепілдік берген әлеуметтік стандарттардың іске асырылуын қамтамасыз ету болып табылады. Аталған проблеманың кең теориялық дамуына қарамастан, жер қатынастарын қалыптастырудың әдіснамалық негізін зерттеу белгісіз болып қалады және жалғастыруды талап етеді. Жерді қайта құруларын дамыту ҥшін қоғамдық қатынастар жҥйесіндегі құқықтық, экономикалық, ұйымдастырушылық-техникалық мәселелерді зерделеуді тереңдету қажет. Жерге орналастыру, мониторинг, Қазақстан Республикасының нақты жағдайлары ҥшін жер пайдаланудың нәтижелі жҥйесін қалыптастыру аспектілері мұқият негіздеуді талап етеді.

Мақсаты – Жамбыл облысының ауылдық жерлеріндегі халықтың табысын ұлғайту жөніндегі пилоттық жоба шеңберінде ауыл шаруашылығы кооперативтерін ұйымдастыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру нәтижелерін бағалау.

Әдістері – аналитикалық, экономика-статистикалық, монографиялық.

Нәтижелері – кооператив үлгісіндегі қолданыстағы және жаңадан құрылған ауыл шаруашылығы құрылымдарының қызметіне жүргізілген талдау, олардың қалыптасуы мен жұмыс істеу сатысында қалыптасқан проблемалар, қажетті жинақтаумен, техникамен, жабдықпен, айналым қаражатымен қамтамасыз ету негізінде олардың дамуын тежейтін негізгі себептер анықталған; ауыл шаруашылығы кооперативтерінің құрылу кезеңдері, олардың өңірдің АӨК дамуына әсері, жобаның күтілетін нәтижелері айқындалған; кооперативтегі шаруашылықішілік қатынастар тетігі, құрылтай құжаттарының дұрыс құрастырылуы, салық салу ерекшеліктері, бухгалтерлік есеп пен есептілікті жүргізу бойынша түсіндіру жұмыстары жүргізілген; болжамды шығындар, мал шаруашылығындағы, өсімдік шаруашылығындағы, ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау, бастапқы өңдеу және өткізу салаларындағы кооперацияның экономикалық тиімділігі, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге материалдық-техникалық қызмет көрсету есептері ұсынылған. Бірлестіктердің перспективалық модельдерінің ғылыми негізделген оңтайлы параметрлері кооперативтік принциптерде олардың қызмет бағыттарына сәйкес әзірленген.

Қортындылар – шағын шаруашылықтарды кооперациялау процесі шығыстарды қысқарту, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін ұлғайту есебінен ауыл шаруашылығының негізгі салаларының экономикалық өсуіне ғана емес, сонымен қатар инфрақұрылымды дамытуға, өндірілген тауарларды тұрақты өткізуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ еңбекті қолдану салаларын кеңейту, ауыл кәсіпкерлігінің ауқымын кеңейту үшін алғышарттар жасау есебінен ауылда өмір сүру деңгейін арттыруға әсер етеді. Мемлекеттік (жергілікті) органдармен, сондай-ақ олардың қаржылық, қоғамдық ұйымдарымен өзара байланыста әрекет ететін ауыл шаруашылығы кооперативтерінің көп деңгейлі жүйесін кезең-кезеңімен ұйымдастыру ұсынылады.

Мақсаты – экономиканы цифрландыру жағдайында Қазақстан Республикасы ауылдық аумақтарының еңбек әлеуетінің тиімділігін арттырудың негізгі бағыттарын ашу, оның өсу факторларын анықтау және талдау.

Әдістері – ауылдық жерлердегі еңбек ресурстарының қоғамдық тауарларды өндірудегі және ұдайы өндіруді арттырудағы маңыздылығын анықтауға мүмкіндік беретін салыстырмалы талдау және ғылыми абстракция.

Нәтижелері – кадрлар құрамының белсенділігін және оның қалыптасу шарттарын анықтайтын жалпы көрсеткіш жоқ. Авторлардың пікірінше, мұның алғышарттары экологиялықгеографиялық, әлеуметтік-экономикалық, технологиялық даму және цифрлық трансформация болып табылады. Демографиялық саясаттың басым бағыттарына және ауыл еңбеккерлерінің жұмыспен қамтылуы мен табыстылығын арттыру тетіктеріне баға берілген. Аграрлық еңбек нарығының құрылымы: өңірлер бөлінісіндегі кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің деңгейі; әртүрлі елдердегі интернет жүйені пайдаланушы фермерлердің саны қаралған.

Қортындылар – экономикадағы ақпараттық-коммуникациялық жүйелер ауылдық және қалалық мектептер арасындағы білім беру сапасындағы алшақтықты 30%дан астамға қысқартты, сонымен қатар цифрлық кәсіпкерлік жаңа кәсіпорындар құруды көздейді: бизнес операцияларын жақсарту үшін цифрлық технологияларды пайдалану, цифрлық бизнес модельдерін ойлап табу, цифрлық платформалар арқылы клиенттермен және мүдделі тараптармен өзара әрекеттесу. Нақты жағдайды ескере отырып, қазақстандық ауыл халқының еңбекке қабілетті бөлігінің қызметін оңтайландыру үшін мүмкіндіктер іздеу қажет, бұл ретте аграрлық саланың шаруашылық жүргізуші субъектілерінің экономикалықтехнологиялық сұраныстарын талдау маңызды. Сондай-ақ, авторлар ауылдық жерлердің еңбек әлеуетін бағалау кезінде зерттеуші мен басшының алдында тұрған кейбір практикалық мәселелерге назар аударған.

Мақсаты – ауылда жас мамандарды бекіту проблемаларын, ауылдық жерлерде жұмыс таңдауына әсер ететін және кӛші-қон тәртібін айқындайтын факторларды талдау; ауылдық жерлерде жастар саясатының рӛлін кӛрсету; жастарды жұмыспен қамтудың жаңа тәсілдері.

Әдістері – зерттеудің теориялық негізі республикадағы және оның аймақтарындағы жас ұрпақтың даму динамикасының кӛрсеткіштері негізінде отандық және шетелдік ғалымдардың, жас кадрлар қызметінің мәселелері бойынша жетекші мамандардың іргелі және қолданбалы әзірлемелерінің қорытындылары болды.

Нәтижелері – жас мамандардың ауылдық аумақтардың жағдайларына бейімделуіне әсер ететін жағдайлар қаралған, олардың кәсіби ӛсуінің перспективалық бағыттары айқындалған, ӛзін-ӛзі анықтау және шығармашылық қабілеттерін іске асыру, қолайлы экономикалық, әлеуметтік және құқықтық кепілдіктер құру қажеттілігі дәлелденген. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында осы саладағы ӛз даму жолының тәжірибесі жинақталған, бұл ауылдағы жастар кадр саясатының қазақстандық моделі туралы пайымдауға мүмкіндік береді. Іске асырылып жатқан шаралардың тиімділігіне баға берілген. Қазақстанның аграрлық секторы ӛндірісінің кӛлемін ұлғайтуға бағытталған стратегиялық, тактикалық, жедел жоспарлар мен бағдарламаларды құру кезінде пайдаланылуы мүмкін жас қызметкерлерді қолдаудың тиімді құралдарын енгізу бойынша ұсынымдар әзірленген.

Қортындылар – шет елдердің тәжірибесі бойынша жастардың әртүрлі санаттарымен нақты (нүктелік) жұмыс жүргізу керек. Тиімді жүргізіліп жатқан жастар саясатын бағалау және басқарушылық шешімдер мен іс шараларды ӛңір деңгейінде түзету жӛніндегі ақпараттық базаны жетілдіру қажет.