Соңғы онжылдықтардағы тұрақты тренд - қоршаған ортаның ластануын азайту ҥшін тиімді ұтымды және жаңартылатын жылу кӛздерін іздеу және енгізу. Ауылшаруашылық биомасса тҥйіршіктерін биоотын ретінде пайдалануға болады. Мақсаты – Қазақстанда биоэнергетиканы дамыту, даладан тұтынушыға дейін сабан астық және майлы ӛсімдіктерді жеткізу тізбегін басқару есебінен осы технологияны қолданудың экономикалық орындылығы мәселелерін қарастыру. Әдістері – логистиканың әрбір кезеңін ескере отырып, шикізаттан энергия ресурстарына дейінгі ӛндірістік-ӛткізу буындарының сипаттамаларын: егін жинау, сақтау, тасымалдау, соған байланысты шығындар және логистикалық арналар арқылы ақпарат ағынын зерттейтін логистикалық аудитті талдау. Нәтижелері – берілген органикалық энергия тасымалдаушыны жеткізудің негізгі логистикалық тізбектері, оның құны және энергияны ӛндіру мен пайдаланудағы кҥрделі логистикалық операциялар, сондай-ақ әр кезеңдегі шығындар анықталды Қалдықтардың ықтимал мӛлшері республиканың әртҥрлі ауыл шаруашылығы дақылдары мен ӛңірлері ҥшін ӛзгеретіні анықталған. Қазандық ҥшін отын ретінде аграрлық ӛндірістің пайдаланылған материалдарын тасымалдау логистикасы жҥйесінің жұмыс істеуі бойынша ұсынымдар әзірленген және биомассаны әкелудің қолданыстағы және әлеуетті жолдары негізінде логистикалық байланыс құралдарының тиімділігін арттыру бағыттары кӛрсетілген. Қорытындылар – агроӛнеркәсіптік кешен "жасыл" технологиялар есебінен жаңартылатын энергия кӛздерін (ЖЭК) пайдаланудан айтарлықтай пайда кӛреді. ЖЭК экологиялық артықшылықтарынан басқа пайдалану шығындарын азайтуға, кәсіпорынның энергетикалық қауіпсіздігін арттыруға мҥмкіндік береді. Жаңартылатын энергия ӛндірісі ӛндірілетін артық электр энергиясын, сондай-ақ биоотынның әр тҥрлерін - жоғары калориялы жаңартылатын энергетикалық ресурстардың перспективалық тҥрін ӛткізу есебінен АӚК саласының шаруашылық жҥргізуші субъектілерінің кірістерін әртараптандыруға ықпал ететін болады.

Мақсаты – ауыл шаруашылығын қаржыландырудың әлемдік тәжірибесін Қазақстан экономикасының шындығына бейімдеу бойынша ұсыныстар әзірлеу. Әдістері – статистикалық, салыстырмалы талдау, салыстыру, қорытындыларды жалпылау. Нәтижелері – аграрлық секторды инвестициялаудың әлемдік тәжірибесінің оң жақтары және оның тетіктері мен құралдарын отандық жағдайларда пайдалану мүмкіндіктері анықталған. Кезкелген мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі міселелерінің бірі – ұлттық басқару жүйесінің ӛзін-ӛзі қамтамасыз етуіне баса назар аударылған. Республиканың агроӛнеркәсіптік кешеніне инвестицияларды тарту ерекшеліктері, қазіргі жағдайы және инвестициялық белсенділікті кеңейту үрдістері талданған. Инвестициялық процестерді тиімді басқару үшін іс-шаралар ұсынылған. Еліміздің АӚК-ін инвестициялық қамтамасыз ету мәселелері кӛрсетілген. Нарықтың тиімді инфрақұрылымының, жоғары тәуекелділіктің, инвестициялардан пайда табудың салыстырмалы түрде әлсіз динамикасының болмауы нәтижесінде агроӛнеркәсіптік ӛндіріс тӛмен инвестициялық тартымдылыққа ие, бұл ӛз кезегінде инвестициялық ресурстардың едәуір бӛлігін басқа тез ӛтелетін салаларға итермелейді. Халықаралық тәжірибе зерделеніп, шет елдердегі ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау бағыттары айқындалды. Қорытынды – инвестициялық қорларды тарту және дамыту үшін мемлекеттің экономикалық дамуының тиісті деңгейіне сәйкес келуі тиіс инвестициялық қызметтің тиімділігін арттыруға бағытталған реттеу әдістерін қолдану қажет. Авторлар азық-түлік қауіпсіздігінің кепілдігі қосымша жұмыс орындарын құруға, әлемдік нарықта кӛшбасшылық позицияларды алуға, экспорттық әлеуетті арттыруға мүмкіндік беретін аграрлық секторға салынған капитал салымдарының кӛлеміне тікелей байланысты екенін айтады. Әрбір мемлекеттегі инвестициялық саясаттың негіздемесі әлеуетті инвесторлардың айрықша жақтарын және нақты экономикалық жағдайдың ерекшелігін ескеретін ойластырылған және мақсатты таңдаудың нәтижесі болуға тиіс.

Ауыл шаруашылығына тән ерекшеліктерге байланысты мемлекеттік қолдау қазіргі заманғы агроӛнеркәсіптік ӛндіріс пен азық-түлік нарығын дамытудың, елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қол жеткізудің міндетті шарты болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық процестердің жаһандануы жағдайында мемлекеттік қаржылық кӛмекті күшейтпей отандық аграрлық сектордың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру мүмкін емес. Мақсаты – еңбек ӛнімділігінің ӛсуін ынталандыруға, тұтынудың ұтымды нормаларын, тамақ ӛнімдерінің экономикалық және физикалық қолжетімділігін, импорт пен ӛз ӛндірісінің үйлесімін қамтамасыз етуге, экспорттық әлеуетті іске асыруға мүмкіндік беретін агроӛнеркәсіптік кешенді мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары қарастыру. Әдістері – аналитикалық, салыстырмалы талдау, жалпылау, логистикалық, жүйелік тәсіл. Нәтижелері – мемлекеттің жүйелі институционалдық саясат жүргізіп жатқаны атап ӛтіледі. Халықаралық талаптарды ескере отырып, Қазақстан АӚК қаржыландырудың жаңа жүйесін құруда. Тезірек шешуді қажет ететін мәселелер кӛрсетілген: халықтың тӛлем қабілеттілігінің тӛмендігі, қала және ауыл тұрғындарының ӛмір сүру деңгейі мен сапасындағы елеулі айырмашылық, нарықтық инфрақұрылымның дамымауы, ауылдық жерлерде білікті мамандардың тапшылығы, баға тетігін жетілдіру қажеттілігі, инвестициялық белсенділіктің тӛмен деңгейі. Қорытындылар – бӛлінген мемлекеттік қаражаттың едәуір кӛлемі ӛсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы салаларын қолдауға, ауыл шаруашылығы техникасын жаңғыртуға, қазақстандық және халықаралық нарықтарда аграрлық ӛнімнің бәсекеге қабілеттілігін арт тыру мақсатында заманауи технологияларды пайдалануға бағытталған. Қазақстан Респуб ликасының аграрлық саясатын іске асыру кезінде дамыған елдердің ауыл шаруашылығы ӛндірісінің тәжірибесі мен даму үрдістері, оның рентабельділігі назарға алынады.

Аграрлық өнім, шикізат және азық-түлік нарығы Қазақстан Республикасының экономикасын дамыту үшін маңызды мәнге ие. Оның негізгі мақсаты – азық-түлік қажеттіліктерін қанағаттандыру. Астық, майлы, көкөніс дақылдарын өсіретін ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің мүдделерін қолайсыз табиғи жағдайлардың салдарларынан қорғауды өсімдік шаруашылығындағы сақтандыру қызметін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Мақсаты – Қазақстанның өсімдік шаруашылығы саласындағы ерікті сақтандырудың қазіргі заманғы жүйесіне баға беру және оны жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлеу. Әдістері – статистикалық, өңделген ақпаратты құрылымдау, деректерді себеп-салдарлық және салыстырмалы талдау. Нәтижелері – республикадағы егіс алаңын сақтандыру мөлшерінің өсуі есебінен төтенше жағдайлардан шаруашылық жүргізуші субъектілердің тәуекелдерін азайту агроқұрылымдарды қаржыландыру көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді, ал қосымша ресурстар АӨК-нің тиімді жұмыс істеуіне бағытталатын болады. Елімізде үш жыл ішінде ауыл шаруашылығы дақылдарын егумен қамтылған егістік алқаптарын кеңейту арқылы өсімдік шаруашылығы өнімін өндіруді әртараптандыру жүзеге асырылуда. Шетелдік және отандық тәжірибені зерделеу ерікті сақтандыру қызметтері жүйесіне қазіргі заманғы тәсілдердегі кемшіліктерді анықтауға және оларды қолдану әдістерін жақсарту бойынша ұсыныстар беруге мүмкіндік берді. Қазіргі уақытта мемлекеттік және жеке сектор Қазақстандағы агросақтандыру нарығын үздіксіз кеңейтуге мүдделі. Аграрлық секторда сақтандыру сыйлықақысының бір бөлігін субсидиялау нормативі өсті, бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін сақтандыру полисінің құнын төмендетеді және бұл ресурсты одан да қолжетімді етеді. Қорытындылар – ауыл шаруашылығын сақтандырудың қазіргі заманғы тетігінің оң тұстарына мыналарды жатқызуға болады: сақтандыру құнының қолжетімділігі; кепілдендірілген сақтандыру төлемдері; цифрлық технологияларды енгізу; сақтандыру жағдайларын танудың оңайлатылған схемасы. Сонымен қатар, бар тәуекелдердің барлығы сақтандыру қорғанысымен қамтамасыз етілмейтінін атап өткен жөн. Бұл мәселені шешу үшін аграрлық сақтандыру жүйесін одан әрі жетілдіру қажет.

Мақсаты – Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің (ДЭФ ЖБИ) жыл сайынғы есептерінің деректері негізінде инновациялық әлеуетті бағалау және Қазақстанның АӚК дамытудың "ақылды" стратегиясының бағыттарын анықтау. Әдістері – салыстырмалы талдау үшін Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының "ҚР-дағы кәсіпорындардың инновациялық қызметі туралы", "ҚР-дағы 2011-2020 жылдардағы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың негізгі кӛрсеткіштері" бюллетеньдерінің ресми ақпараты, ДЭФ ЖБИ есептері пайдаланылған. Нәтижелері – елдің аграрлық секторының бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін маңызды ӛлшем оның инновациялық белсенділігі, жоғары технологиялық ӛндірісі болып табылатыны атап ӛтілді. Осы мақсаттарды жүзеге асыру үшін: ҒЗТКЖ-ға инвестициялардың жеткілікті кӛлемі; жаңа технологияларды құру үшін білім қалыптастыратын нәтижелі жұмыс істейтін ғылымизерттеу мекемелерінің болуы; жан-жақты іскерлік ынтымақтастық; білім, ғылым мен практиканы интеграциялау; зияткерлік меншікті қорғау қажет. Мақалада "инновациялық әлеует" факторы бойынша ДЭФ ЖБИ рейтингінің қорытындылары, бастапқы индикаторлар мен отандық статистиканы салыстырмалы талдау қарастырылған. Саланың тиімді жұмыс істеуінің "ақылды" тұжырымдамасы моделінің негізгі бағдарлары мен негізгі сипаттамалары кӛрсетілген: цифрландыру, алдын ала әзірленген әдістеме, сандық және сапалық параметрлер бойынша нәтижелердің іске асырылу барысын үздіксіз мониторингтеу және бағалау, жобаларға ақша қаражатын салу туралы шешімдер инвестициялардың шығу кӛзіне тәуелді емес. Қорытындылар – әлемдік рейтингтердің, атап айтқанда жаһандық инновациялар индексінің (Global Innovation Index) және халықаралық менеджмент институтының (IMD World Competitiveness Yearbook - IMD WCY), халықаралық басқарушылық даму институтының, Лозанна, Швейцарияның (IMD World Competitiveness Yearbook – IMD WCY) әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінің баламалы қорытындыларын орынды пайдалану.

Мақсаты – Қазақстанның Ақмола облысында ауыл туризмін дамытудағы қалыптасқан жағдайды зерттеу. Әдістері – шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектеріне шолу, салыстыру, жалпылау, SWOT-талдау. Аймақтағы туристік бизнестің ең тиімді бизнес-модельдерін таңдау үшін сауалнама мен сараптамалық бағалауға негізделген TOPSIS әдісі қолданылған. Нәтижелер – туристік индустрия тұжырымдамасына қатысты халықаралық және қазақстандық тәжірибеге сүйене отырып, осы санатқа авторлық анықтама берілді. Агротуризмнің әлеуеті анықталған және оның облыстың аграрлық секторын жаңғыртудағы рөлі көрсетілген, оның әкімшілік аумақтарына кіретін ауылдық елді мекендердің ресурстық мүмкіндіктері, сондай-ақ туризмнің басқа түрлерін тарату анықталған. Бүгінгі таңда республикада экологиялық туризм қызметтерінің көлемін ұлғайтуды тежейтін факторлар бар: ауыл халқының өмір сүру деңгейінің төмендігі, туристердің тұруы үшін қолайлы және сапалы жағдайлар; ауылдық жерлерде сыртқы коммуникациялардың шектелуі, қажетті көлік қатынасының болмауы, бос уақытты өткізу үшін тамақтану т.б. Туристік сектордың проблемаларын шешу үшін мемлекет қаржыландыру мөлшерін ұлғайтуға, жаңа бағдарламалар әзірлеуге, мемлекеттік қолдаудың тиімді тетіктерін қалыптастыруға бағытталған шаралар кешенін қабылдауда. Экологиялық туризм шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау және өсіру үшін айтарлықтай резервтерге ие. Авторлар экотуризм ауқымын кеңейту мақсатында сыртқы инвестициялар, тиімді жұмыс істейтін салық жүйесі мен құқықтық тетік талап етілетінін атап өтті. Қорытындылар – дамыған агротуризм саласы бар елдердің тәжірибесі көрсеткендей, Туризм индустриясы бірқатар әлеуметтік-экономикалық мәселелерді жүйелі шешуге әсер етеді: ауыл тұрғындарының әл-ауқаты мен кірістерін арттыру, ішкі көші-қон процестерін әлсірету, жаңа жұмыс орындарын құру және инвестициялық белсенділікті қамтамасыз ету.

Агротуризм саласы - отандық туристік секторды дамытудың перспективалық бағыттарын айқындайтын Қазақстандағы ең жас салалардың бірі. Қазіргі уақытта Еуропа елдері туризм индустриясын ауылдық аумақтарды дамытудың басым жобаларына жатқызуда. Мақсаты – Тҥркістан облысындағы әлеуметтік-экономикалық өсудің алғышарттары мен факторларын және оның ауыл туризміне тартымдылығын кешенді талдау. Әдістері – бақылау және ақпарат жинау, талдау және синтез, жҥйелік тәсіл. Нәтижелері – мақала аймақтағы экотуризм мәселелерін зерттеуге арналған. Оны ұйымдастырудың негізгі тенденциялары көрсетілген. Бұл вектор бар әлемдік дәстҥрлерге сҥйене отырып, ҥдемелі тҥрде дамып келе жатқаны және оның ерекшеліктеріне байланысты қазақстандық ерекшелігі бар екені анықталған. Туристік қызмет көрсету саласының әлеуеті және оның осы әкімшілік-аумақтық бірліктің экономикасын жаңғыртудағы рөлі анықталған. Туристік индустрияның жай-кҥйіне SWOT-талдау, аудандардың агротуристік маңыздылығы бойынша жіктелуі ұсынылған. Экологиялық туризм саласын кеңейтудің тиімділігі мен орындылығы көрсетілген. Қорытындылар – агротуристік қызметтер алғаш рет Ақмола, Солтҥстік Қазақстан облыстарында таратылды. Өңірдің мҥмкіндіктері туристер ағынын ұлғайтуға, олардың агротуризм объектілеріне деген қызығушылығын арттыруға, органикалық егіншілікті дамытуға, шағын кәсіпкерлік кәсіпорындары санының, ауылдық жерлерде жеке қосалқы және фермерлік шаруашылықтардың экологиялық таза өнімін өндіру көлемінің өсуіне, қосымша жұмыс орындарын құруға, жергілікті халықтың қалаларға кетуін азайтуға, жергілікті сәулет ескерткіштерін сақтауға және танымал етуге ықпал ететіні атап өтілді, халық өнері мен әдет-ғұрыптарының элементтерін, туристік бизнестің позицияларын нығайту, туристік қызметке ерекше назар аудару. Демалыс индустриясында табиғи және адами ресурстардың ҥлкен қоры бар. Алайда, авторлардың айтуынша, фермерлер туристік фирмалардың, соның ішінде электронды қаражаттың ақпараттық-консультациялық қолдауына мұқтаж.

Органикалық ауыл шаруашылығы – бұл аграрлық сектордың табыстылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін инвестицияның жаңа, перспективалы бағыты, экспортты жеткізудің жаңа арнасы, ауылға мамандар тарту мүмкіндігі, бірқатар экологиялық мәселені шешетін ауыл тұрғындары үшін қосымша табыс кӛзі. Органикалық ӛнімдердің үлкен танымалдылығы олардың ӛндірісінде адам денсаулығы мен қауіпсіздігіне кері әсер ететін химиялық тыңайтқыштар, жасанды қоспалар, ӛсу реттегіштері, гендік инженерия әдістері қолданылмайды. Мақсаты – органикалық ауыл шаруашылығының жайкүйіне және қазақстандық экологиялық таза ӛнімнің бәсекеге қабілеттілік дәрежесіне кешенді-жүйелі талдау жасау. Әдістері – салыстырмалы талдау, сараптамалық қорытындылар, бастапқы деректерді зерттеу. Нәтижелері – аграрлық ӛндірісті жүргізудің классикалық және инновациялық тәсілдері кӛрсетілген. Экожүйелердің жұмыс істеуі тұрақты даму, климаттың ӛзгеруі, азық-түлік дағдарыстары сияқты жаһандық әлеуметтікэкономикалық мәселелермен ӛзара байланысты екені анықталған. Биологиялық егіншілікті дәстүрлі түрден ажырататын негізгі факторлар анықталған. Жетекші елдердің органикалық егіншілігінің негізгі кӛрсеткіштеріне шолу жасалған. Экологиялық таза ауылшаруашылық жерлері кӛп аймақтар ұсынылған. Зерттеу нәтижелері дәстүрлі және органикалық ӛндірісте эконометрикалық кӛрсеткіштер жүйесін қолдану арқылы алынады. Қорытындылар – органикалық ӛнімдер нарығы-әлемде қарқынды дамып келе жатқан нарықтардың бірі. Авторлар отандық экологиялық ӛндірістің бәсекеге қабілетті болуына, басқа елдерге ұқсас ӛнім шығаруға және болашақта дайын табиғи азық-түлік ӛнімдерін экспорттауға мүмкіндік беретін кешенді әмбебап құралдарды әзірлеу қажет деген қорытындыға келеді. Тиімді нормативтік-құқықтық базаны құруға басымдық берілуге тиіс.

Мақсаты – су ресурстарының жай-күйі, оларды АӚК ӛсу және Қазақстанның су стратегиясын дамыту факторы ретінде пайдалану кӛрсетілген. Республиканың су кӛздерін басқарудың тиімділігіне тікелей әсер ететін және елеулі әсер ететін статистикалық кӛрсеткіштер жүйеленген. Әдістері – елдің ұлттық шаруашылық қажеттіліктерін сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелерін шешу мақсатында экономикалық-математикалық, болжамды есептеулер жүргізу. Нәтижелері – отандық және шетелдік экологтар мен экономистердің ғылыми еңбектерінде осы тақырыптың даму дәрежесі зерттелген. Бірлескен теңдеулер түріндегі эконометрикалық модель негізінде жеке факторлар анықталған, олардың перспективадағы маңыздылығы дәлелденген және негізделген. Әлеуметтік-эконометрикалық жүйенің жұмыс істеу тетігін сипаттайтын кӛп факторлы ықтималдық-статистикалық модельдердің кӛмегімен "Жасыл" экономика жобаларын іске асыру жағдайында Қазақстан Республикасының аграрлық секторының су объектілері жүйесінде қалыптасқан жағдайды талдау ұсынылған. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросы ұсынған бастапқы деректердің статистикалық қатарлары жасалған. Қорытындылар – ауыл шаруашылығы суды кӛп қажет ететін сектор, суды тасымалдау және пайдалану кезінде судың кӛп шығынымен сипатталады. Авторлар фермерлік шаруашылықтарға суды тұрақты жинау арқылы суару тиімділігін арттырудың инновациялық әдістерін енгізуді ұсынады. Пайдаланылатын су массивтерінің ӛсіп келе жатқан тапшылығының негізгі себептері тозған инфрақұрылымда, сумен жабдықтау желілерін салуда ескірген технологияларды қолдануда екені анықталған. 2022-2025 жылдар кезеңіне әртүрлі деңгейдегі экономикалық процестерді талдау және болжау үшін құрылымдық экономикалық-математикалық модельді басқару есептеулерінің нәтижелері алынды.

Мақсаты – органикалық ӛнімді ӛткізудің кең таралған арналарын, органикалық жеміс-кӛкӛніс шаруашылығына кӛшуді жҥзеге асырған Алматы облысының ҧсақ тауар ӛндірушілері ҥшін оны іске асыру бойынша баламалы маркетингтік стратегияларды енгізу мҥмкіндіктерін анықтау және талдау. Зерттеу нысаны - органикалық ауыл шаруашылығы ӛнімдерін ӛндіру және сату бойынша ҧйымдастырушылық-экономикалық қатынастарды қҧрудың халықаралық және қазақстандық тәжірибесі. Әдістері – зерттеудің кабинеттік әдістерімен қатар ашық қолжетімділік, ғылыми әдебиеттер, шаруашылық жҥргізуші субъектілердің сауалнамасы кӛздерінен салалық ақпарат жинақталған. Нәтижелері – экологиялық таза ӛнімді бӛлу жҥйесін қалыптастыру бойынша халықаралық тәжірибе қарастырылған, ӛндіріс кӛлеміне байланысты оның қҧнын қҧру тізбегі анықталған. Органикалық тауарларды шығару шамамен жиырма жылды қҧрайтын және экспортқа бағдарланған астық бағытындағы ірі ауыл шаруашылығы ӛндірушілері ҧсынған Қазақстанда тиісінше органикалық шикізат саудасының жанама бағыттары іске қосылды. Пайда болып жатқан ішкі экоӛнімдер нарығы, шағын ӛндірушілерді осы секторға тарту тиімді маркетингтік бағдарламаларды қабылдауды және тікелей жеткізілімдердің кең спектрін енгізуді талап етеді. Сатып алушылардың қажеттіліктері туралы ақпарат алғаннан кейін ҧсыныстар жоспары сияқты маркетинг тҥрлерін енгізу мҥмкіндіктері негізделген "Органикалық бокс", қоғамдастықтың қолдауымен фермерлік (CSA - Community-supported agriculture), U-pick сатуды басқарудың орталықтандырылған платформасы, органикалық фермерлер базарлары мен жәрмеңкелер - сатылымдар, органикалық ферма дҥкендері, органикалық мейрамханалар, мемлекеттік сатып алулар, агротуризм және интернет саудасы. Қорытындылар – органикалық ӛнімді сату нҥктелерін таңдау ауылшаруашылық кәсіпорнының экономикалық тиімділігіне әсер ететін маңызды басқару шешімі болып табылады. Шаруашылықтың ҧсақ тауарлы сипаты бар ӛндірушілер ҥшін ӛндіруші тҧтынушылармен тікелей жҧмыс істеп, тығыз байланыс орнатқан кезде бірнеше тарату арналарын дамыту қажет.

Ӛзектілігі – қҧрама жем ӛнеркәсібі ауылшаруашылық, ӛнеркәсіптік кәсіпорындарды, фермерлік шаруашылықтарды қажетті және сапалы жеммен қамтамасыз етудегі маңыздылығы. Тҥйіршікті қҧрама жем ҥлкен сҧранысқа ие, бҧл олардың жоғалуын, шығынын едәуір азайтуға және патогендік микроорганизмдерді жоюға мҥмкіндік береді. Мал шаруашылығы ӛнімдерін ӛндірудің негізі бірінші дәрежелі жемшӛппен қамтамасыз ету болып табылады. Мақсаты – отандық ауыл шаруашылығы ӛнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі мәселелері қаралған, оған аралас жемшӛп ӛндірісінің жаңа жоғары тиімді технологияларын пайдалану арқылы қол жеткізуге болады. Әдістері – салыстырмалы және жҥйелік талдау, статистикалық-экономикалық, логикалық жалпылау. Нәтижелері – мақалада астық ӛнімдерін қайта ӛңдеу шаруашылықтары мен мал шаруашылығы саласын - астық пен ет ӛнімдерінің негізгі қҧрамдас бӛліктерін және олардың арасындағы байланыстырушы буынды пропорционалды және теңгерімді дамыту ҥшін қажетті кӛлемде ресурстық базамен жарақтандыру талап етілетіні атап ӛтілген. Қазақстанның қҧрама жем ӛнеркәсібін дамыту бағыттары кӛрсетілген. Ӛнеркәсіптік ауқымда жемшӛп ӛнімдерімен қамтамасыз ету ҥшін ірі ӛндірістік кәсіпорындардың қуатын ҧлғайту, сондай-ақ ӛз шикізатын, минералды және витаминдік қоспаларды пайдалана отырып, ІҚМ, шошқалар ҥшін қҧрама жем цехтары мен зауыттарында қҧрғақ қоректік жемшӛп қоспаларын дайындау қажеттілігіне баса назар аударылған. Республикада жоғары ақуызды пішендеме ӛндірісінің негізі жемдік астық болып табылады, оның қҧндылығы мен маңыздылығы екі позициядан айқындалады: дәнді дақылдар адамның тамақтануында және ол ҥшін қҧнды малдың ақуызын алу ҥшін пайдаланылады. Қорытындылар – авторлар астық ӛндірісінің кӛлемі, сапасы мен ассортименті мал шаруашылығы саласының қҧнарлылығы мен қол жетімділігі бойынша толық шоғырланған жемге деген қажеттіліктеріне сәйкес келмейтінін айтады. Елімізде импорттық ӛнімді сатып алмай, қазақстандық ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілерді қҧрама жеммен қамтамасыз ету ҥшін жаңа қҧрама жем зауыттары пайдалануға берілуде.

Қазіргі уақытта кең жайылымдарда сиырларды, жылқыларды, қойларды және басқа малдарды бақылау үшін жаһандық GPS іздеу позициялау жүйесінің технологиялары көбірек қолданылуда. Малдардың қозғалысын ыңғайлы бақылау - бұл ірі қара мен жылқы иелері алдына қоятын басты мінддеттердің бірі. GPS деп аталатын ноқталар ірі фермаларда, сондай-ақ шағын жеке шаруашылықтарда кең таралған және малды ұрлаудың (ұрлаудың) алдын алудың маңызды шешімдерінің бірі болып табылады. Мақсаты – GPS трекерлерін пайдалануды негіздеу және олардың базалық шаруашылықтар орналасқан аудандардағы жылқы шаруашылығының жай-күйін бақылау тиімділігі. "Ақылды" мал шаруашылығы технологиясының экономикалық орындылығын бағалау мақсатында: тиісті тақырып бойынша ғылыми әдебиеттерге шолу жасау; сауалнама жүргізу әдістері қолданылды. Мақалада жылқы шаруашылығындағы цифрландырудың негізгі бағыттары қарастырылған: малдың нақты уақыт режимінде орналасуын, оның қозғалыс белсенділігін анықтау, жаңа инвестициялық объектілердің (GPS трекерлері, компьютерлік бағдарламалар, мәліметтер базасы), жаңа әсерлердің пайда болуында көрінетін инновациялық тәсілдер көрсетілген. Авторлар өндірістік қызметпен байланысты емес себептер бойынша жылқы басының шығу деректерін зерттеді және талдады, сондай-ақ шығындар сомасы есептелген. GPS трекерлерін қолданудың практикалық мысалы келтірілген және олардың экономикалық пайдасы дәлелденген. Зерттеу нәтижелері орналасқан жері бойынша ақпарат алуды барынша жеделдетуге және өндірістік емес сипаттағы малдардың (ұрлық, айдап әкету) жоғалуын болдырмауға мүмкіндік беретін ақпараттық-цифрлық жүйелерді неғұрлым кеңірек енгізу қажеттігін көрсетеді. Қорытындылар - бұл құрылғы нақты уақыт режимінде бақыланатын объектінің қызметін бақылайды, тіркейді және талдайды, көбінесе жылқыларға арналған GPS трекері малдың өмірін сақтап қалуы немесе иесіне айтарлықтай зиян келтірмеуі мүмкін.

Құрамында майы бар шикізатты ӛндіру және ӛнеркәсіптік ӛңдеу – Қазақстан Республикасы экономикасының стратегиялық міндеті. Отандық ӛндірушілер тек Орта Азия аймағында ғана емес, сонымен қатар дамыған кӛлік магистральдары бойынша экспорттық ағындарды кеңейтуге мүмкіндік алады. Бұдан басқа, республиканың май ӛнеркәсібі саласын дамыту шетелдік интервенциялық жеткізілімдердің ішкі нарыққа әсерін айтарлықтай қысқартады. Мақсаты – негізгі әлемдік ойыншылардың тенденцияларын анықтау, сонымен қатар май ӛнеркәсібі кешенінің ӛсу нүктелерін анықтау. Зерттеуде әлемдік салалық шаруашылықты талдау әдістері қолданылған: мамандандырылған кӛздерден алынған ақпарат және жарияланымдар, АҚШ ауыл шаруашылығы министрлігінің, "майлы дақылдар: әлемдік нарықтар және сауда" секторының шетелдік ауыл шаруашылығы қызметінің ресми статистикалық деректері, ауыл шаруашылығы саласындағы қазақстандық талдаушылармен консультациялар, ашық кӛздерден алынған тақырып бойынша материалдар. Нәтижелері – негізгі әлемдік трендтер белгіленген, Қазақстанда ӛсімдік майларын жан басына шаққандағы орташа тұтыну анықталған. Дүниежүзілік және жергілікті кеңістікте негізгі майлы дақылдар соя, пальма, күнбағыс, рапс және мақсары болып табылады, бұршақ дақылдарының маңыздылығы атап ӛтіледі. Экзотикалық пальмалар мен зәйтүндерден басқа, елде әлемдік салалық құрылымды анықтайтын барлық майлы ӛсімдіктер ӛсіріледі. Зығыр майы мен май тұқымын ӛндіру және экспорттау бойынша қазақстандық ӛндірушілер әлемде кӛшбасшы позицияларда. Шектелген антиквариат іс-шараларының ӛсімдік майларын ӛндіруге әсері кӛрсетілген. Бӛлшек тауарларға белгіленген сауда үстемесі қолданылатын кӛтерме және бӛлшек сауда мысалы келтірілген. Қорытындылар – Қазақстан Республикасында ӛңірлік нарықта үстем жағдайды қамтамасыз етуге қабілетті елеулі әлеует бар және тамақ секторының, жемшӛп ӛндірісі мен мал шаруашылығының салааралық ӛзара тиімді қатынастарының катализаторы бола алады.

Мақсаты – Абай облысы Абай ауданының ет саласының қазіргі заманғы дамуын талдау, артықшылықтар мен кемшіліктерді анықтау, сондай-ақ ет және ет ӛнімдері нарығының тиімді жұмыс істеуі үшін шаралар кешенін әзірлеу. Әдістері – баланстық, монографиялық, статистикалық-экономикалық, есептік-сындарлы. Нәтижелері – ауданның мал шаруашылығы секторы мен ет ӛнеркәсібін дамытудың негізгі кӛрсеткіштері қаралған, атап айтқанда, ауыл шаруашылығы ӛнімінің (кӛрсетілетін қызметтерінің) жалпы шығары-лымындағы ӛсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығының үлесі; шаруашылықтардың барлық санаттарындағы мал мен құс саны, оның ішінде ірі қара мал, қой мен ешкі, жылқы; сою массасындағы ӛндіріс; кӛлем динамикасы, ет ӛнімдерін қайта ӛңдеу кӛрсетілген. Кешенді зерттеу аграрлық сектор кәсіпорындарының техникалық және технологиялық артта қалуымен, тиімсіз және әрекетсіз шаруашылық жүргізуші субъектілердің болуымен, сыртқы нарықта ет тауарларының бәсекеге қабілеттілігінің тӛмендігімен, қаржы қаражатының жетіспеушілігімен байланысты ет кіші кешенінің мәселелерін анықтауға мүмкіндік берді. Қорытынды – Абай ауданында және бүкіл облыста ет ӛнімдерінің кең ассортиментін алу үшін ет ӛңдеу кәсіпорындарының қуатты шикізат базасын құру арқылы тиімді шаралар қабылдау қажет, нарықтық инфрақұрылымды дамыту, қайта ӛңдеу кәсіпорындарының жеке ӛндірістік қуаттарын пайдалану процестерін жандандыру, бұл ретте ең аз шығындармен мал ӛсіруу мен сойылған мал ӛнімдерін ӛңдеу тереңдігінің жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін кәсіпорындар басым болады. Мемлекеттік және нарықтық реттеуді жетілдіру үлкен рӛл атқарады. Осы мақсатта ет дайындауды ұлғайту тетігін әзірлеу қажет. Ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілер мен қайта ӛңдеу кәсіпорындары арасындағы ӛзара қарым-қатынастарды дамытудың негізгі бағыттары – бұл баға белгілеудің, шарттық қатынастардың тиімді жүйесі, тұтынушыны үздіксіз жабдықтауды техникалық-технологиялық және ұйымдасты-рушылық басқаруды қамтамасыз ететін нарықтық инфрақұрылым желісін кеңейту.

Нақты егіншілік – бұл жеке егістіктер мен дақылдардың қажеттіліктерін бақылау, өлшеу және талдау жүргізілетін ауыл шаруашылығын басқарудың жаңа технологияларға не гізделген тәсілі. Жоғары өнімді жүйелерді енгізу фермерлерге өндіріс шығындарын азайту арқылы бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі. Мақсаты – көрсету алаңының қаржы-шаруашылық қызметі мәселелерін олардың барлық сипаттамалары бар өрістердің нақты карта ларын пайдалану бойынша шешу. Әдістері – экономикалық-статистикалық, факторлық талдау, математикалық модельдеу. Нәтижелері – «Ақмола облысындағы «көрсету шаруашылықтары (алаң)» қағидаты бойынша өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру кезінде нақты егіншілік бойынша технологияларды трансферттеу және бейімде у» 2018-2020 жж. арналған А.И.Бараев атындағы АШҒӨО нақты егіншіліктің өндірістік және көрсету алаңының қызметі деректеріне негізделген ғылыми-техникалық бағдарламасы іс-шараларының экономикалық негіздемесі ұсынылған; нақты егіншілік жүйесіндегі кәсіпорынның тиімділігі мен қаржылық өміршеңдігінің көрсеткіштерін анықтау әдістемесі ұсынылған; көрсету алаңының инвестициялық қаржы-экономикалық моделі әзірленіп, іске асырылған. Қорытындылар – А.И. Бараев атындағы астық шаруашылығы ҒӨО-да жаздық бидайдың өнімділігі орташа есеппен 2015-2017жж.13,9 ц/га, 2018-2019жж. – 18,9 ц/га, өсім – 36% құрады. 2018-2019 жылдары жаздық бидай бойынша сатудың рентабельділігі 25,9% деңгейінде, өндірістің кірістілігі - 50,9% қамтамасыз етілді, бұл 2015-2017 жылдармен салыстырғанда 2-3 есе көп. Бөлінген субсидияларды ескере отырып, осы үлгілі кешеннің жұмыс істеуінің 7-ші жылында экономикалық тиімділік пайда болады, олар болмаған кезде жоба осы платформаны пайдаланудың 9-шы жылына өтеледі. Субсидиялау болған және болмаған кезде стартаптың таза келтірілген құны теріс болып табылады, бұл дисконтталған көрсеткіштерді ескере отырып, 10 жылдық пайдалану полигоны шығындарды өтемейтінін білдіреді. Осыған байланысты авторлар ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін реттеу жүйесін мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы шараларын жетілдіру қажеттілігіне назар аударады.

Қазіргі агроэкологияның маңызды міндеттерінің бірі - биологиялық процестердің реттегіштері болып табылатын химиялық элементтердің биосферасындағы цикл заңдылықтарын зерттеу. Мақсаты – топырақтағы ауыр металдардың ауылшаруашылық дақылдарының ӛнімділігіне және алынған ӛнімдердің пайдалы қасиеттеріне сандық және сапалық әсерін анықтау. Сонымен қатар, ауыр металдармен ластанған топырақ ӛнім мен азық-түлік сапасын нашарлатып қана қоймай, жердің кадастрлық құнын тӛмендететіні анықталды. Әдістері – экономикалық-статистикалық қазіргі жағдайды талдау және бағалау кезінде, дерексіз-логикалық, салалық және аймақтық ерекшеліктерді анықтауда қолданылады. Нәтижелері – ауыл шаруашылығы алқаптарының тозуының, олардың Қазақстан Республикасында шӛлейттенуінің ӛзекті мәселесі қаралуда. Жүргізілген зерттеу қорғасын мен мышьяктың мӛлшері нормаға сәйкес келетіндігін, ал кадмий мен сынаптың нормативтерден асып түсетіндігін және тамақ қауіпсіздігі талаптарына сәйкес келмейтіндігін кӛрсетеді. Қорытындылар – ауыр металдар қорғасын, кадмий, сынап, мышьяк ӛте тӛмен концентрацияда да улы болып табылады. Ауыр металдар ауылшаруашылық жерлеріне минералды тыңайтқыштардан, ӛсімдіктерді қорғау құралдарынан түседі. Егер егін 10% немесе одан да кӛп сенімді түрде тӛмендесе, олардың әсері теріс деп саналады. Ластанған топырақтарда ауыл шаруашылығы ӛндірісі саласына егжей-тегжейлі зерттеу жүргізу қажет. Ӛнімсіз егістіктегі ауыр металдардың жалпы құрамын қысқарту іс жүзінде мүмкін емес, бірақ олардың қозғалғыштығын едәуір тӛмендетіп, ӛсімдіктерге қол жетімділігін тӛмендетуге, олардың биомассасында улы заттардың жиналуын азайтуға, жер учаскелерінің сапасын және сәйкесінше олардың кадастрлық бағасын арттыруға болады.

Тақырыптың ӛзектілігі – Қазақстанда астық ӛндірудегі инновациялардың, инновациялық-технологиялық шешімдердің рӛлі мен орны. Мақсаты – саланың әлеуетін анықтау мақсатында ауыл шаруашылығында пайдаланылатын ӛнімділік трендтері мен техника ӛндірісінің тәуелділігін, дәнді дақылдарды ӛсіруге арналған ӛндірістік шығындарды құру негізінде машина-трактор паркінің және тұтастай алғанда елдің ауыл шаруа шылығы машина жасауының жай-күйін экономикалық талдау контекстінде астық кіші кешенін дамытудағы мәселелерді белгілеу. Ауыл шаруашылығы машиналарын шығарудан жалпы қосылған құнның жыл сайынғы ӛсімін есептеу. Қазақстан экономикасының басым салаларының бірі ретінде республиканың ЖІӚ-дегі аграрлық сектордың үлес салмағы айқындау. Әдістері – экономикалық-статистикалық, дерексіз-логикалық, есептеу-конструктивті. Нәтижелері – жүргізілген теориялық-талдамалық зерттеулер нарықтың негізгі экспорттық сегменті ретінде АӚК және оның астық шаруашылығында пайдаланылмаған резервтердің болуын растайды. Қорытындылар – жаһандану процестері агроӛнеркәсіптік ӛндірісте және әсіресе астық саласында инновациялық белсенділікті арттыруға ықпал етеді. Агроӛнеркәсіптік кешен жұмысының тиімділігін бағалау үшін қазіргі жағдайда "инновация" термині жаңа мағынаға ие. Инновациялық ғылыми жобалар кӛптеген мемлекеттерде басым үдемелі қозғалыс сипатына ие болды және мемлекеттік бағдарламалық құжаттарда жан -жақты қолдау алды. Инновациялық қызметтің тежеуші факторы кәсіпорындардың технологиялық дайындығының болмауы, ұсақ тауарлар, механикаландырылған еңбектің тӛмен деңгейі болып табылады. Әлемдік тауар нарығында астық ӛндірісінің бәсекеге қабілеттілігі Аграрлық сектордағы инновациялық процесті мемлекеттік реттеуге, инженерлік-техникалық сервис жүйесін кеңейтуге, алдын алу шараларын қабылдауға байланысты. Дүниежүзілік тауар нарығындағы астық ӛндірісінің бәсекеге қабілеттілігі аграрлық сектордағы инновациялық үдерісті мемлекеттік реттеуге, инженерлік -техникалық қызмет кӛрсету жүйесін кеңейтуге, алдын алу шараларын қабылдауға байланысты.

Мақсаты – "Солтҥстік Қазақстан ауыл шаруашылығы Тәжірибелік станциясы" ЖШС – оригинатор мәртебесі бар элиталық тұқым шаруашылығы мысалында ауыл шаруашылығы техникасы паркін кезең-кезеңімен жаңартуға және қаржыландыру кӛздеріне қолда бар тәсілдерді зерделеу. Белгіленген мақсатқа жету ҥшін келесі әдістер қолданылды: монографиялық, функционалдық-құндылық, экономикалық-статистикалық, аналитикалық. Нәтижелері – кәсіпорындағы 2019-2022жж. арналған машина-трактор паркін жаңғырту жӛніндегі деректер талданған, оның қажеттіліктері айқындалған, неғұрлым ӛнімді және қуатты машиналармен жарақтандыру жӛніндегі іс-шараларды қаржыландыру кӛздері қаралған, сондай-ақ қабылданған шешімдердің маңыздылығына баға берілген. Бҥкіл шаруашылық жҥргізуші субъектінің техника тҥрлері бойынша тұтастай емес, ӛндірістік бӛлімшелер бӛлінісінде кезең-кезеңмен жаңа толықтырудың тиімділігі кӛрсетілген. Бұл ретте ӛнімділіктің маңызды аспектісі ӛндірістің энергиямен жабдықталу кӛрсеткіштерін бұрмалайтын нормативтік мерзімде әзірленген ауыл шаруашылығы машиналарын есептен шығару болып табылады. Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту арқылы меншікті қаражат, бюджеттік инвестициялар, сондай-ақ қаржылық лизинг сияқты қаржыландыру кӛздерін салыстырмалы талдау, ең қолайлы болып жалға алудың әртҥрлі нысандары арқылы инвестициялау құралын және оның ақшалай ресурстарын пайдалануды біріктіретін кіріс кӛздерінің біріктірілген нұсқасы табылады. Қорытындылар – ұзақ мерзімді кредиттеудің мұндай тҥрінің орындылығы агроӛнеркәсіптік кешен жобалары портфелінің, оның қаржы лизингінің жалпы кӛлеміндегі жоғары ҥлесінің және жалпы республикада сатып алынатын ауыл шаруашылығы техникасын қаржыландырудың ӛсуімен расталады. Бюджеттік инвестициялар тартылатын қаражаттың қайтарымсыз сипатына қарамастан, сараптамадан ӛту рәсімдерінің, қаражат бӛлудің және кәсіпорынның жарғылық капиталын ұлғайту жӛніндегі іс-шаралардың ұзақтығына байланысты бұрын белгіленген кӛздерден тӛмен болады.

Нәтижелі жҧмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған "Еңбек" Мемлекеттік бағдарламасында қалыптасқан жағдайды зерделеуге және республикадағы жҧмыссыздық деңгейін тӛмендету ҥшін шаралар әзірлеуге ерекше назар аударылған. Мақалада жҧмыс кҥшінің шамадан тыс шоғырлануы бар Қазақстан облыстарындағы ауыл тҧрғындарының тіршілігін қамтамасыз ету кӛрсеткішіне теріс әсер ететін факторлар баяндалған және негізделген. Мақсаты – жҧмыс кҥші артық ӛңірлердегі еңбек нарығын реттеудің жаңа нысандарын анықтау, оларды іске қосу жолдарын кӛрсету; уақыт қажеттіліктеріне жауап беретін жҧмыссыздықты қысқартудың жаңа моделін әзірлеуге жәрдемдесу; жҧмысқа орналастыруды мемлекеттік реттеудің қазіргі заманғы тетіктерін қарастыру. Әдістері -диалектикалық, ғылыми жалпылау, жіктеу, жҥйелік және салыстырмалы талдау. Нәтижелері – ӛңірлік халықты жҧмыспен қамту орталықтарының жҧмыс істеу тиімділігін арттыруға, олардың қызметкерлерін сыртқы және ішкі ынталандыру қҧралдарын әртараптандыруға, Шымкент қаласының жҧмыспен қамту орталығы мамандарының біліктілігін арттыру практикасы негізінде еңбек сегментінің конъюнктурасын болжаудың дҧрыстығын арттыруға мҥмкіндік беретін ҧсыныстар әзірленген. Ӛңірдің еңбек ресурстарының артық болуының себептері талданды және жіктелген; "артық жҧмыс кҥші" ҧғымының ӛзіндік анықтамасы ҧсынылған; еліміздің басқа ӛңірлерімен салыстырғанда Тҥркістан облысының әлеуметтік-экономикалық қызметінің қорытындылары ҧсынылған, нарықтың еңбек сегментіндегі дағдарыстық жағдайдың кҥрделілігіне баға берілген; ауылдарда тҧратындарды жҧмыс орындарымен қамтамасыз ету бойынша ҧсыныстар әзірленген. Қорытындылар – зерттеу нәтижелері нарықтық экономикалық қатынастар жҥйесіндегі маңызды қҧрамдас бӛлігі болып табылатын ауылдық еңбек нарығын реттеуді оңтайландыруға және жҧмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіруге бағытталған.

Ӛзектілігі - елдің кадрлық әлеуеті ресурстық резервтердің құрамдас бӛлігі болып табылады және мемлекеттер мен ӛңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етеді. Елдің экономикалық және кадрлық саясатының негізгі мақсаты-экономиканың барлық салаларында, оның ішінде аграрлық салада персоналдың сапасын арттыру. Мақсаты – әдіснамалық және ғылыми тәсілдерді қолдану арқылы АӚК-дегі кадрлық қамтамасыз ету проблемаларын қарастыру. Міндеттері – ауыл шаруашылығы мамандарын даярлау деңгейі мен сапасына әсер ететін факторларды анықтау; ауылда білікті және бәсекеге қабілетті кадрларды қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу. Әдістері – талдау және синтез, абсолютті және салыстырмалы кӛрсеткіштер, дерексіз-логикалық, экономикалықстатистикалық. Зерттеудің эмпирикалық негізі Еуразиялық экономикалық комиссия статистика департаментінің, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері, сондай-ақ осы тақырып бойынша ғылыми жарияланымдар болып табылады. Нәтижелері – зерттеу барысында 2017-2021жж. қалалар мен ауыл тұрғындарының, жұмыспен қамтылған халық санының, әртүрлі экономикалық қызмет түрлері бойынша орташа айлық жалақының арақатынасына талдау жүргізілген. Сауалнама негізінде жастардың ауылдық жерлерде жұмыс істегісі келмеу себептері анықталған, сондай-ақ болашақта сұранысқа ие болатын кәсіптер мен мамандықтардың тізімі келтірілген. Қорытындылар - аграрлық секторды кадрлық жоспарлауды дамыту және жетілдіру үшін ауылдық кәсіптердің беделін кӛтеру; агроӛнеркәсіптік кешеннің тәжірибелі құзыретті қызметкерлеріне мониторинг жүргізу және басқару жүйесін құру қажет.

Экономиканың нақты секторының жұмыс істеу ерекшеліктері ауылдық аумақтардың тұрақты әлеуетімен байланысты. Сондықтан мемлекеттің стратегиялық бағыттарының бірі – демографиялық мәселелерді шешу, ауыл тұрғындары үшін қажетті объектілер мен жағдайларды оңтайландыру арқылы ауыл халқының табыс деңгейін арттыру. Мақсаты – ӛңірлердің демографиялық және ішкі кӛші-қонының жай-күйін талдау, ауыл тұрғындарының табыстылығын реттеу шараларын кӛрсету. Әдістері – экономикалық-статистикалық, аналитикалық, логикалық, салалық ақпараттық, кәсіпорындардың есептілігі. Нәтижелері – тұрақты ӛңірлік даму үшін ауылдық жерлерді әлеуметтік-инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз етудегі қалыптасқан жағдай зерделенген. Инфрақұрылымның ескіруі, ӛмір сапасының тӛмендігі, жалақы әсерінен ішкі кӛші-қон және демографиялық асқынулардың себептері ғылыми негізделген. Зерттеулер жүргізілген және 2016 жылдан 2021 жылға дейін елдегі қартаю индексіне баға берілген. Солтүстік облыстардағы (Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Шығыс Қазақстан) демография және кӛші-қон мәселелерінің ӛзектілігі белгіленген. Қорытындылар – ішкі кӛші–қон, урбанизация, қартаю процестері, ауыл мен қаланың әлеуметтік саласында қызмет кӛрсетудің әртүрлі дәрежесіне, әл-ауқат кӛрсеткішіне, ауыл халқының табысын орташа жалақыдан екі есеге дейін қысқартуға байланысты Қазақстанның кӛптеген ӛңірлерінде кадрлар тапшылығы - тез арада шешуді талап ететін бірінші кезектегі міндеттер. АЕМ мен қалалық агломерациялардың оңтайлы кеңістіктік үйлесіміне қол жеткізу, ауылдық және қалалық аймақтардың ӛлшемдерін белгілеу бойынша ұсыныстар әзірленген. Авторлар мемлекеттік кӛші-қон саясатын оңтайландыру қажет екенін атап ӛткен. Қала тұрғындарын аграрлық аудандарға кері кӛшіру процесін ынталандыру маңызды. Бұл үшін тартымды жұмыс орындарын, мансаптық ӛсу мүмкіндіктерін және жоғары табыс алу маңызды.

Мақсаты – практикалық материалда Филлипс қисығының кӛрінісін талдау. Әдістері – салыстырмалы, жүйелік статистикалық, жіктеу. Нәтижелері – авторлар Қазақстан Республикасында Филлипс қисығы арқылы 1991 жылдан 2021 жылға дейін инфляция мен жұмыссыздық арасындағы арақатынасты зерттейді. Оны Қазақстан экономикасы үшін қолдану мүмкіндігі қарастырылуда. Мақаланың ӛзектілігі ауыл шаруа шылығында ақшаның құнсыздануы мен жұмыссыздықтың диспропорционалды даму, инвестициялық белсенді ліктің тӛмендеуі, әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық, жалпы ӛнімнің толық ӛндірілмеуі, қайта бӛлу шығындары түрінде теріс әсер ететіндігімен анықталады. Бұл халықтың ӛмір сүру деңгейінің кӛрсеткіші болып табылатын еңбек нарығындағы ағымдағы үрдістерді бағалауды талап етеді. Отандық аграрлық сектор үшін динамикадағы инфляциялық процестердің (тәуелсіз айнымалы) және жұмыссыздықтың (тәуелді айнымалы) дәрежесі талданған. Адам әлеуетінің сатып алу қабілетінің тӛмендеу қарқынымен байланысы кӛр сетілген. Статистиканы қолдана отырып, ұзақ мерзімді кезең үшін Филлипс қисығы салын ған. Жұмыссыздықты корреляциялық салыстыру және тауарлар мен қызметтерге бағаның ӛсуі жүргізілген. Республиканың агроӛнеркәсіптік кешені үшін зерттелетін айнымалылар арасындағы тәуелділік тексерілген. Қорытынды – алынған нәтижелер белгілі бір жылдардағы инфляция мен жұмыссыздық кӛрсеткіштері арасында А.Филлипстің ғылыми тұжырымдамасына сәйкес келетін байланыстың болуын кӛрсетеді. Олардың арасында кері байланыс болмаған кезеңдер басым болады. Инфляция мен жұмыссыздықтың бір мезгілде ӛсуі және олардың тӛмендеуі байқалады. Алайда, 64 жылдан кейін Э.Фелпс пен М.Фридманның зерттеулерімен толықтырылған Филлипс қисығы макроэкономикалық талдаудың, макроэкономикалық білімді жүзеге асырудың құралы болып табылады.