Қазақстанда жүргізілген аграрлық ӛзгерістердің нәтижесінде шаруашылықтардың заңдық және ұйымдастырушылық нысандары ӛзгерді, кӛп құрылымды экономика қалыптасты. Зерттеудің мақсаты – елдің агроӛнеркәсіптік кешенінің жай-күйіне баға беру, ауыл шаруашылығы ӛндірісі кӛлемінің ӛсуінің негізгі проблемалары мен перспективаларын анықтау, әлемдік экономиканың тұрақсыздануы жағдайында аграрлық сектордың тұрақты дамуы үшін әртараптандыру процестерінің маңыздылығын кӛрсету. Әдістері – сандықсапалық және факторлық талдау, экономикалық-статистикалық, дерексіз-логикалық қорытындылар. Нәтижелері – Қазақстан Республикасының ӛсімдік және мал шаруашылығындағы 1990-2021 жылдардағы АӚК-дегі қалыптасқан жағдай талданған. Кәсіпорындардың, шаруа (фермер) қожалықтарының соңғы жылдардағы және 1990 жылдардағы негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс алаңдарының серпіні республикада: бидай, кӛкӛніс, бақша, тамыржемістілер ӛсіруге арналған егістік кӛлемінің кеңеюі және азықтық шӛптер бойынша қысқартылуы егіс құрылымында ӛзгерістер болғанын куәландырады. Қазақстанның мал шаруашылығы саласын зерттеу мал мен құстың саны 1990 жылғы мәнге жетпеді деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Мал басын шаруашылық санаттары бойынша қайта бӛлу деректері ұсынылған. Ірі мал шаруашылығы кешендерін құру үшін оны құру қажеттілігі негізделген. Қорытындылар – авторлар қазіргі уақытта елдің ауылшаруашылық ӛнімдерін ӛндірушілер шығындардың үнемі ӛсуіне тап болғанын айтады. Бұл азық-түлік бағасының ӛсуіне әкеледі. Нарықтық экономика жағдайында әртараптандыру негізсіз жоғары шығындар тәуекелдерін тӛмендетуге және сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкессіздіктерге икемді ден қоюға, ӛндірістік қуаттарды сақтауға, ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілердің пайдасы мен рентабельділігінің ӛсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Инновациялық, ресурс үнемдейтін технологияларды қолдану, жер ресурстарын кешенді пайдалану, тозған жайылымдар проблемаларын шешу қажет.

Аграрлық сектордағы тиімсіз ақпараттық орта ӛндіріс шығындарының ұлғаюын негіздейді, бұл ӛз кезегінде шетелдік аналогтармен салыстырғанда азық-түлік тауарларына қаржылық қолжетімділік деңгейін және ауыл шаруашылығы ӛнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін тӛмендетеді. Мақсаты – АӚК жұмыс істеудегі және оның әлеуетін іске асырудағы цифрландырудың рӛлін айқындау. Әдістері – экономикалық-статистикалық, жүйелік тәсіл, салыстырмалы талдау. Нәтижелері – агроӛнеркәсіптік ӛндірістегі цифрлық трансформацияның негізгі үрдістері қаралған. "Цифрлық Қазақстан" және Қазақстан Республикасының агроӛнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаларының мақсаттары мен міндеттері кӛрсетілген. Ауыл шаруашылығында цифрлық технологияларды енгізудің алғышарттары мен олардың артықшылықтары анықталған. Отандық кәсіпорындарда ақпараттық-коммуникациялық жүйелерді пайдалануға талдау жүргізілген. Аграрлық саланы жаңғыртудың ӛзекті проблемалары мен саланың цифрлық инфрақұрылымын қалыптастыруды қиындататын факторлар, цифрлық процестер базасында жобаларды әзірлеуде мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің маңыздылығы негізделген. Қорытындылар – цифрлық экономика элементтерін шаруашылық жүргізуші субъектілердің қолдануы агробизнесті сақтауға және кӛбейтуге, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға ықпал етеді. АӚК цифрландырудың деректердің ақпараттық ауқымын жетілдіру негізінде ӛндірілетін және экспортталатын ӛнімдердің кӛлемін арттыруға бағдарланған негізгі бағыттары айқындалған. Аграрлық секторы дамыған елдердің әлемдік тәжірибесі инновациялық бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалана отырып, IT-платформалардың таралуы технологиялық артта қалуды жедел еңсеруде оңтайлы шешімдер қабылдауға, бірқатар азық-түлік позициялары бойынша импортқа тәуелділікті азайтуға, цифрлық құзыреттері бар кадрлар тапшылығына, шығындарды ӛтеуге және жоғары пайда алуға ықпал ететінін куәландырады.

Тақырыптың өзектілігі Қазақстанның азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты. Мақсаты – республиканың азық-тҥлік импортына тәуелділігін бағалау, сондай-ақ экономиканың аграрлық секторында импортты алмастыруды мемлекеттік ынталандыру шараларын негіздеу: кедендік-тарифтік бақылау, кредит беру, тікелей бюджеттік қолдау, сатып алу және тауар интервенциялары, салықтық және бағалық реттеу. Мақалада келесі әдістер қолданылған: жалпы логикалық, жҥйелік тәсіл, себеп-салдарлық байланыстарды талдау, салыстыру және топтау. Нәтижелері – авторлар ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің және импортталатын азық-тҥлік тауарларының өсу қарқыны динамикасында талданған. 2016-2020 жылдары байқалған халық өсімінің қарқыны орташа 1,3% сақталған жағдайда, тұтынудың ұтымды нормаларын ескере отырып, 2025 жылға қарай негізгі тағам өнімдері өндірісінің болжамы есептелген. Авторлар отандық өнімдер есебінен импорттық азық – тҥлікке тәуелділікті азайту мемлекеттік маңызды міндет екенін атап өткен. Қорытындылар – ғылыми негізделген физиологиялық қажеттілікке сәйкес келетін көлемде және ассортиментте қауіпсіз тағам өнімдерінің физикалық және экономикалық қол жетімділігіне қол жеткізу және қолдау ҥшін экономиканы әртараптандыру, оны құрылымдық қайта құру саясатын жҥргізу, жеңілдетілген микрокредит беруді пайдалану қажет. Елдің азық-тҥлік тәуелсіздігін қамтамасыз етуге екі жолмен қол жеткізуге болады, біріншісі – азықтҥлікпен өзін-өзі қамтамасыз етумен байланысты, екіншісі-өзінің тағам индустриясы мен импорттық жеткізілімдердің әлеуетін пайдалануды ҥйлестіру. Импортты алмастыру міндеттерін инновацияларды енгізу және ресурс ҥнемдеуші технологияларды қолдану негізінде қазақстандық ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолымен шешуге болады.

Әрбір елдің инвестициялық саясаты экономиканың әлеуетті салаларына капитал салуды ұлғайтуға ұмтылады. Әлемдік нарықтағы, оның ішінде аграрлық сектордағы туризм ұзақ мерзімді кірісті жоспарлайтын инвесторлар үшін тартымды салаға айналған. Мақсаты – Қазақстанның агротуристік кешеніне шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың қаншалықты тиімді екенін талдау. Осы мақсатқа жету үшін мамандармен сұхбатты ұйымдастыру және туристік бизнестің қазіргі ӛкілдерін сұрау әдістері қолданылды. Нәтижесінде аудиторияның мақсатты таңдауымен сауалнама барысында сапалы және сандық талдауды біріктіру кезінде мәліметтер алынған. Нәтижелері – шет мемлекеттердің агротуризмге инвестициялауының оң әсері анықталды, ӛйткені дамушы елдер туристік қызметке барынша мүдделі және капитал салуды қажет етеді. Бастама нысаналы банк салымдарының жаңа жұмыс орындарын құра отырып, сервисті дамыта отырып, инфрақұрылымды жақсарта отырып, нарықтың басқа сегменттеріне тікелей де, жанама да әсер ететіндігімен негізделген. Қорытындылар – ауыл туризміндегі кәсіпкерлердің бағалау ұстанымы республиканың сыртқы қаржыландыру кӛздері үшін әлеуетінің тӛмендігін ашты, ӛйткені инвестициялық мүмкіндіктерді тӛмендететін бірқатар факторлар бар. Теріс әсер ететін тежегіштерді ескере отырып, шетелдік тәжірибені және ақпарат пен сұхбат жинау кезінде алынған бастапқы материалдарды зерделей отырып, қайталама деректерді талдау негізінде инвестициялық белсенділікті арттыру бойынша ұсынымдар әзірленген. Салыстыру үшін ұқсас экономикал ық, мәдени және тарихи сипаттамалары бар Ӛзбекстанның мысалы қолданылған. Бұдан басқа, аталған дестинацияның бизнес -туризмі әлемдік аренада Қазақстан Республикасымен ұқсас ресурстарға ие бола отырып, туристік ӛнімді жайғастырады.

Мақсаты – Германия Федеративтік Республикасының мысалында Еуропалық Одақтың аграрлық саясаты бағытының өзгеру мәселелерін талдамалық зерттеу. Әдістері – монографиялық, салыстырмалы талдау, дерексіз-логикалық. 1993-2027 жылдардағы ЕО бюджеті құрылымының серпіні қаралуда. 1993 жылдан бастап 2006 жылға дейін ауыл шаруашылығы ҥлесіне орта есеппен бюджет қаражатының 40%-ға жуығы, 2006-2020 жылдары – 30%-ға жуығы, 2021-2027 жылдары 23,6%-ға көзделген. Нәтижелері – авторлар Еуропалық Одақта экономиканың аграрлық саласын мемлекеттік қолдаудың ек і компоненті бар екенін атап өтті. Біріншісі-фермерлердің тиісті шарттарды орындауы кезінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің бір гектарына берілетін тауар өндірушілерге тікелей төлемдерді білдіреді. Бұған ауыл шаруашылығы өнімдерінің жекелеген тҥрле ріне қатысты қолданылатын жалпы нарықтық тетіктер де жатады. Мысалы, экспорттық шығындарды және қойма қызметіне жұмсалатын шығындарды өтеу. Екінші компонент АӨК проблемаларын шешудің қосымша құралы ретінде қолданылады. 1999 жылдан бастап ол тұрақты және экологиялық қауіпсіз өндіріс пен ауылдық аумақтарды дамытуды қаржыландырудың мақсатты бағдарламаларын қамтиды . Қорытындылар – соңғы жылдары ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің кірістерін қолдауға бағытталатын мемлекеттік дотациялардың негізгі көлемі (70%-ға дейін) тікелей төлемдерге тиесілі болды. Бұрынғы кезеңде құрылым тҥбегейлі қарама-қарсы болды. Мысалы, 1990-шы жылдардың басында нарықты кеңейтуге жәрдемдесу шаралары 91%-ды, тікелей аударымдар – 9%-ды құрады, ауылдық аудандардың инфрақұрылымын жақсарт уға ақшалай қаражат көзделмеді. Бұл процестің кері жағы агроөнеркәсіптік кешен негізінен тікелей төлемдерге байланысты .

Мақсаты - ғылыми-техникалық бағдарламаны жүзеге асыру барысында алынған материалдарды ұсыну, «Қазіргі Қазақстан жағдайында қауіпсіз жұмысты қамтамасыз етудің тәуекелге бағытталған ұйымдық-экономикалық механизмдері» (ЖТН OR11865833- ОТ-21) тақырыбы бойынша Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Республикалық еңбекті қорғау ғылыми-зерттеу институтының бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру әзірлемелері шеңберінде ғылыми зерттеулер жүргізу. Әдістері – заңнамалық және нормативтік реттеудің шолуы және құрамы ұсынылған, кәсіпорын шығындарының жіктелуі, оның ішінде агроӛнеркәсіптік кешенде, қызметкерлерді зиянды және қауіпті ӛндірістік факторлардан ұжымдық қорғау құралдары бойынша ғылыми дереккӛздерге талдау жасалған. Нәтижелері – автор Қазақстан Республикасында бұл аспектілер, аграрлық секторды қоса алғанда, ӛндірістік объектілердегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесінде іс жүзінде регламенттелмегенін, нормативтік-құқықтық актілер деңгейінде одан әрі нақтыламай, қолданыстағы "еңбек туралы Заңның" редакциясында жалпы сілтемелер ғана бар екенін атап кӛрсетеді. Бұл факт, бірыңғай тәсілдердің болмауы бизнеске қымбат тұратын жабдықтарды үнемдеуге мүмкіндік береді, бұл ӛз кезегінде ӛндірістік жарақаттанудың ӛсуіне әкеледі. Ұжымдық қорғану құралдарының 20 сыныптарын ірілендірілген топтастыру жүзеге асырылды. Қажетті шығындарды негіздеудің аналити калық есептеу және нормативтік әдістерін қолданудың мүмкін баламалары талданған. Әдістеме әзірленген, оның ішінде жарақат алу фактілеріне байланысты базалық коэффи циенттер, айыппұл және бонустық индекстер ұсынылған. Қорытындылар – ұсынылған әдістемелік ережелер агроӛнеркәсіптік ӛндіріс кәсіпор ындарында эксперименттік сынақтан ӛткеннен кейін заңнамалық бекітуге шығарылуы мүмкін, бұл ауыл шаруашылығындағы ұжымдық қорғаудың ӛзекті құралдарын жобалауға, енгізуге, пайдалануға және жұмыс жағдайында ұстауға арналған ең аз еңбек шығындарын мемлекеттік бақылаудың тиімділігін қамтамасыз етеді.

Агроӛнеркәсіптік кешеннің жай-күйі кӛбінесе мемлекеттің ойластырылған аграрлық саясатына байланысты, оның негізгі буыны баға реттеушілері болып табылады. Мақсаты – отандық және импорттық ауыл шаруашылығы ӛнімдеріне бағаның ӛсуін тұрақтандыру есебінен протекционизмді жетілдіру мәселелерін, сондай-ақ оны ӛндірушілердің баға курсының теориялық аспектілерін, тұтынушылардың құқықтарын қорғайтын заңды сақтауға бағытталған тауарларды таңбалауды қарау. Әдістері – экономикалық-статистикалық, дерексіз-логистикалық, жүйелік тәсіл, фактілерді бақылау және жинау, абсолютті және салыстырмалы кӛрсеткіштерді анықтау. Нәтижелері – агроӛнеркәсіптік ӛндіріс тауарларына баға белгілеуді реттеудің негізгі проблемалары, мемлекеттік бағдарламалар және қойылған міндеттерді шешу бойынша қабылданған шаралар кӛрсетілген. 2021 жылдың желтоқсанынан бастап азық-түлік бағасы айтарлықтай ӛскені анықталған. АӚК -де шағын және орта бизнестің даму деңгейінің тӛмендігі – тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және отандық ӛндірушілердің халықаралық нарықтарға шығуына кедергі келтіретін факторлардың бірі болып табылады. Қорытындылар – авторлар республикада және шетелде талап етілетін органикалық және экологиялық таза ӛнімдерді алу үшін Қазақстанда елеулі әлеует бар екенін атап кӛрсетеді. Ӛңдеу кәсіпорындары небәрі 40%-ға ғана жүктелсе, 70%-ға жеткен ауыл шаруашылығы экспортының шикізаттық бағытынан бас тартып, ауыл шаруашылығына шетелдік инвесторларды тарту қажет. Мақалада аграрлық протекционизмнің мемлекеттік стратегиясын оңтайландыру қажеттілігіне баса назар аударылады. Жеке-мемлекеттік серіктестік азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қойылған мақсаттар мен келісілген іс-қимылдарды орындауы керек.

Аграрлық секторды мемлекеттік қолдау мәселелері, субсидиялар түрлері және оларды бӛлу тәртібі қаралды, сондай-ақ Қазақстанның агроӛнеркәсіптік кешенін дамытудағы субсидиялаудың рӛлі айқындалған. Мақсаты – Жамбыл облысының ауыл шаруашылығын мемлекет тарапынан қаржыландырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігін жетілдіру бойынша теориялық және практикалық ережелерді әзірлеу. Әдістері – салыстырмалы, логикалық, статистикалық, құрылымы мен динамикасын талдау, ақпаратты кестелікграфикалық түсіндіру. Нәтижелері – АӚК негізгі салаларының жай-күйін талдау, мемлекеттік кӛмек шараларын бағалау негізінде республиканың ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілер ӛндірген ӛнім кӛлемінің ӛсуін тежейтін факторлар анықталған (ӛндірістің халық шаруашылықтарында шоғырлануы; шикізаттың қанағаттанғысыз сапасы; маусымдылығы, инвестицияларды ынталандырудың тӛмен деңгейі; ғылыми-техникалық қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі). Қорытындылар – агроӛнеркәсіптік ӛндірістің ұсақ тауарлы сипатындағы қалыптасқан проблемаларды ескере отырып, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің күш-жігерін бір тауар ағымында жақындастыру, ауыл шаруашылығы ӛнімдерін ӛткізудің қолжетімділігі, тұтынушыларды сапалы тауарлармен қамтамасыз ету мақсатында шаруашылық жүргізудің шағын нысандарын кооперациялау қажеттілігі негізделген, бұл ретте ірі және ұсақ ӛндірушілердің ӛздерінің, бірлескен және мемлекеттік кірістерін ұлғайту үшін тең жағдайлары болады. Мақалада базарларда және сауда үйлерінде отандық азық-түлік үшін сауда нүктелерін құру мүмкіндігі, агробизнестегі жеке кәсіпкерлердің құзыреттілігін арттыру мақсатында ғылыми-ӛндірістік мектептерді ұйымдастыру сияқты басым бағыттар белгіленген. Авторлар аграрлық экономиканы мемлекеттік реттеу және қолдау – тиімді протекционизм саясатының және аграрлық азық-түлік нарығында еркін бәсекелестікті қамтамасыз етудің стратегиялық мақсаттарының бірі екенін атап ӛткен.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық нәтижелерін басқарудағы маңызды элемент – еңбек ӛнімділігін арттыру үшін резервтерді іздеу. Мақсаты – ауыл шаруашылығын жүргізудің бейімделгіш технологияларының астық ӛндіру кезіндегі еңбек қызметін қарқындатуға әсерін есептеу әдіснамасын жетілдіру. Әдістері – статистикалық: 1961-2020 жылдардағы Солтүстік Қазақстанның дала аймағының астық кіші кешенінде жұмыс істейтін қызметкерлердің саны, техникалық шешімдер туралы мәліметтер, машина жүйелері, гидротермиялық жағдайлардағы тыңайтқыш түрлері, бидай егісінің ӛнімділігі мен алаңдары туралы деректер. Жеке компоненттердің жұмыс ӛнімділігі деңгейіне әсерін бағалау үшін регрессиялық және индекстік талдау әдістері қолданылған. Технологиялық инновацияларды қоса алғанда, ӛндірістік факторлардың аграрлық сектордағы пайдалы әсер ӛлшемінің ӛзгеруіне әсері ұсынылған әдістермен және рәсімдермен жеткілікті дәл есептеледі. Нәтижелері – ауыл шаруашылығы ӛнімін алудың бейімдеу мүмкіндіктері АӚК-дегі рентабельділік пен кірістілікті арттыруға оң әсер ететіні анықталған. Кӛрсеткіштер мен міндеттер шеңберін кеңейту есептеулерді одан да сенімді және дәл жүргізуге мүмкіндік береді. Алайда, транзиттік экономикасы бар елдердегі статистикалық есеп жүйесі жетілдіру сатысында екенін есте ұстаған жӛн. Қорытындылар – алпысыншы жылдардан бастап астық саласындағы еңбек ӛнімділігі айтарлықтай ӛзгерістерге ұшыраған. Оның ӛсу қарқыны әртүрлі уақыт кезеңдерінде ерекшеленген. Ӛткен ғасырдың соңына дейін кӛрсеткіш салыстырмалы түрде баяу ӛзгерген. 2000 жылдары секірмелі ӛсу екі еседен астам байқалған, бұл бірқатар себептерге байланысты, ең алдымен нақты сыртқы жағдайларға бейімделген ресурстарды үнемдейтін механизмдерді және ӛнімділігі жоғары машиналарды қолдану.

Солтҥстік Қазақстан облысындағы «Қаратомар» ЖШС-де Ғажайып 57-06 атты көрнекті сәйгҥліктің желісі тартылды. Жылқыларға жалпы ҥйлесімді дене бітімі, ҧзартылған денесі, ҧзын, тҥзу, бҧлшықетті мойын және тығыз конституция тән. Айғырлардың тірі салмағының генетикалық әлеуеті 600 келіге, ал биелердікі 520 келіге жетеді. Олардың маңызды сапасы жоғары тірі салмақ, дҧрыс қосу және массивтілік болып табылады. Жылқылардың тҥсі қызыл кҥрең (70%), қою қызыл кҥрең (30%). Зерттеу нәтижелері бойынша 2019-2021 жж. мҧндай айғырларды өсіру және сату экономикалық тҧрғыдан тиімді екені анықталған. Мҧндағы мақсат – ҧрпақта пробандтың сапалы өнімді қасиеттерін сақтау ҥшін жаңа тҧқымды айғыр өсіру. Әдістері – сызықтық селекцияның зауыттық әдістері алғаш рет жылқы шаруашылығында табынға кҥтім жасау кезінде қолданылады. Нәтижелері – авторлар жасаған әдістермен классикалық зауыттық әдістер табын жағдайларын қамтамасыз етуде қолданылатындығы көрсетілген. Солтҥстік Қазақстан және Ақмола облыстарының асыл тҧқымды шаруашылықтарында өсіруден алынған айғырлар жоғары бағаланды. Олардың төлдері мен ҧрпақтары шаруашылықтарда жоғары бағамен сатылады. Қорытынды – Қазақстанның әртҥрлі аймақтарында Ғажайып 57-06 желілік жылқыларын өсіру жоғары рентабельді болып табылады, жыл бойына жайылым жағдайында жылқы етінің өндірісінің өсуіне айтарлықтай әсер етеді және экологиялық таза өнім алудың ҥлкен мҥмкіндіктері бар. Халықты диеталық етпен қамтамасыз ету, ет өнімдерінің ассортиментін кеңейту ҥшін мал басын айтарлықтай арттыру қажет.

Қазақстандық агробизнестің ең ірі саласы-отандық АӚК негізі болып табылатын ӛзінің шикізат нарығы бар астық кешені. Мақсаты – экономиканың аграрлық секторының жұмыс істеуін экономикалық талдау, астық ӛндірісі мен ӛнімділігінің ауытқу себептерін анықтау. Жұмыста ғылыми әдістер қолданылды – логикалық, статистикалық, библиометрикалық, факторлық. Зерттеу нәтижелері – Ковид пандемиясы, әлемдік инфляция және Ресейге қарсы санкциялардың ауылшаруашылық құрылымдарының қызметіне теріс әсер еткені кӛрсетілген; елдің астықты ӛндіруге мамандандыруда, сондай-ақ ұн шығаруда айтарлықтай егістік алқаптары мен негізгі аумақтық артықшылықтары бар екендігі дәлелденген; теңіз жолдарынан алыстығына байланысты астықтың экспорттық шектеулері анықталған; астық шаруашылығының шетелдік ғылыми жетістіктерінің библиографиясына аналитикалық шолу ұсынылған; шетелдік капитал ағынының тӛмендеуін және қосылған құнды ұйымдастыру тізбегінің бұзылуын ескере отырып, астық саласының серпіні мен мәселелері қаралған; агроӛнеркәсіптік ӛндіріске инвестициялар салудың рӛлі айқындалған; агроӛнеркәсіптік кешеннің негізгі статистикалық кӛрсеткіштеріне экономикалық баға берілген; ірі ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілердің және ұсақ шаруа (фермерлік)қожалықтарының климаттық және техникалық жағдайларына байланысты ӛнімділік деңгейіне әсер ететін себептер кӛрсетілген, Қазақстан Республикасының әртүрлі облыстарындағы шаруашылықтарды, сондай-ақ оның тӛмендеуіне ықпал ететін факторларды ескере отырып әзірленген. Қорытындылар – республикада тауарлы астықты ұсыну кӛлемін ұлғайту жӛніндегі қаржылық қолдаудың мемлекеттік шаралары тұрғысынан қалыптасқан жағдайды жедел шешудің негізгі жолдары жинақталған. Азық – түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін астық ӛнімдері нарығын тиімді ұйымдастыру және дамыту Қазақстан экономикасының басты бағыты. Маңызды мәселе – елдің кӛлік-логистикалық инфрақұрылымы желісін оңтайландыру.

Мақсаты – Қазақстанның қант саласының жай-кҥйі мен мәселелерін зерттеу. Әдістері – Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің аумақтық әкімшілігінің, ұлттық статистика бюросының, сала сарапшыларының және шаруашылық жҥргізуші субъектілердің жалпыға қолжетімді ашық дереккөздерінен, ғылыми әдебиеттерінен, қызметтік материалдарынан салалық ақпаратқа талдау жҥзеге асырылған. Нәтижелері – еліміздің солтҥстік және/немесе шығыс өңірлері ҥшін жабық жобаның тұжырымдамалық моделі негізгі көрсеткіш болып табылады, ол айтарлықтай егіс алқаптарымен, суық кҥзгі және қысқы кезеңдерімен ерекшеленеді, бұл қант қызылшасын ұзақ сақтауға ықпал етеді (мәжбҥрлі желдету жҥйелерін қолдана отырып, кагаттарды дұрыс төсеу кезінде). Қаржы моделін қалыптастыру кезінде қант өнеркәсібінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету ҥшін кластерлік тәсілдің қажеттілігі негізделген. Қорытындылар – мақалада 2019/2020 жылғы әлемдік қант өндірісі туралы материал, республикадағы қант өнімдерінің қосалқы кешеніне шолу, қызылша өсірудің негізгі аймақтары және олардың климаттық жағдайлары келтірілген. Қазақстанның азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларын қарастыра отырып, Қазақстандағы қант нарығы өнеркәсіп пен ел халқын қажетті көлеммен толық көлемде қамтамасыз етпейтіні атап өтілген. Солтҥстік және солтҥстік-шығыс аудандар ҥшін ұсынылған жоба тұжырымдамасы блок-схема тҥрінде ұсынылған. Авторлар бұл дақылды lanticrogers канадалық компаниясының (Табер қ., Канада, Альберта провинциясы) ҥлгісі бойынша өнім алуға кедергі бола алмайтын, ҥйреншікті оңтҥстік өңірлермен (Алматы және Жамбыл облыстары) салыстырғанда, климаттық жағдайлары неғұрлым қатаң Солтҥстік Қазақстан және Павлодар облыстарында өсіру тәжірибесі бар екенін атап өткен.

Мақсаты – мақалада Қазақстандағы қант ӛнімдерінің импортқа тәуелділігі мәселелері ашылып, қант қызылшасын ӛсіру бойынша мемлекеттік бағдарламалар кӛрсетілген. Қант зауыттары шетелден (Бразилия, Куба және Малайзия) импортталатын қант қамысы басымдылығымен отандық шикізатты қайта ӛңдеу үлесінің жыл сайын азаюымен сипатталады. Әдістері – статистикалық, картографиялық, жүйелік және салыстырмалы талдау. Нәтижелері – авторлар ресми статистика бойынша ішкі нарықтағы қанттың үлесі 58 пайызды құрайтынын, оның тек үш пайызы ғана жергілікті жерде ӛндірілетінін атап ӛткен. Қант қызылшасы қосалқы кешенінің негізгі экономикалық кӛрсеткіштері анықталған: ӛнімділік деңгейі, жалпы ӛнім, ақ рафинадталған қант ӛндірісінің кӛлемі, тозу деңгейі жоғары қант ӛнеркәсібінің ӛндірістік қуаттары, жаңғыртуды қажет ететін технологиялық жабдықтар, бұл ӛз кезегінде үлкен инвестицияны қажет етеді. Осы саланың дамуын тежейтін негізгі себептер анықталған: республиканың оңтүстік облыстарында егіс алқаптарының қысқаруы, қазақстандық элиталық тұқымдарды пайдалану дәрежесінің жеткіліксіздігі және тиісінше импортқа тәуелділік, жоғары шығындар, сатып алу бағасының тӛмендігі кезінде рентабельділіктің тӛмендігі, фермерлерді ылғалмен қамтамасыз ету, техникалық жарақтандыру проблемалары. Шикізат базасына импорттық тәуелділікті тӛмендету мақсатында елдің солтүстік облыстарында (Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Ақмола облыстары) қызылша егудің оң тәжірибесі бар, бұл елдің табиғи-географиялық әлеуеті осы ӛңірлерде қызылша қант ӛндірісін тиімді дамытуға мүмкіндік беретіндігімен байланысты. Қорытындылар – табиғи-климаттық жағдайларды талдай отырып, авторлар Қазақстанның солтүстігіндегі чернозем аймағы осы дақылды ӛсіру үшін қолайлы екенін, оның қант-құм мен рафинадтың ӛткір тапшылығы кезеңінде ерекше маңыздылығын айтады. Республикада аса маңызды әлеуметтік ӛнім ретінде оған деген қажеттілік артып келеді.

Қазақстан Республикасы экономикасының стратегиялық мақсаттарының бірі – экспортқа бағдарланған саясатты қалыптастыру. Әлемдік нарықтарға ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық-тҥлігін жеткізу аграрлық сектордың орнықты дамуының негізін қалыптастырады және саланың нақты мҥмкіндіктерін бағалауға мҥмкіндік береді. Қазіргі уақытта елдің кҥріш шаруашылығы экспорттық әлеуеттің өсуін қамтамасыз етуге мҥмкіндік бермейтін жағдайда тұр. Қызылорда облысындағы агробизнесті мемлекеттік реттеу тетігі қазіргі заманғы талаптарға сай келетін деңгейге әлі жеткен жоқ. Шаруашылықтарға субсидиялар бөлу өлшемі егіс алқабы емес, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі болуы тиіс, бұл тауар өндірушілердің экономикалық мҥдделерін көрсетеді. Мақсаты – Қазақстан Арал өңірінің кҥріш өсіру кешеніндегі қалыптасқан жағдайды талдау, өнімді өндіру және өткізу проблемаларын ашу, осы саладағы мемлекеттік бағдарламалардың тиімділігіне талдау жҥргізу. Авторлар экологиялық таза өнімдерді өндіру олардың құнын төмендетуге, материалдық және еңбек шығындарын арттырмай сапаны жақсартуға мҥмкіндік беретінін айтады. Әдістері – сандық-сапалық және факторлық талдау, экономикалық-статистикалық, дерексіз-логикалық қорытындылар. Нәтижелері – кҥріш өсіру алаңдары жабдықталған материалдық-техникалық базасы, инновацияларды енгізу және экспорттық әлеуетті арттыру, кҥріш-жоңышқа ауыспалы егістерін игеретін тағам өнімдерін толық қайта өңдеу мҥмкіндіктері бар мамандандырылған агроқұрылымдарда ғана шоғыр лануы тиіс екенін ескеру қажет. Қорытындылар – жаңа технологияларды тиімді трансферттеу мақсатында кҥріш алқаптарын кеңейту, агроөнеркәсіптік өндірісті нәтижелі жҥргізу, өңірдің экспортқа арналған ресурстарын айқындау, мамандандырылған шаруа (фермер) қожалықтарында кҥріш чектерін шоғырландыру, оның құралдары мен иінтіректерінің теңгерімділігі негізінде инновациялық белсенділіктің пәрменді жҥйесі қажет. Суармалы суға сараланған тарифтерді бір мезгілде қарай отырып, қолданыстағы суару жҥйелерін кешенді реконструкциялау мен техникалық қайта жарақтандыруға басымдық берілуге тиіс.

Зығыр майын тұтынудың артуы салауатты өмір салтының танымалдылығына, оны диетада қолданудың қарапайымдылығына және тамақ өндірушілердің сұранысының артуына байланысты. Зерттеу мақсаты – Қазақстандағы зығыр майы нарығын, оның даму проблемалары мен перспективаларын зерттеу. Әдістері – ашық және жабық кәсіби деректер базасынан салалық ақпарат, кәсіпорындардың есептілігі, олардың сыртқы экономик алық қызметі туралы мәліметтер, ғылыми әдебиеттердегі және БАҚ-тағы жарияланымдар, тұтынушылар мен сарапшылардан сұрау, бірыңғай ақпараттық массивке біріктірілге н көтерме және бөлшек сауда бағаларының мониторингі талданды. Нәтижелері – 2017-2021 жылдары республикада осы ауыл шаруашылығы дақылдары майының нарықтық ұсыныстарына егжей-тегжейлі жүйелі талдау жүргізілген, оның негізгі көрсеткіштерінің өсу қарқыны, заттай және құндық мәндегі сауда теңгерімінің сальдосы, Қазақстан Республикасының облыстары бойынша азық -түліктің осы түрін өндіру ұсынылған. Тұтыну мен тарату арналарына әсер ететін сыртқы факторлар қарастырылған. Коронавирустық пандемияға байланысты карантиндік шектеулердің әсері атап өтілген, бұл майлы тұқымдарды өсіруден бастап оларды өңдеуге дейінгі бүкіл тізбек бойынша қалыптасқан экономикалық байланыстарды бұзды. Шикізат пен тауарлық өнімді сатудың негізгі бағыттары анықталған. Қорытындылар – қазақстандық зығыр қосалқы кешені қысқа мерзім ішінде әлемдік көшбасшылардың үштігіне кіреді. Орта мерзімді перспективада отандық экспорттаушылардың нарықты құрылымдау және өз тауарларын брендтеу есебінен өз позицияларын нығайту мүмкіндігі бар. Өңдеу қуатт арын тарта отырып, май өнімдерінің жаңа рецептураларын әзірлеуді қоса алғанда, салалық зерттеулер жүргізу; ауыл шаруашылығы алқаптарының құнарлылығын сақтауды және арттыруды қамтамасыз ететін егіншіліктің үздік практикаларын қолдана отырып, зығыр өсіру алаңдарын ұлғайту қажет.

Етті мал шаруашылығы-Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің маңызды саласы, өйткені халықты қажетті мөлшерде және сапада сиыр етімен қамтамасыз ету – елдің азық-түлік қауіпсіздігі стратегиясының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Мақсаты – талдау негізінде Батыс Қазақстан облысында ірі қара мал етін өндірудің тиімділігін арттыру үшін қажетті оңтайлы параметрлерін есептеу. Әдістері – зерттеуде жүйелік тәсіл, контекстік мәліметтер мен себеп-салдарлық байланыстардың құралдары, корреляциялық-регрессиялық және сызықтық оңтайландыру қолданылған. Нәтижелері – зерттеулер жақын болашақта осы құнды өнімді арттырудың маңыздылығын растайды. Бұл шағын кешен ең көп табиғи және экономикалық факторлардың қолайлы үйлесімімен сипатталатын Ақжайық, Бәйтерек, Казталов, Жанғалы аудандарында дамыған. Мақалада шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша тірі салмақта ет алу қарқынының динамикасы талданған. Мал басының мал шаруашылығы өнімінің рентабельділігі мен сатылу деңгейіне әсерінің регрессиялық тәуелділігі айқындалған. Ұсынылған негізделген тұжырымдама етті мал шаруашылығындағы ең жоғары өндірістік көрсеткіштерді анықтауға және олардың тиімділікке әсерін модельдеуге мүмкіндік береді. Қорытындылар – етті бағыттағы сиырлардың өнімділігінің артуы малдарды ұстау жағдайлары, табын құрылымы, нарықтық тетіктерді пайдалану өзгерген кезде мүмкін болады. Мал басының санын көбейту материалдық-техникалық базаны кеңейту, ІҚМ және жемге арналған үй-жайлардың болуы есебінен қамтамасыз етілуі тиіс. Өңірдің ауыл шаруашылығының қолданыстағы аумақтық ұйымдастырылуын зерделеу негізінде АӨК-нің осы секторының аумақтық құрылымын өзгерту бойынша ұсынымдар әзірленген. Ет және ет өнімдерінің өңірлік нарығында бәсекеге қабілетті позицияны сақтау үшін ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер мен қайта өңдеушілер өндірістік қуаттарды жаңғырту мен реконструкциялауға инвестициялық ресурстарды белсенді тартуы қажет. Зерттеу нәтижелері етті мал шаруашылығын дамытудың аймақтық басымдықтары туралы нақты түсінік қалыптастыру үшін пайдаланылуы мүмкін.

Мақсаты – Қазақстанның ауыл шаруашылығында су ресурстарын дамытудың ӛзекті мәселелерін зерделеу. Әдістері – жалпы ғылыми: логикалық, жүйелік тәсіл, талдау және синтездеу, нақтылау және жалпылау, салыстыру, сондай-ақ тиімділігін бағалау үшін сандық және сапалық су алқаптарын пайдалану. Нәтижелері – республикадағы су тапшылығының себептері анықталған. Оның жетіспеушілігіне топырақ -климаттық жағдайлар (орта есеппен 5 жылдан 2-3 жылға дейін қуаңшылық болады), халық санының ұлғаюы (2016 жылмен салыстырғанда 2021 жылы ӛсім шамамен 7,0%-ды құрады), ӛңірлер бойынша суармалы судың біркелкі бӛлінбеуі, ауыл шаруашылығы дақылдары үшін суармалы жерлердің қысқаруы, ирригациялық құрылыстардың тозуы сияқты факторлар әсер етеді, сенімді коллекторлық-дренаждық желілердің болмауы, антропогендік жүктемелерге байланысты ӛзендер мен кӛлдердің ластануы. Елдің су қауіпсіздігі шектес мемлекеттерге – Ресейге, Қытайға, Қырғызстанға, Тәжікстанға, Ӛзбекстанға байланысты екені дәлелденген. Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің су кӛздері мен трансшекаралық су бӛлуді ұтымды басқару, ауыз суды тұтыну, жасанды суарудағы егіс алаңдарын кеңейту, су үнемдеу технологияларын енгізу және жаңбырлатып суару, ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерлерді техникалық құралдармен қамтамасыз ету, тозған және сортаңданған топырақты қалпына келтіру, жайылымдарды суландыру, цифрландырудың жаңа модельдерін қолдана отырып, ғылыми зерттеулерінің қорытындылары кӛрсетілген. Қорытындылар – авторлардың пікірінше, Қазақстандағы су шаруашылығы салаларын мемлекеттік қолдаудың тиімді тетіктерін әзірлеу қажет. Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін су шаруашылығы кешені саласындағы жаңа білімдерді, үздік инновациялық жобаларды жергілікті жағдайларға бейімдей отырып, оларды іздестіру мен трансферттеу жүргізуге қабілетті жоғары білікті кадрлар даярлауды күшейту қажет.

Мақсаты – ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құнын қалыптастырудың отандық және шетелдік тәжірибесін талдау және оларды бағалауға жаңа көзқарас әзірлеу. Әдістері – монографиялық, аналитикалық, статистикалық, дерексіз-логикалық. Автордың зерттеу нәтижелері Қазақстанда жер телімдерінің бағасы нарықтық қатынастарға көшкеннен кейін 1995 жылдан бастап қалыптаса бастағанын көрсетеді. Оны нарықтық айналымға тарту үшін бірқатар заңнамалық құжаттарды қабылдау қажет екендігі көрсетілген. Атап айтқанда, ол жылжымайтын мүлікке жатқызылды және мемлекеттік тіркеуге алынды. Бастапқыда жер үшін төлем мемлекет бағаны белгілеген бастапқы нарықта қалыптасқаны анықталған. Сол сәттен бастап 27 жыл (елді мекендер жерлеріне) және 19 жыл (Ауыл шаруашылығы жерлеріне) өтті. Ауыл шаруашылығы жерлеріне базалық мөлшерлемелер 2008 жылдан бастап 2019 жылға дейін өзгермегені анықталды. Алайда, мысалы, Нұр-сұлтан қаласында – соңғы рет олар 2012 жылы, Алматы қаласында-2015 жылы бекітілді. Шымкент қаласында республикалық мәртебеге ие болғанына қарамастан, норматив 2012 жылғы деңгейде қалды. Қазақстан Республикасында жеке меншіктегі жерлердің бөлінуіне, 2015-2021 жылдарға жер салығының түсіміне талдау жасалған. Қорытындылар – соңғы 7 жылда айтарлықтай өзгерістер болды (девальвация, пандемия, саяси жағдай және т.б.), құны күрт өсті, бірақ ауылшаруашылық жерлерінде ол өзгеріссіз қалды. Мұның барлығы, өз кезегінде, ауыл шаруашылығы алқаптарына тарифтерді айқындау әдістерін жетілдіруді талап етеді. Республика жер кадастрын жүргізудің цифрлық форматына көшкендіктен, өңірлер бөлінісінде жер учаскелеріне нарықтық бағалар картасын жасау және оларға тұрақты мониторинг жүргізу қажет.

Мақсаты – индекстік агросақтандыру мақсатында жерді қашықтықтан зондтау деректерін қолдану бағыттарын анықтау. Әдістері – монографиялық, картографиялық, салыстырмалы талдау, дерексіз-логикалық. Нәтижелері – авторлар ауылшаруашылық ӛндірісі аймақтың климаттық ерекшеліктеріне тікелей байланысты ӛте қауіпті қызмет екенін атап ӛткен. Осыған байланысты, ауыл шаруашылығын сақтандыру – республиканың ауыл шаруашылығы тауар ӛндірушілерін қаржылық қорғаудың неғұрлым тиімді тәсілі болып табылады. Бұл үдерістің қазіргі кезде орналасқан кезеңі бұл құралды экономикалық дамыған елдердің тәжірибесінде кеңінен қолданылатын мүмкіндіктері бар аграрлық секторды дамытудың жүйелі институты ретінде қолдану туралы айтуға мүмкіндік бермейді. Қазақстандағы ауыл шаруашылығын сақтандыру саласындағы жағдай мемлекеттің сақтандырудың осы түрін қолдағанына қарамастан, ауыл шаруашылығы дақылдары мен малдарының сақтандырылған алаңдарының аз ғана үлесімен сипатталады. Жерді қашықтықтан зерттеу туралы мәліметтер түрінде қазіргі заманғы технологияларды енгізу АӚК-ті тиімді басқаруда қолайсыз нәтижені тӛмендетуді қамтамасыз ете отырып, аграрлық мамандарды сақтандыру тетігін жеңілдетуге және сақтандыру операцияларының кӛлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Жер бетін авиациялық және ғарыштық құралдармен бақылау туралы ақпарат негізінде индекстік агросақтандырудың әртүрлі вариацияларын пайдаланудың шетелдік тәжірибесі зерттелген. Қорытындылар – агроӛнеркәсіптік ӛндірістегі, оның ішінде сақтандыру ӛнімдеріндегі сақтандыруды қорғаудың ағымдағы жағдайын талдау индекстер әдістемесін қолдана отырып, дақылдарды сақтандыру кезінде сақтандыру жағдайының туындау ықтималдығын есептеуге және бастапқы статистикалық деректердің үлкен жиынтығын қолдану арқылы дәлірек және ӛкілдік шешімдер алуға мүмкіндік берді. Ӛнімнің, шикізат пен азық-түліктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін сақтандыру рәсімдерінің қолданыстағы тетіктерін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленген.

Топырақ құнарлылығын сақтау және арттыру мәселесі олардың жағдайының кҥрт нашарлауына, тозуының артуына байланысты өзекті болып отыр. Республикада егіншілікті одан әрі дамыту оның құрылымын жетілдірумен, инновациялық ресурс ҥнемдейтін технологиялар мен кешенді мелиорация жҥйелерін неғұрлым кеңінен қолданумен айқындалады. Мақсаты – мақалада Тҥркістан облысындағы суару жҥйелерін ескере отырып, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалану мәселелері қарастырылады. Әдістері – сандық-нәтижелі көрсеткіштерді алу ҥшін статистикалық өңдеу, сондай-ақ салыстырмалы талдау мен синтез, жҥйелік тәсіл. Нәтижелері – негізгі индикаторларды алу агроөнеркәсіптік кешен дамуының кҥшті және әлсіз жақтарын анықтайтын техникалық-экономикалық көрсеткіштерді анықтау ҥшін есептеулер жҥргізуге мҥмкіндік берді, бұл перспективада Қазақстанның аграрлық секторы салаларында инвестициялық жобаларды құру болжамын әзірлеуге мҥмкіндік береді. Облыстың жер қорын жер санаттары бойынша бөлу көрсетілген, ауыл шаруашылығы алқаптарының құрамына тҥрлері бойынша талдау, оларды мелиорациялық топтар бойынша бөлу берілді. Авторлар отандық агроөнеркәсіптік кешен салаларын қарқындату әлеуеті мелиоративті құрылыстарды қайта құру арқылы суармалы жерлердің ауданын қалпына келтіру болуы мҥмкін екенін атап өткен. Жерді ұтымды пайдалану және олардың сапасын жақсартуға бағытталған жұмыстарды дұрыс орындау кезінде аймақтық ерекшеліктерді, ирригациялық құрылғылардың техникалық деңгейі мен тиімділігін ескере отырып, ауыл шаруашылығы жерлерінің өнімділігі артады. Қорытындылар – мелиоративті және реттелмеген аудандардың ерекшеліктері мақсатты әлеуметтік-өндірістік қызметті білдіреді, оның міндеті әртҥрлі табиғи ресурстармен және қолайлы қоршаған ортамен қамтамасыз ету болып табылады. Мелиорация – ауыл шаруашылығы өндірісін қарқындатудың маңызды факторы, ол өнімділіктің өсуіне, мал шаруашылығының берік жемшөп базасын құруға кең резервтер ашады. Мелиорациялық су шаруашылығы жҥйесінің цифрлық платформасын әзірлеу керек. Нәтижесінде - егістік өсімдік шаруашылығының нәтижелілігінің айтарлықтай артуы орын алады.

Мақсаты – ауылдық аумақтарды дамыту үшін әлеуметтік және инженерлік инфра құрылымның маңыздылығын, оның демографиялық жағдайға, ауыл тұрғындарының табыс деңгейіне қаншалықты әсер ететінін көрсету; проблемаларды шешудің тиімді жолдарын негіздеу. Зерттеу барысында экономикалық-статистикалық, дерексіз-логикалық, монографиялық, салыстырмалы талдау, жүйелеу, логистикалық әдістері қолданылған. Нәтижелері – мемлекеттік қолдау шаралары мен бағдарламаларына, қазақстандық ауылдың тұрақты дамуы үшін әзірленген ұлттық жобаларға қарамастан, ауылдық жерлерде жағдайды қиындататын бірқатар себептер анықталды, олардың негізгілері демографиялық үдерістер, қабілетті халықтың көші-қоны болып табылады. тұрғындардың әл-ауқаты, сатып алу қабілетінің төмендігі, судың жетіспеушілігі, жол төсеміне, көлікке, интернетке, әлеуметтік қызмет көрсету нысандарына қолжетімділіктің жеткіліксіздігі, оларды реттеу мен күтіп ұстаудың нормативтік-құқықтық базасының жетілмегендігі болады. Қазіргі заманғы әлеуметтік және инженерлік-техникалық талаптарға сәйкес келмеуі және ескіруі салдарынан урбанизацияға, ауыл азаматтары мен ауылдық елді мекендер санының азаюына талдау жүргізілген. Нәтижесінде 1991 жылы 2021 жылмен салыстырғанда АЕМ саны 20%-ға, 2022 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 6,4%-ға азайған. Қорытындылар – ауылдық аумақтарды дамытуға кешенді көзқарас қажет. Осы мақсатта әлеуметтік және инженерлік қызмет терге мұқият назар аудару керек. Соны мен қатар өндірісті кеңейтуге, кірістілікті арттыруға, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің материалдық әл-ауқатын қамтамасыз етуге, сондай-ақ ауылдық аудандарды жайластыруға, олардың халқы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бір мезгілде ықпал ететін іс-шараларды әзірлеу талап етіледі. Мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру шеңберінде осы мәселелерді шешу құрылысқа және рекон струкциялауға, күрделі және ағымдағы жөндеуге, су және жылумен жабдықтауды, тұрғын үй-коммуналдық кешенді жаңғыртуға бағытталуы тиіс.