Мақсаты - республиканың және Алматы облысының сүт саласы кәсіпорындарының қазіргі жай-күйіне және орналасуына жүргізілген талдау негізінде, атап айтқанда, оның дамуын тежейтін негізгі факторларды анықтау, қалыптасқан проблемаларды шешу жөнінде ұсынымдар әзірлеу. Әдістері – монографиялық, есептеу-конструктивті, аналитикалық, экономикалық-статистикалық, логикалық жалпылау.

Зерттеу нәтижелері - сүт өнімдерін өндірушіден тұтынушыға "өндіру-өңдеу-өткізу" технологиялық тізбегі бойынша, әсіресе сүтті бастапқы өңдеу бойынша тиімді жылжыту инфрақұрылымының дамымағандығын; көбінесе сүт өңдеу кәсіпорындарының бар өндірістік қуаттары мен олардың шикізат аймақтарының даму деңгейі арасындағы қажетті пропорциялардың сәйкессіздігін растайды. Осы өңірдің әрбір ауданының өндірістік әлеуетін және халықтың сүт өнімдеріне қажеттілігі көлемінің есебін негізге ала отырып, сүтті механикалық қоспалардан тазарту, салқындату, сақтау және аудандар бөлінісінде тасымалдау бойынша сүт бағытындағы ауыл шаруашылығы кооперативтерін (АШӨК) құру болжамы ұсынылған. 2021-2022 жылдар кезеңінде 77 АШӨК, оның ішінде 64 сүтті бастапқы қайта өңдеу жөніндегі кооперативтер құру қажет.

Қортындылар – ұсақ шаруашылықтарды ауыл шаруашылығы кооперативтеріне біріктіру ұсынылады. Аудандық деңгейде кооперативтік сүт қабылдау пунктін ұйымдастырудың экономикалық тиімділігі негізделген. Сүт өңдеу кәсіпорындарын орналастырудың қолданыстағы схемаларын зерделеу негізінде облыстың аумақтық бірліктерінде жаңа кооперативтік сүт қабылдау пункттерін оқшаулау бойынша ұсыныстар әзірленген. Сүт өнімдерін өндіретін кәсіпорындарға негізгі өндірістік қорларды жаңарту үшін инвестициялар қажет. Авторлар кооперативтік қағидаттардың мүмкіндіктері мен артықшылықтарын, ауылшаруашылық кооперациясының әлеуетті резервінің әлі де толық жүзеге асырылмағанын атап өткен.

Мақсаты – Еуразиялық экономикалық одақ жағдайында Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларын зерттеу. Әдістері монографиялық, экономикалық-статистикалық, дерексіз-логикалық.

Нәтижелері - ЕАЭО-ға қатысушы елдердің әрқайсысында орнықты дамудың басым бағыттары мен тетіктері айқындалғаны көрсетілген. Агроөнеркәсіптік кешеннің негізгі экономикалық көрсеткіштері қаралды, бұл өткен уақыт кезеңімен салыстырғанда ауылшаруашылық өнімдерін өндіру көлемінің едәуір өскенін көрсетеді. Азық-түліктің экономикалық және физикалық қолжетімділігін сипаттайтын және осы саладағы жеткілікті қолайлы жағдайды растайтын Одаққа мүше мемлекеттердің базалық тамақ өнімдерін жан басына шаққандағы орташа тұтыну деңгейі негізделген. Азық-түлік өнімдерінің ең көп көлемін ақшалай түрде өндіретін өңірлер анықталған; елдегі барлық өндірістің жартысынан көбін қамтамасыз ететін секторлар анықталған. Оң үрдістерге қарамастан, Қазақстанның өндірістік әлеуетінің өсуіне айтарлықтай әсер ететін проблемалар белгіленген. Республикада өнімнің жекелеген түрлерін тұтынудың жеткіліксіз деңгейі байқалады.

Қортындылар - ЕАС-қа қатысушы мемлекеттердің ұжымдық азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында АӨК-те кооперация мен интеграцияны дамыту, саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін қолайлы орта құру, ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті өткізу бойынша шаралар ұсынылды. Аграрлық саясатта орнықты экономикалық дамудың негізгі тәуекелдері мен қауіп-қатерлерін: импорттың шекті шамасынан асып кетуді; тауарлар нарығындағы баға сәйкессіздігін; білікті кадрлардың тапшылығын; аграрлық азық-түлік нарығының индикаторларын мониторингтеу және болжау жүйесінің дамымағандығын назарға алу маңызды.

Мақала тақырыбының өзектілігі – ауқымды өндірісті қамтамасыз ететін Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін инновациялық дамыту мәселелері егжей-тегжейлі зерделеуді талап етеді.

Мақсат - осы мәселеге қатысты шет елдердің озық тәжірибесінің оң жақтарын қарастыру және практикалық ұсыныстар әзірлеу.

Әдістері - жалпылау, сандықсапалық талдау, дерексіз-логикалық. Нәтижелері – аграрлық салада жоғары технологияларды қолдану мақсатында экономикалық дамыған елдер субсидиялау жүйесін, бағалық қолдауды (АҚШ), гектарына табыс алу кезінде мемлекеттің көмегін және үй малы үшін төлемдерді (ЕО елдері), төлемдер арқылы кірістерді қолдауды (Канада) және жеңілдікті кредиттеуді (Бразилия) пайдаланады. Қаржылық көмектен басқа, АҚШ, Канада және басқа елдердің ауылшаруашылық өндірушілері ақпараттық, құқықтық, инновациялық, маркетингтік, сақтандыру және басқа да қолдау түрлерін ұсынады.

Қортындылар – инновациялық процестер, АӨК-дегі бәсекелестік ортаны кеңейту ғылыми-техникалық әлеуетті тиімді пайдалануды, ғылымды, білім мен өндірісті интеграциялауды, озық әдістемелер негізінде экономиканы технологиялық жаңғыртуды көздейді. Жаңашылдық ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін ынталандыру, аграрлық сектордың экспорттық әлеуетін арттыру мақсатында Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық міндеттерін іске асыруда және ішкі азық-түлік нарығын тиімді реттеуде көрініс табады. Отандық агроөнеркәсіптік өндірістегі инновациялық белсенділікті халықаралық практикамен ұштастыру қажет, бұл республика аграрлық саласының өндірістік қуаттарын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Әлемдік нарықтың даму үрдістері Қазақстанда жаңа үлгідегі экономиканы қалыптастырудан, инновацияларды кеңінен таратудан басқа жол болмайтынын айқын көрсетіп отыр.

Мақсаты – агроөнеркәсіптік кешен үшін "жасыл" экономиканы дамытудың, оның Қазақстандағы экономикалық тұрақтылыққа және қоршаған ортаның жай-күйін жақсартуға ықпалына қазіргі заманғы тәсілдердің маңыздылығына назар аудару.

Әдістері - салыстырмалы талдау, бағалау және синтез, жүйелік тәсіл. Нәтижелері – республикадағы экологиялық қауіпсіздіктің проблемалары мен перспективалары, орнықты өсудің ресурс үнемдеуші моделінің, елдегі "жасыл" экономиканы дамыту бағдарламасының артықшылықтары көрсетілген. Эко-инновацияларға жедел көшу үшін инновациялық технологияларды пайдалануда артта қалудың елеулі деңгейі анықталған. Оларды негізгі фактор ретінде экология жөніндегі ұлттық саясатқа енгізу үшін қажетті шаралар ұсынылған. Зерттеудің өзектілігі ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі мен сапасын жақсартуға органикалық ауыл шаруашылығының оң әсерімен анықталады. Соңғы уақытта экологиялық таза өнім өндірісінің жыл сайынғы көлемі орта есеппен 20-30%-ға артуда. Экожүйелер жануарларды, жем мен тыңайтқыштарды біртұтас мақсатты жүйе ретінде қарастырады. Қазақстан Республикасында мал өсіруге және сапалы мал шаруашылығы өнімдерін алуға арналған табиғи жайылымдардың үлкен алаңдары бар. Агроөнеркәсіптік өндіріс тиімділігін арттыру, шалғай өңірлер халқының жоғары сапалы азық-түлік тауарларына қажеттіліктерін қанағаттандырудың толықтығы, қоршаған ортаның жай-күйін жақсарту үшін биоалуантүрлілікті сақтау қағидаттарын және баламалы энергия көздерін ауқымды қолданудың орындылығы болып табылатын практикалық нәтижелер қорытындыланды.

Қортындылар – қазіргі уақытта бүкіл әлемде экологиялық тұрақтылық көрсеткіштері төмендеуде. Табиғи әлеует пен биологиялық ресурстарды қолдау үшін жергілікті деңгейден жаһандық деңгейге дейінгі барлық деңгейлерде мақсатты стратегия мен инвестициялық шешімдерді іске асыру қажет. Инвестициялардың қажетті ауқымын ынталандыру мақсатында қаржыландырудың тиімді инновациялық тетіктері талап етіледі.

Мақсаты – авторлар Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің және жалпы экономиканың қазіргі жай-күйінің өзекті аспектілерін, даму перспективаларын, сондайақ көліктік-логистикалық жүйелердің әлемдік тәжірибесін қарастырады. Көлік логистикасы ауқымын кеңейтуге бағытталған мәселелерді шешудің жоғары өзектілігі көрсетілген, бұл осы зерттеу тақырыбын таңдаудың маңыздылығын тудырады.

Әдістері – экономикалық бағалау негізінде "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың базалық қағидаттары мен шаралары ұсынылған; көлік кәсіпорындарының жұмыс істеу жобасының орындылығы мен маңыздылығы көрсетілген; Талдамалық – көлік саласындағы қалыптасқан жағдайды мониторингілеу кезінде; отандық агроөнеркәсіптік өндірістің бәсекеге қабілеттілігінің өсуіне ықпал ететін инновациялық тетіктерді пайдалану кезінде басқару процестерінің тиімділігін анықтауға мүмкіндік беретін жүйелі тәсіл.

Нәтижелері – соңғы жылдары бірыңғай ұлттық көлік жүйесін дамытуға, оның барлық элементтерін жаңғыртуға, елдің басым саласы ретінде аграрлық салаға тұрақты қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін көлік кешенінің тұрақты жұмысын арттыруға, оның әлемдік экономикалық қоғамдастыққа интеграциялануына баса назар аударылуда. Авторлар көліктік-логистикалық қызметтерді цифрландыру тренді нарықтың барлық қатысушылары үшін жаңа стандарттар қоятынын айтады. Көлік ағындарын басқарудың негізгі бағыттары жалпыланған, ал интеграцияланған цифрлық платформа ашықтықтың жоғары деңгейімен және азық-түлік жеткізу тізбегінің үздіксіз қадағалануымен сипатталады.

Қортындылар – өндірушілерден бастап соңғы тұтынушыларға дейін тауарларды жеткізудің барлық рәсімдерін жоспарлауды, мониторингілеуді және бақылауды жүзеге асырудың цифрлық ақпараттықкоммуникациялық технологияларын кеңінен пайдалану негізінде көлік-логистикалық жүйелердің жұмыс істеу нәтижелілігіне баға берілген. Аграрлық сектордағы логистикалық функцияларды жетілдіру көптеген елдердің логистикалық секторының өсуінің негізгі катализаторы болып табылады.

Мақсаты - қазіргі уақытта республикада агроөнеркәсіптік кешен инфрақұрылымын ұзақ мерзімді дамытудың нақты тұжырымдамасы жоқ, ал аграрлық секторды қолдау деңгейі озық елдердің деңгейінен төмен, бұл халықтың сапалы тамақ өнімдеріне қол жеткізуін шектеуге алып келуі мүмкін.

Әдістері – абстрактілі-логикалық, монографиялық, әлеуметтанулық сауалнама, экономикалық-статистикалық, аналитикалық.

Нәтижелері – ауыл кәсіпкерлігінің үздік әлемдік тәжірибесі қарастырылған. Ресей Федерациясы, экономикасы дамыған ЕО елдері, Шығыс Еуропа, озық Азия мемлекеттері, оның ішінде Жапон және Оңтүстік Корея аграршыларының тәжірибесі ұсынылған. Қазақстан Республикасының АӨК жетістіктерін сақтау мен көбейтудің басты шарты – ауылдық елді мекендердің әлеуметтікэкономикалық өсуі болып табылады. Авторлар әрбір ел экономикасының басты міндеттерінің бірі – азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесіне баса назар аударады, оны орындаудың негізгі бағыттары ауыл шаруашылығы саласын мемлекеттік қолдау, ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын арттыру болып табылады. Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің қызметі талданған, осы елдер мен Қазақстандағы агробизнесті дамыту проблемалары көрсетілген, оларды шешу бойынша ұсынымдар келтірілген.

Қорытындылар – агроөнеркәсіптік өндірісте кәсіпкерліктің қалыптасуына және кеңеюіне ықпал ететін мынадай базалық факторлар белгіленген: нормативтік-құқықтық және инвестициялық базаны жетілдіру; агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорындары мамандарының, сондай-ақ шаруа (фермер) қожалықтары басшыларының құрылымын трансформациялауды және біліктілігін арттыруды көздейтін кәсіпкерлік қызметті басқару болады. Аграрлық саладағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін нарыққа қолжетімділік маңызды проблема болып табылады, бұл ауыл шаруашылығы өндірісі мен ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу саласына елеулі әсер етеді. Зерттеу нәтижелері өңірлік деңгейде аграрлық секторда ШОК қолдау жөніндегі іс-шараларды әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

Мақсаты – мақала аграрлық сектордағы кәсіпкерлік қызметті дамытуға және оған әсер ететін институционалдық факторларды қарауға арналған.

Әдістері – кәсіпкерлік белсенділік көрсеткіштерін бағалау кезіндегі салыстырмалы талдау; ауыл шаруашылығы саласындағы кәсіпкерліктің ерекшеліктері анықталған аналитикалық; агробизнес өкілдерінің құзыреттілігін арттыруға әсер ететін проблемаларды анықтау үшін дерексіз-логикалық. Автор ресурстық көзқарасты қолданады және агроөнеркәсіптік өндірістегі шағын және орта бизнестің ресурстары мен мүмкіндіктерін талдауға назар аударады.

Нәтижелері – зерттеу Қазақстан үшін Global Entrepreneurship Monitor (GEM) ұлттық есептерін пайдалана отырып жүргізілді және фермерлердің кәсіпкерлік дағдыларын зерделеуді және олардың кәсіпкерлік қызметке бағдарлануын көрсетеді. Кәсіпкерлер өздерінің ұтқырлығы мен алғырлығының арқасында нарық жағдайында тез және уақтылы қайта құрылып, өңірлер экономикасының тұрақтылығына ықпал ететіні атап өтілді.

Қортындылар – шаруашылық жүргізудің шағын және орта нысандарының даму дәрежесі нарықты тауарлармен молықтыруға, бәсекелестіктің өсуіне, жұмыспен қамтуға, ауылдың әлеуметтік дамуына әсер етеді. Негізгі гипотеза Агроөнеркәсіптік кешендегі кәсіпкерлікті кеңейтуге, қажетті мемлекеттік қолдауға, логистикалық орталықтарды ұйымдастыруға, аграрлық сектор үшін мамандар даярлауға және ауылдық жерлерде инфрақұрылым құруға бағытталған. Кәсіпкерлік бастаманың өсуімен ауылшаруашылық өнімдерінің сыртқы нарыққа шығу мүмкіндігі тығыз байланысты. Қайта өңдеу кәсіпорындарының кластерлерін құру қажет, бұл республикадағы кәсіпкерлік белсенділікті арттыруға үлкен серпін береді.

Жобаларды жүйелі басқаруды ретке келтіру мен тиімділігін арттырудың елеулі қажеттілігіне қарамастан, оның негізгі тұжырымдамалары мен әдістері экономиканың көптеген салаларында, әсіресе республиканың аграрлық секторында аз мәлім болып қалуда.

Мақсаты - агроөнеркәсіптік кешен саласындағы жобалық менеджментті дамыту мүмкіндіктерін зерделеу.

Әдістері -фактілерді, Қазақстан ауыл шаруашылығының даму қарқынын бағалау үшін салыстырмалы талдауларды, сондай-ақ логикалық ұқсастықтарды байқау және жинау.

Нәтижелері - жобалық тәсіл технологиясының артықшылықтары анықталды және оны ауыл шаруашылығы өндірісі саласында пайдалану мүмкіндігі қарастырылуда. Республиканың АӨК даму қарқынына баға берілген. Авторлар жоба менеджері мен қатысушыларынан жоғары біліктілік, арнайы білім мен дағдылар қажет екенін айтады. Кейбір жобалық шешімдердің тиімділігінің төмен деңгейінің себептері менеджменттің жетілмегендігімен түсіндіріледі. Тауар нарықтарындағы бәсекелестіктің күшеюі, сатып алушылардың өнім сапасы мен қызмет көрсету сапасына деген талаптарының артуы, аграрлық сектор кәсіпорындарының ұйымдық құрылымының өзгеруі жағдайында тәуекелдерді, келісімшарттарды басқарудың рөлі едәуір артады. Ақпараттық жүйелерде, персоналды дамыту бағдарламаларын әзірлеу кезінде жобаларды басқарудың заманауи әдістерін қолданудың маңыздылығы көрсетілген.

Қорытындылар – өндірістің тиімділігін арттыру мақсаттарына қол жеткізуге және агроөнеркәсіптік кешендегі тәуекелдерді азайтуға жобалық менеджмент элементтері, яғни ауыл шаруашылығы кәсіпорнының қолда бар ішкі ресурстарын пайдалану, оның рентабельділігін арттыру ғана емес, сонымен қатар қосымша инвестицияларды белсенді тарту мүмкіндігі ықпал етеді. Авторлар агробизнесте сәтті жоспарлаудың маңызды шарты – бұл бірнеше ережелерді сақтай отырып, жобаның тез қайтарылуы: өнім көлемінің ұлғаюы; алынған өнім бірлігіне материалдық және еңбек шығындарының төмендеуін айтады. Аграрлық бағыттағы жобаларды пәрменді мемлекеттік қолдау, сондай-ақ кәсіпорын басшыларында жобалық ойлауды қалыптастыру және тиісті кадрлар даярлау қажет.

Мақсаты – басқарушылық шешімдер қабылдау кезінде агроөнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының кейбір аспектілері қарастырылады. Бұл ақпаратты кешенді экономикалық талдау және бейресми бағалау сияқты екі бағыт бойынша ұсыну ұсынылады.

Әдістер – жүйелік тәсіл, статистикалық-экономикалық, абстрактілі-логикалық, экономикалықматематикалық модельдеу.

Нәтижелер – егжей-тегжейлі жан-жақты зерттеудің қорытынды көрсеткіштері арасында логикалық байланыстың жалпыланған схемасы жасалған. Қаржылық ресурстардың жай-күйінің индикаторлары, онда ұйымдық құрылым ақшаны еркін басқара отырып, өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз етеді, тест сұрақтары бойынша қызметтер алынған оң жауап нұсқаларының үлесі бойынша белгілі бір тәртіппен саралау ұсынылады. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының рейтингісінің негізгі кезеңдері оның салалық ерекшеліктерін және тұтастай аграрлық секторды ескере отырып қорытындыланған. Ауылшаруашылық қызметіндегі ықтимал қауіптер және олардың салдары анықталған.

Қорытындылар - кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының ең маңызды белгілері: оның сыртқы және ішкі факторлардың жұмыс істеуінің қаржылықэкономикалық процестеріне теріс әсеріне қарсы тұру қабілеті; тұрақтылық, яғни өндіріс, сату және қаржыландырудың үздіксіздігін сақтау мүмкіндігі; төлем қабілеттілігі және инвестициялық әлеуеті болады. Кәсіпорынның қаржысын басқарудың өзекті міндеті қаржылық тепе-теңдікті сақтауға стратегиялық көзқарас болып табылады. Авторлар қаржылық менеджменттің тиімділігін анықтау сияқты мәселелерге назар аударады. Кәсіпорынды ұтымсыз басқару қаржы қаражатының жетіспеуіне, артық қаржылық орнықтылық-оның шығыстарының ұлғаюына әкелуі мүмкін.

Мақсаты – шошқаларды өсіру, ұстау және тамақтандыру кезінде қолданылатын, қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға ықпал ететін және шошқа өнімдерінің жоғары сапасын қамтамасыз ететін инновациялық технологиялардың маңыздылығын көрсету. Зерттеудің әдіснамалық базасын құрылымдық және функционалдық талдау, экономикалық – математикалық модельдеу, статистикалық әдістер құрады.

Нәтижелері – республикада шошқа шаруашылығын дамыту проблемалары анықталды. Малдарды азықтандыру рационы мен шошқа өсіру кешенінің өнім сапасы арасында байланыс орнатылған. Авторлар шошқалардың өнімділігі төмен факторлардың бірі олардың теңгерімсіз тамақтануы екенін айтады. Ақуыз, амин қышқылдары, дәрумендер мен минералдардың болуы сияқты сандық және сапалық көрсеткіштер құрама жемдердің пайдалылығын және малдардың әр жыныстық-жас тобы үшін олардың оңтайлылығын сипаттайды. Мақалада азықтандырудың әр түрлі түрлерінде (100 кг өсу үшін) жем өндірудің, дайындаудың және таратудың тиімділігін зерттеу нәтижелері келтірілген. Бірнеше жылдар бойы әлемнің көптеген елдеріндегі шошқа өсірудің жетекші ғылыми орталықтарының зерттеу тақырыбы болып табылатын азықтандырудың құрғақ немесе сұйық (дымқыл) түрін қолдану мәселесі проблемалық болып қала береді. Азықтандырудың белгілі бір түрін таңдауға шошқа шаруашылығының бағыты, қолда бар жемшөп базасы, шоғырланған жем беру көздері, оларды сақтау шарттары мен мүмкіндіктері әсер ететіндігі көрсетілген. Шошқаның әр түрлі өндірістік топтары үшін азықтандырғыш мөлшері мен азықтандырғыш фронты келтірілген; ботқа тәрізді азықтарды дайындауға және таратуға арналған қондырғының техникалық сипаттамасы берілген.

Қорытындылар - өнімнің өзіндік құнын төмендетуге бағытталған тиімді шара - бұл жемді дәл және үздіксіз есепке алуға мүмкіндік беретін малдарды автоматты тамақтандыру жүйесі. Отандық агроөнеркәсіптік кешенді, оның ішінде шошқа өсіру саласын цифрландыру елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ халықаралық азық-түлік нарығына шығуға ықпал ететін болады.

Мақсаты – Қазақстандағы құс шаруашылығының даму жағдайына талдау жасау, негізгі проблемалар спектрін белгілеу және оларды шешу тетіктерін ұсыну болады.

Әдістері – экономикалық-математикалық модельдеу, экономикалық-статистикалық, диалектикалық.

Нәтижелері - құс шаруашылығының басқа түрлерінен күркетауық етін өндірудің артықшылықтары анықталған. Құс шаруашылығы секторының, сондай-ақ 2019-2021 жылдар аралығында республиканың жетекші өңірлерінде жемшөп дайындаудың көрсеткіштері келтірілген. Күркетауық етін алудың маңызды артықшылығы-басқа құс етіне қарағанда бір қаңқадан еттің үлкен шығуы, бұл жоғары экономикалық тиімділікті көрсетеді. Авторлар құс өсіру кешенінде ет бағытының жұмыртқаға қарағанда артықшылығы бар екенін айтады, өйткені құс етін оның барлық түрлерінен сатуға болады. Күркетауық етін өндіруде жемшөп базасын ұтымды пайдалану қажеттілігі анықталған. Азықтарды пайдалану әдістері қарастырылған, атап айтқанда ылғалды, құрғақ және аралас өңдеу, олардың құрылымы көрсетілген. Мысалы, араластырғыштар, яғни дәнді дақылдар, дәндер, су, сарысу, сүт, шырынды жем, сорпа және дәрумендер қосу арқылы ақуызы бар концентрацияланған ылғалды өңдеуден өтеді. Құрғақ жем қажетті минералдар мен дәрумендермен байытылған түйіршіктердегі немесе жер түріндегі толық құрама жемнен тұрады. Едендік өсіру жүйесі және газ түріндегі жылыту сияқты күркетауық етін алу кезінде инновациялық технологияларды пайдалану әдеттегі жүйемен салыстырғанда жылыту тарифтерін төмендетуге, электр энергиясының шығындарын 20%-дан астам қысқартуға мүмкіндік беретіні анықталды.

Қортындылар – құс шаруашылығы секторын дамыту - Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі әлеуметтік тиімді және неғұрлым перспективалы бағыт болып табылады. Азық базасын жақсарту, техника мен арнайы жабдықты сатып алуға, ет және жұмыртқа бағытындағы шаруашылықтардың модульдік өндірістік конструкцияларын салуға, құс шаруашылығы кәсіпорындарының инвестициялық қызметін жеңілдікпен субсидиялауға, сондай-ақ жемдік астықтың тұрақтандыру қорларын қалыптастыруға байланысты қаржылық шығындардың бір бөлігін (30%) өтеу бойынша ұсынымдар әзірленген.

Мақсаты – Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданының мал шаруашылығын дамытудың қазіргі жағдайын зерделеу, ет-сүт өнеркәсібінің әлеуетін арттыруды тежейтін себептерді анықтау.

Әдістері – монографиялық, талдау және синтез, статистикалық-экономикалық, есептік-құрылымдық, баланстық.

Нәтижелері - 2016-2020 жылдардағы мал шаруашылығы саласы қызметінің нәтижелері талданған; алынатын мал шаруашылығы өнімінің саны; мал мен құс басының саны, олардың өнімділігі сияқты көрсеткіштердің серпіні көрсетілген; ауыл шаруашылығы құралымдарының санаттары бойынша өндіріс құрылымы, сондай-ақ олардың ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы көлеміндегі және мал санындағы жеке қосалқы шаруашылықтардың үлесі талданған. Мақалада мал шаруашылығы субкомплексі өнімдерін шығарудың әлеуетті мүмкіндіктері, өз ресурстарымен қамтамасыз етілуі, ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты өсуі, сүт өндіру бойынша облыста көшбасшы орын, жаңғыртылған сүт-тауар фермаларын құру, халықтан сүт сатып алуды ұйымдастыру және облыстың басқа аудандарына өз сүт өнімдерін өткізу ұсынылған. Жүргізілген зерттеу негізінде ауданның мал шаруашылығын дамытудағы негізгі проблемалар анықталған, оның ішінде ұсақ тауарлы; алынатын мал шаруашылығы өнімдерінің басым бөлігінің халықтың үй шаруашылықтары секторында шоғырлануы, асыл тұқымды малдың аз үлесі, мал өнімділігінің төмен деңгейі, машина-трактор паркі мен жұмыс істеп тұрған қайта өңдеу кәсіпорындарының техникалық және технологиялық жарақтандырылуы; былғары-үлбір шикізатын дайындау мен өңдеудің дамыған инфрақұрылымының жоқтығы анықталған. Авторлар шикізатпен жеткілікті қамтамасыз етілуіне және инфрақұрылымның болуына қарамастан қайта өңдеу объектілерінің (ет, сүт) желісі нашар дамығанын, кепілдік мүліктің жетіспеушілігі орын алғанын, үлгілік мал көмінділерінің жоқ екенін атап көрсетеді.

Қорытындылар – саланың шығыны аз, экологиялық, бәсекеге қабілетті өнімін өндірудің инновациялық технологияларын игеру қажет, бұл қоршаған ортаға теріс әсерді, материалдық шығындарды азайтуға, жер және су ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Теориялық және практикалық нәтижелер бойынша ұсыныстар әзірленген.

Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің алдына бәсекеге қабілетті, экспортқа бағдарланған ауыл шаруашылығы өнімін шығару көлемін ұлғайту және еңбек өнімділігін 2022 жылға қарай 2,5 есе ұлғайту міндеттері қойылды. Осылайша, елдің аграрлық саясаты азықтүлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

Мақсаты - республика халқын өз өндірісі есебінен азық-түлікпен қамтамасыз етудің қазіргі жай-күйін талдау және оның одан әрі даму жолдарын анықтау.

Әдістері – салыстырмалы талдау, нарық конъюнктурасын зерттеу үшін статистикалық-экономикалық; жүйелік тәсіл.

Нәтижелері - Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігімен 2016 жылғы 9 желтоқсандағы № 503 тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормалары бекітілді. Пандемияға байланысты мемлекет ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасын реттеуді қоса алғанда, Қазақстанның әлеуметтікэкономикалық дамуының тұрақтылығына қол жеткізу бойынша дағдарысқа қарсы бірінші кезектегі міндеттерді қойды. Біз жүргізген салыстырмалы талдау көрсеткендей, елімізде халық негізінен құс етін, ірімшікті, сүзбені, жемістерді, жидектерді, көкөніс дақылдарын, қант пен балықты қоспағанда, белгіленген нормативтер шегінде отандық тамақ өнімдерімен қамтамасыз етіледі. Таяудағы перспективада осы азық-түлік тауарларын өндіру ауқымын ұлғайтуға мүмкіндік беретін қабылданған шаралар көрсетілген, мұның өзі толық негізделген. Республиканың әлеуетті мүмкіндіктері, атап айтқанда, импортты алмастыру үшін табиғи және еңбек ресурстары бар екені анықталған.

Қортындылар – республика тұрғындарының өз өнімдерінің барлық түрлері бойынша қажеттіліктерін қанағаттандыру терең зерттеуді талап етеді. Аграрлық нарықты мемлекеттік реттеу өсімдік шаруашылығын, мал шаруашылығын, тамақ өнеркәсібін, әлеуметтік инфрақұрылымды, техникалық жарақтандыруды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау арқылы өңірлердегі халықтың тұрмыс деңгейін арттыруға бағытталған.

Мақсаты – мақала Қазақстан экономикасының ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау инфрақұрылымы объектілеріне қажеттілігін және оны одан әрі дамыту перспективаларын анықтауға арналған.

Әдістері – статистикалық, факторлық және к-орташа кластерлік талдау.

Нәтижелері - ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау орындарының тиімді жұмыс істейтін желісінің халықты азық-түлікпен қамтамасыз етудің тұрақтылығына әсері, маусымаралық кезеңде баға құбылмалылығы мен жеткізілімнің төмендеуі негізделген. Авторлар шет елдердегі ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын сақтауға және қоймалауға арналған қазіргі заманғы үй-жайлар заманауи ақпараттық технологиялар мен компьютерлік жүйелерді тұтынушылардың тауар топтарын жинақтауға және өнімнің қажетті көлемін тұтынушыға дейін ең аз шығынмен жеткізуге өтінімдерін қалыптастыру үшін пайдалануға мүмкіндік беретін логистикалық көтерме тарату орталықтарын (КТО) құру арқылы сақтау және өткізу функция-ларын біріктіретінін анықтаған. Республикада аграрлық өнімнің негізгі түрлерін жинау және пайдалану көрсеткіштерін талдау негізінде (жыл басындағы қорлар, жалпы жинау, импорт, өнеркәсіптік пайдалану және ішкі тұтыну, ысыраптар, экспорт, халықтың жеке тұтынуы, жыл соңындағы резервтер, қоймалардың болуы, тапшылық) оны сақтау инфрақұрылымына қажеттілік айқындалған. Қойма ғимараттарын кластерлеу негізгі белгілерге сәйкес жүргізілген: бір реттік сақтау көлемі, шығындар деңгейі, климаттық қоймалардың болуы және көлік механизмі, соның негізінде бес кластер анықталған.

Қортындылар – қоймалардың кластерлік талдауы оларды ел өңірлері бойынша бөлудің әркелкілігі мен ұтымсыздығын көрсетті. Кто базасында әртүрлі қуаттылықтағы жаңа құрылыстарды – олардың қажеттіліктеріне қарай Қазақстанның әртүрлі облыстарында шоғырланған ірі хабтарды жаңғырту және салу қажет.

Мақсаты – астық және оны қайта өңдеу өнімдері нарығының ағымдағы жай-күйін бағалау, оның жұмыс істеу ерекшеліктері мен одан әрі даму перспективаларын айқындау.

Әдістері – экономикалық–статистикалық және аналитикалық болып табылады, бұл елдің астық өнімдерінің қосалқы кешенінде орын алатын негізгі тенденцияларды анықтауға, ресурстардың балансын құруға, сондай-ақ дәнді дақылдар мен астық өнімдерін пайдалануға мүмкіндік берді. Нәтижелері - осы проблеманы зерделеу процесінде өз өнімі көлемінің қысқаруы нәтижесінде астық балансының ресурстық бөлігі және оны талданып отырған кезеңде қолданудың төмендегені анықталған. Қазақстандағы астық нарығы экспортқа бағдарланған. Талдау республикада дәнді дақылдар мен оларды қайта өңдеу өнімдерімен өзінөзі қамтамасыз етудің жоғары деңгейін куәландырады. Астық өнеркәсібі ішкі нарықтың қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыратыны, сол арқылы елдің азық-түлік қауіпсіздігі деңгейінің өсуіне ықпал ететіні анықталған. Ұн өндірісі мен экспорты көлемінің қысқаруының теріс үрдісі анықталған. Астықты қайта өңдеу қуаттарының болуы және нақты пайдаланылуы талданған. Авторлар ықтимал өңдеу көлемінің нақты көрсеткіштерден едәуір асып кетуін атап өтеді. Экспорттаушы елдер бөлінісінде ұн экспорты бойынша мәліметтер келтірілген. Астық өнімдері нарығының экспорттық әлеуетіне бағалау жүргізілген. Қазақстанның астық пен ұн экспортының айтарлықтай резервіне ие екендігіне баса назар аударылған.

Қорытындылар - логистикалық жүйедегі, шикізат пен ұнды тасымалдаудағы проблемаларды мемлекеттік реттеу шаралары, сондай-ақ ұн тарту саласын, нарықтық инфрақұрылымды дамытуды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік қағидаттарында пәрменді қолдау бағыттары ұсынылған.

Зерттеу аймақтық аграрлық азық-түлік нарығының даму ерекшеліктері мен жағдайына арналған. Өңір халқының тұтыну шығыстарына және олардың құрылымына талдау жасалды, мал шаруашылығы өнімдері нарығының конъюнктурасына талдау жүргізілді. Облыстың мал шаруашылықтарының ерекшелігі-олардың көп салалы сипаты. Агроазық-түлік нарығының дамуына ауылдық аудандардың шикізат өткізу, ауыл шаруашылығы техникасы мен ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу нарықтарынан алшақтығы; өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның дамымағандығы әсер ететіні анықталды. Азық-түлік көлемін ұлғайту және өңірлік нарықты молықтыру үшін өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және сауда жұмысын үйлестіруді жақсарту, өнімді өндіру, өткізу және тұтыну технологиясын жан-жақты байланыстыру арқылы азық-түлік тауарларын өндіру мен өткізуді басқаруды жетілдіру қажет екендігіне баса назар аударылды. Өңірлік саясаттың құрамдас бөлігінің бірі азық-түлік нарығын маркетингтік басқару моделін әзірлеу болуы тиіс, ол оны ресурстарды бөлу және өңір халқының азық-түлік тауарларына қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша субъектілер арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі ретінде айқындайды. Шекара маңындағы ынтымақтастық елдері есебінен халықтың төлемге қабілетті сұранысының өсуі, әлемдік нарық үрдістері және сыртқы нарықтағы позициялардың күшеюі контексінде азық-түлік тауарлары нарықтарының одан әрі дамуы негізделген. Өндіріс құрылымындағы өзгерістер есебінен қосымша құнның өсу мүмкіндігі бар екені атап өтілді.  

Мақсаты – Ақтөбе облысының мысалында өңірлік азық-түлік нарығының тиімді жұмыс істеуі кезінде өңірдің азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етуін қамтитын азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын қарау.

Әдістері – статистикалық-экономикалық, салыстырмалы талдау, монографиялық, есептеу-конструктивті, дерексіз-логикалық.

Нәтижелері - өңірдің азық-түлікпен қамтамасыз етілу деңгейін қалыптастыруға ықпал ететін және халықтың негізгі топтарының тамақ өнімдері рационының құрылымын неғұрлым сенімді көрсетуге мүмкіндік беретін факторлар жүйеленген. Азық-түлік нарық-тарының нақты түрлері (ет, сүт, нан, қант және т.б.) іс-әрекетінің нәтижелілігін және мемле-кеттік бағдарламалардың тиімділігін көрсету кезінде пайдаланылуы мүмкін параметрлер бөліп көрсетілген. Ақтөбе облысының агроөнеркәсіптік кешенінің ерекшеліктері және оның азықтүлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері айқындалған. Тұтыну өнімдері нары-ғындағы бағаларды реттеу арқылы өңірдің экономикалық қауіпсіздігі проблемасын шешу жөніндегі аграрлық саясат шараларының тиімділігі дәлелденген. Облыстың әлеуметтік-экономикалық даму дәрежесін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді зерттеу нәтижелері ұсы-нылған. Азықтүлік тауарлары нарығын  азық-түлік нарығы мен тамақ өнеркәсібінің дамуын айқындайтын фактор-ларды ескере отырып, өңірдің азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етуінің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған шараларды әзірлеу қажеттігіне назар аударады. Тұтыну бағалары-ның деңгейін және халықтың төлемге қабілетті сұранысын ескере отырып, азық-түлік на-рығы субъектілерінің ақпараттық қамтамасыз етілуін арттыруға цифрлық және жаңа коммуникациялық технологиялардың әсері негізделген. Ақтөбе облысының азық-түлік қауіпсіздігін арттыру және азық-түлік нарығын дамыту бойынша практикалық ұсыныстар әзірленген.

Зерттеу Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Қазақстан экономикасы мен қоғамының теңгерімді аумақтық дамуының тұжырымдамасы мен тетіктерін әзірлеу бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруы шеңберінде жүргізілген.

Мақсаты - бірқатар көрсеткіштер бойынша республиканың ауылдық аумақтары халқының тұрмыс деңгейін салыстырмалы талдау және оларды топтастыру.

Әдістері - дерексізлогикалық, монографиялық, графикалық, салыстырмалы және кластерлік талдау.

Нәтижелері – ел өңірлерінің ауылдық аумақтарының өмір сүру деңгейін салыстыру үшін ауылдық жерлердің тұрғындары санының өсу қарқыны; ауыл халқының жалпы санындағы жұмыспен қамтылғандар мен өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың үлесі; ауыл тұрғындарының табыстары; материалдық әл-ауқат деңгейі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен тұрғындардың үлесі; азық-түлік тауарлары мен ақылы қызметтерге шығыстардың үлесі сияқты индикаторларды негіздей отырып, облыстар топтастырылды. Жүргізілген кластерлік талдау нәтижелері ұсынылған және өмір сүру жағдайлары, әлеуметтік қорғалуы және өзіне тән проблемалары ұқсас облыстар топтары бөліп көрсетілген, бұл олардың әрқайсысы үшін ауылда өмір сүру деңгейін арттырудың өңірлік саясатының негізгі бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді.

Қортындылар – авторлар өңірлік және жергілікті мемлекеттік құрылымдар, Қазақстанның еңбек және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы басқару органдары үшін қызығушылық тудыратын ауылдық аудандардың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету дәрежесін арттыруға бағытталған іс-шараларды өткізу, Ауылдық аумақтар тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту жөніндегі бағдарламалық құжаттарды дайындау бойынша ұсынымдар әзірлеген.

Мақсаты – ауылдық жерлердегі халықтың әл-ауқатын арттыруға, мемлекеттік басқаруды жаңғыртуға және теңгерімді аумақтық дамуға ықпал ететін стратегиялық реформалардың негізгі бағыттарын көрсету.

Әдістері – экономикалық-статистикалық, бағалау, салыстырмалы талдау.

Нәтижелері -респонденттердің ауылдағы өмір сүру сапасына қанағаттануына қарамастан, ауылдық аумақтардың қазіргі проблемалары Республиканың өндірістік және зияткерлік әлеуетін, аграрлық секторының бәсекелестік артықшылықтарын жеткіліксіз пайдаланумен байланысты екені анықталған. Мақалада ауыл тұрғындарын осы процестерге тартуға негізделген мемлекеттік реттеу және өзін-өзі басқару әдістерін жетілдіру қажеттілігі қарастырылған. Бұл тарихи тәжірибені, дәстүрлер мен шетелдік практиканы ескере отырып, оң әлеуметтік-экономикалық серпіннің ұлттық моделін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты аумақты тиімді дамыту бойынша шешімдер қабылдауда мемлекеттік өзін-өзі басқару институтының жауапкершілігін арттыру дәлелдері өзекті болып көрінеді. Авторлар ауыл тұрғындарының бюджетті қалыптастыру, нақты әкімшілік-аумақтық бірліктерге қажетті әлеуметтік және басқа жобаларды қолдау мәселелеріне қатысу қажеттілігін атап өткен. Карантиндік және постковидтік режим жағдайында бизнесте және қоғамда цифрлық технологияларды белсенді пайдалану қажеттілігі негізделген.

Қортындылар - өзін-өзі басқару органдары қызметінің тиімділігін арттыру көптеген құрылымдардың күш-жігерін шоғырландыруды талап ететін күрделі, кешенді міндет болып табылады. Әлеуметтік қауіпсіздікті қамтамасыз ету және халықтың өмір сүру сапасын арттыру мақсатында ауылдық жерлерде инфрақұрылым құру үшін цифрлық технологияларды енгізу қажет.

Мақсаты – жерді тиімді пайдалану мақсатында Жерді қашықтықтан зондтау деректерін қолдану жолдарын зерттеу.

Әдістер - зерттелетін аумақтардағы ауылшаруашылық дақылдарының белгілі бір түрлерінің ағымдағы орналасуы туралы егжей-тегжейлі ақпарат жинақталған, бұл егістік алқаптарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Қарастырылып отырған әдіс принципінің негізі өсімдік түрлерінің күйі мен құрылымының оның шағылысу қабілетімен байланысы екендігі анықталған. Болашақта өсімдік жамылғысының спектрлік шағылысу қасиеттері туралы ақпарат зертханалық талдаудың көп уақытты қажет ететін әдістерін алмастыруға ықпал етуі мүмкін екендігі анықталған. Ауылшаруашылық жерлерін жіктеу үшін табиғи түстердегі арналардың тіркесімімен орташа кеңістіктік ажыратым-дылықтағы ғарыштық суреттер таңдалған. Нәтижелері - максималды ықтималдылық алгоритмі бойынша жіктеу арқылы ауылшаруашылық өсімдіктерін сәйкестендіру әдісі қарастырылған. Арнайы кескіндерді өңдеу модульдері бар геоақпараттық бағдарламалық өнімдердің барлық жерде қолданылатын кешендері көрсеткіштерді растрлық кескіндер түрінде көрсетуге мүмкіндік береді. Жерді қашықтықтан зондтау деректерін қолдану ауыл шаруа-шылығы дақылдарын тану мәселелеріндегі ең өзекті шешім болып табылатыны және жерді пайдалану қарқындылығын талдау, ластану дәрежесін бағалау және дақылдардың өнімділігін айқындау сияқты жұмыс түрлерін орындауды жеңілдетуге мүмкіндік беретіні көрсетілген.

Қортындылар – мақалада келтірілген зерттеу нәтижелері зерттелетін аумақтардағы ауыл ша-руашылығы дақылдарының жекелеген түрлерінің ағымдағы орналасуы туралы уақтылы ақпа-рат қойылған міндеттерді іске асыруды айтарлықтай жеңілдететінін және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің ресурстық әлеуетін арттыратынын көрсетеді. Өз кезегінде өсімдіктердің спектрлік шағылысуына түсіру уақыты мен қоршаған ортаның жағдайы әсер етеді.

Мақсаты – Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің көліктік құрамдас бөлігін дамыту мүмкіндіктерін айқындау.

Әдістері – республиканың аграрлық секторы Көлік желісінің инфрақұрылымдық әлеуетін бағалау көрсеткіштерінің мониторингі, оның инфрақұрылымының жай-күйі мен серпінін бағалауға мүмкіндік беретін экономикалық-статистикалық, салыстырмалы талдау, есептік-конструктивтік талдау.

Нәтижелері - АӨК көліктік-логистикалық жүйесінің ауқымын кеңейту критерийлері қаралған. Қазақстан Республикасының географиялық орналасуы Еуропа мен Азия мемлекеттері арасындағы сауда қатынасында, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін тасымалдау тұрғысынан көлік хабына айналуға мүмкіндік береді, бұл ретте айқындаушы фактор – тасымалдау көлемін ұлғайту үшін қазіргі заманғы базаны дамыту. Ауыл шаруашылығы салаларының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігіне елеулі әсер ете отырып, бірыңғай шаруашылық механизмінде ерекше орын алатын ел экономикасының маңызды саласы – агроөнеркәсіптік өндіріс үшін осы құрауыштың рөлі айқындалған.

Қортындылар - Қазақстанның географиялық жағдайында: үлкен аумақ, Еуразия орталығында орналасу, экономикалық аудандар арасында аграрлық сектордың өнімін республика ішінде теңгерімді бөлуге және оны экспорттауға мүмкіндік беретін әртүрлі байланыстардың болуы, көлік коммуникацияларын, атап айтқанда, азық-түлік тауарларының тиімді қозғалысына ықпал ететін жолдар мен әртүрлі құрылыстарды дамыту талап етіледі. Осылайша, АӨК көлік инфрақұрылымын дамыту әлеуетін бағалаудың бірқатар көрсеткіштерін бөліп көрсетуге болады, олардың ішінде жол желісін құру және Елдің көлік логистикасының толыққанды жұмыс істеуі үшін қажетті объектілермен қамтамасыз ету маңызды болып табылады. Бұл үшін көліктің шаруашылық жүргізуші субъектілерін құруға бағытталған Еңбек және материалдық-техникалық ресурстардың санын ұлғайту орынды.