ЖЕКЕ ҚОСАЛҚЫ ШАРУАШЫЛЫҚТАРДА МАЛ ҰСТАУ КЕЗІНДЕ ЖАЙЫЛЫМДЫҚ АЛҚАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Мақала авторлары халықтың шаруашылықтарында малды тиімді ұстау үшін ауыл маңындағы аумақтардың жайылымдық алқаптарын пайдалануды реттеудің институционалдық негіздерін қарастырады. Егжей-тегжейлі талдау негізінде жеке қосалқы шаруашылықтарға мал жаю үшін бөлінген жайылымдардың проблемалары анықталды. Ауылдық елді мекендердің жайылымдық жерлеріне баға берілді және республиканың табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтары мен мал түрлері бойынша жайылым айналымдары алаңына ауыл шаруашылығы малдарын жаюдың жол берілетін шекті жүктемесінің нормативтері ұсынылды. Жайылымдық жерлердің жетіспеушілігі және ауыл халқының көп шоғырланған, тау етегі-шөлді-далалық, тау етегі-шөлді және таулы аймақтарда орналасқан, үй шаруашылықтарындағы мал басының жайылыммен қамтамасыз етілу деңгейіне сәйкес келмейтін өңірлер айқындалды. Жайылымдық жерлерге мал жүктемесі төмен аудандар бөлінді. Шөл және шөлейт аймақтарда ауыл маңындағы жайылымайналымдарында мал басын пайдалану тиімділігі жеткіліксіз. Малдың түрлерінің құрамы бойынша әр түрлі табиғи-ауылшаруашылық аймақтарындағы жайылымдық жемге қажеттілік пен қамтамасыз етілу нормативтерінің арақатынасы көрсетілген. Республиканың шаруашылық жүргізуінің әртүрлі нысандарында жайылымдық алқаптарды пайдалану дәрежесі көрсетілген, шаруа (фермер) қожалықтарына бекітіліп берілген жайылымдар толық жүктемемен пайдаланылады. Мемлекеттік емес ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында жер пайдалану шекараларында ауданы 10,4 млн га пайдаланылмайтын жайылымдардың резервтік әлеуеті бар. Мал жаюды ұйымдастыру үшін жайылымдық жерлердің өнімділігі мен сыйымдылығын анықтау формуласы келтірілген. Жайылымдардың аймақтық типтерінің тау маңындағы аумақтарының табиғи жем-шөп алқаптарының өнімділігін сақтау, Қазақстанның табиғи-шаруашылық аймақтандыру бойынша түбегейлі жақсарту үшін ұсынымдар әзірленді және жайылым айналымдарының схемалары келтірілген.

жайылымдық алқаптар, жеке қосалқы шаруашылықтар, табиғи-шаруашылық аймақтар, шаруашылық жүргізу нысандары, жердің тозуы, мал басы, жем-шөп алқаптары, жайылым айналымдары

1. Земельный баланс РК.- Нур-Султан: Комитет по управлению земельными ресурсами, 2020.-138 с.

2. Сельское, лесное и рыбное хозяйство Казахстана: статистический сборник Агентства РК по статистике [Электронный ресурс].- 2020.- URL:http://www. old.stat.gov.kz (дата обращения: 03.10.2020).

3. Молдашев, А.Б. Предложения по регулированию использования приаульных территорий для эффективного содержания скота в хозяйствах населения / А.Б. Молдашев, А.И. Сабирова, Л.Д. Глушань.-Алматы, 2020.- 35с.

4. Приказ Министра сельского хозяйства РК «Об утверждении предельно допустимой нормы нагрузки на общую площадь пастбищ». [Электронный ресурс].- 2015.- URL: http:// www.adilet.zan.kz/rus/docs/V1500011064 (дата обращения: 04. 09. 2019).

5. Электронно-похозяйственная книга. Асинский со Енбекщи-казахского района Алматинской области, 2018.- 72с.

6. Электронно-похозяйственная книга. Килетаский со Толебийского района Туркестанской области, 2018. - 44с.

7. Сводный аналитический отчет «О состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2019г. - Нур-Султан: Комитет по управлению земельными ресурсами, 2020. - 254с.

8. Тчаарт Шилхорн Ван Вин, Илья Алимаев, Булат Уткелов. Пасбищные угодья в переходный период: ресурсы, пользователи и рациональное использование [Электронный ресурс].- 2018.- URL: http://www.docume nts1.worldbank.org/curated/ ar/ 64819146827272 5 165/pdf (дата обращения: 03.10.2020).

9. Jonathan Davies. Pedro Herrera. Jabier Ruiz-Mirazo. Jennifer Mohamed-Katerere. Совершенствование системы регулирования пастбищных земель [Электронный ресурс].-2018.- URL: http://www.fao.org/3/i5771ru/I5771RU.pdf (дата обращения: 03.10.2020).