Қазақстан Республикасының табиғи жайылымдары: өнімділіктің мониторингі және сақталуы

Мақсаты - проблемаларды анықтау және Қазақстанда жайылымдарды ұтымды пайдалануды шешу жолдарын іздеу.

Әдістер – жайылымдық жерлерді басқару жөніндегі заңнамалық және нормативтік актілерді зерделеу үшін талдамалық, монографиялық - республиканың жайылымдық ресурстарын реттеу жөніндегі бейіндік зерттеулермен және жарияланымдармен танысу кезінде, статистикалық - ҚР АШМ ресми ақпараты негізінде, картографиялық және дерексіз-логикалық - қойылған міндеттердің қорытындыларын қорыту үшін.

Нәтижелері - жайылымдық шаруашылықты жүргізуді заңнамалық-нормативтік қамтамасыз ету талданды, елдегі жер реформасы кезеңінде оның даму қарқындылығының төмендеу серпіні көрсетілді. Үлкен жайылымдық алқаптардың деградацияға ұшырағаны анықталды, мұны ғарыштық мониторинг деректері дәлелдейді - 87% - ы өсімдіктермен жабылмаған. Кадастрды сандық форматта жүргізуге қарамастан, жерді пайдалану жоспарларында бекітілмеген жерлердің шекаралары көрсетілмейді, бұл өз кезегінде жайылым айналымының схемаларын жасау және жайылымдық аумақтарды ұйымдастыру бойынша шешімдер қабылдау үшін олардың көрнекі орналасуын қиындатады.

Қорытындылар - Ерейментау ауданында жайылымдардың жеткілікті мөлшері болған кезде халықтың мал жаю үшін олардың тапшылығы сезілетіні анықталды. Ауыл шаруашылығы жерлерінің картасы негізінде осы жерде жайылымдық жерлерге қажеттілік болжамы ұсынылған. Жемшөп дақылдарын одан әрі өндіруді шектейтін кедергілер, оның ішінде қоршаған ортаға әсерге сәйкес жүйелі субсидиялардың болмауы, пайдаланылмайтын учаскелердегі қайталама тұқым қуалаушылық және фермерлердің жемшөп ауыл шаруашылығы алқаптарын басқару жөніндегі практикалық білімінің төмен деңгейі белгіленді. Жемшөп биоценоздарына жүктемелерді үйлестіру және олардың өнімділігін арттыру бойынша ұсыныстар берілді. Қазақстанда табиғи азықтық ландшафттардың орасан зор әлеуеті бар, ол орнықты азықтық базаны құру және экологиялық таза және арзан мал шаруашылығы өнімдерін алу үшін жеткіліксіз пайдаланылады.

1. Послание Главы государства КасымЖомарта Токаева народу Казахстана от 02.03.2024 г.: «Справедливый Казахстан: закон и порядок, экономический рост, общественный оптимизм» [Электронный ресурс]. – 2024. – URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/K24002024_1 (дата обращения: 13.06.2025).

2. Закон РК № 47-VI от 20.02.2017 г. «О пастбищах» [Электронный ресурс].– 2025. – URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/Z17000 00047/links (дата обращения: 10.06.2025).

3. Nicola Furnitto, J., Ramírez-Cuesta, M., Intrigliolo Diego,S., Todde, G., Failla, S. Remote sensing for pasture biomass quantity and quality assessment: Challenges and future prospects // Smart Agricultural Technology.- 2025.- Vol. 12.- Article 101057. -https://doi.org/10.1016/j.atech.2025.101057

4. Richter F. J. Effects of management practices on the ecosystem service multifunctionality of temperate grasslands / F.J. Richter, M. Suter, A.Lüscher, N. Buchmann, N. El Benni, R.Feola Conz, M. Hartmann, P. Jan, V.H. Klaus // Nature Communications.-2024.- Vol. 15.- Article 3829. https://doi.org/10.1038/s41467-024-48049-y

5. Pergola, M., De Falco, E., Cerrato, M. Grassland Ecosystem Services: Their Economic Evaluation through a Systematic Review / M.Pergola, E. De Falco, M. Cerrato // Land. - 2024. - Vol. 13.- N. 8.- Article. 1143. https://doi.org/10.3390/land13081143

6. Central Statistical Office. Green economy indicators in Poland.- Warsaw: GUS, 2024.- 64 p.

7. Kozłowski, S. Role and productivity of grasslands. Retrieved July 2, 2025 [Electronic resource]. – 2024. Available at: https://www.sowul.pl/poradnik-dla-rolnika/rola-i-produktywnosc-uzytkow-zielonych/ (date of access: 24.06.2025).

8. Regulation (EU) 2021/2115 of the European Parliament and of the Council of 2 December 2021 laying down rules for support for strategic plans under the standard agricultural policy [Electronic resource]. – 2024. Available at: - https://www.eur-lex.europa.eu/eli/reg/2021/2115/oj/eng (date of access: 24.06.2025).

9. Более 87% пастбищ Казахстана находятся в плохом или очень плохом состоянии [Электронный ресурс]. – 2025.- URL: https://www.forbes.kz/articles/bolee-87-pastbish-kazahstana-nahodyatsya-v-plohom-ili-ochen-plohomsostoyanii-c21a52 (дата обращения: 10.06.2025).

10. Agency for Restructuring and Modernisation of Agriculture (ARiMR). GAEC standards applicable from 2024. [Electronic resource]. – 2024. Available at: https://www.gov.pl/web/arimr/normy-gaec-obowiazujace-w-2024-r (date of access: 15.06.2025).

11. Knozowski, P., Nowakowski, J.J., Stawicka, A.M., Górski, A., Dulisz, B. Effect of nature protection and management of grassland on biodiversity – Case from big flooded river valley (NE Poland). Science of The Total Environment [Electronic resource].–2024. Available at: https://www.doi.org/https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2023.165280 (date of access: 15.06.2025).

12. Сводный аналитический отчёт о состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2023 г. [Электронный ресурс]. – 2023.– URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/land/documents/details/667055?lang=ru (дата обращения 15.06.2025).

13. План по управлению пастбищами и их использованию Ерейментауского района на 2024-2025 годы. Решение Ерейментауского районного маслихата от 27.03.2024г. № 8С18/7-24 [Электронный ресурс]. -2024. –URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/G24BI81872 M (дата обращения 13.06.2025).

14. Национальная сельскохозяйственная перепись 2025 года // [Электронный ресурс].- 2024.–URL: https://www.stat.gov.kz/ru/national/agriculture2025/general/ (дата обращения: 15.06.2025).

15. Wang, Y. A Grazing Pressure Mapping Method for Large-Scale, Complex Surface Scenarios: Integrating Deep Learning and SpatioTemporal Characteristics of Remote Sensing / Y. Wang, H.Huang, Y. Tian, G. Yang, L.Li, C.Yuan, F.Li // ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing.- 2025. - Vol. 227. - P. 691-713 https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2025.07.001