Қазақстанның қой шаруашылығы: ет ресурстарын қалыптастыру

Мақсаты - Қазақстан Республикасының етті қой шаруашылығын дамытудың жайкүйі мен келешекті бағыттарын зерделеу, оның нәтижелілігін төмендететін себептерді анықтау.

Әдістер - саладағы ағымдағы жағдайлар мен болжамды өзгерістерді талдауға арналған кешенді тәсіл; статистикалық деректер негізінде ет бағытындағы қой шаруашылығының өндірістік циклінің динамикасын, үрдістері мен құрылымын қарастыру кезінде статистикалықэкономикалық; сараптамалық-қой өндіруді интенсификациялауға сыртқы факторлардың әсерін бағалау үшін; графикалық-ақпаратты көрнекі түрде көрсету үшін құрылымдауға мүмкіндік берді.

Нәтижелері - басқа елдермен салыстырғанда әлемдік нарықтағы ет мамандануының тауарлық қой шаруашылығының қалыптасқан жағдайына және соңғы жылдардағы ет өңдеу кешенінің негізгі көрсеткіштеріне баға берілді. Авторлар өсудің келешекті бағдарларын атап өтеді және сонымен бірге негізгі проблемаларды, институционалдық экономикалық кедергілерді көрсетеді: жергілікті шикізат тапшылығы және оның жоғары өзіндік құны, импорттық өнімнің едәуір үлесі. Шаруашылықтардың ұсақ тауарлылығы ет сегментінің тиімділігін төмендетеді.

Қорытындылар - ет түріндегі қой өсіруді мемлекеттік қолдауды күшейту, кооперативтік қозғалысты және ауыл шаруашылығы өндірушілері мен шикізатты өңдеушілер арасындағы интеграция үдерісін тарату қажет. Мұндай шаралар тұрақты өндірістік қатынастарды құруға, шығарылатын тамақ өнімдерінің көлемін ұлғайтуға және өткізу нарығындағы позицияны нығайтуға мүмкіндік береді. Басым қадамдардың қатарында операциялық шығыстарды қысқарту, ғылыми зерттеулерді жандандыру, тұқымдарды жаңғырту, қой шаруашылықтарындағы қой генофондымен асыл тұқымдық жұмысты және асыл тұқымдық істі жақсарту, инновациялық тәжірибені кеңейту, кластерлер мен жоғары технологиялық инфрақұрылымды қалыптастыру бар. Қой шаруашылығының рөлі - ауыл тұрғындарының әл-ауқатын көтеруде және тұтастай алғанда республика халқын азық-түлік тауарларымен қамтамасыз етуде сөзсіз үлкен және дамудың стратегиялық векторы ретінде табысты ілгерілеудің барлық алғышарттары бар.

1. Послание Главы государства К.-Ж. Токаева народу Казахстана «Справедливый Казахстан: закон и порядок, экономический рост, общественный оптимизм» от 2 сентября 2024 года [Электронный ресурс].-2024.- URL: https://www.adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000960 (дата обращения 12.06.2025).

2. Концепция развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021-2030 годы [Электронный ресурс].-2021.- URL: https://zakon.uchet.kz/rus/docs/P2100000 960 (дата обращения 12.06.2025).

3. Ашимов, К.Ж. Овцеводство Казахстана: текущее состояние и перспективы / К.Ж. Ашимов, К.М. Шокаманов.- Алматы: КазНИИ СХ.- 2020. – 240 с.

4. Ombayev, A. Increasing the meat productivity of young sheep based on the use of the gene pool of the Dorper and Hissar breeds / A. Ombayev, Zh. Parzhanov, N. Azhimetov, A. Zhylkibayev , M. Abishov, A. Issabayeva // Brazilian Journal of Biology. – 2024. – Vol. 84.- №1. – P. 1-7. https://doi.org/10.1590/1519-6984.278807.

5. Islamov, T.I. A Genetic Basis for Improving the Reproductive Qualities and Productivity of South-Kazakh Merinoes / E.I. Islamov, G.A. Kulmanova, B.T. Kulataev, A.I. Zhumanova // Archives of Razi Institute.- 2021.- Vol.76.- N5.- P.1371–1380 https://doi.org/10.22092/ARI.2021.356168.1795

6. Исламов, Е.И. Физиологические, биохимические и молекулярно-генетические особенности формирования мясной и шерстной продуктивности овец / Е.И. Исламов, P.M Petrovic, Г.А. Кулманова, Д.Н. Бекбаева, Б.Т. Кулатаев.- Алматы: Айтумар, 2022.-300 с.

7. Walle, D.A. Dorper sheep cross breeding with Indigenous sheep breed in Ethiopia / D.A. Walle //Journal of Applied and Advanced Research. – 2019. – Vol. 4, №1. – P. 36-41. https://doi.org/10.21839/jaar.2019.v4i1.250.

8. Islamov, Е.I., Kulmanova, G.A., Kulataev, B.T., Bekbaeva, D.N., Zhumanova, A.S. Increasing the Reliability of Animal Genotype in Better-ment of Wool Productivity in South-Kazakh Merino sheep in Kazakhstan [Electronic resource].- 2021. Available at: https://www.pubmed.ncbi.nlm. nih.gov/35546992/ (date of access: 12.06.2025) https://doi.org/10.22092/ARI.2021.356235.1809

9. Сагындыков, К.А. Этология и пастбищное содержание овец: учеб. пособие / К.А. Сагындыков, А.М. Омбаев.- Алматы: изд-во «Эверо», 2022. – 225 с.

10. Bakhet, B., Lina, S., Kanat, T., Rizabek, K., Gulmira, Y., Bibigul, S., Yang, H., Yang, H., Jiang, Q., Xie, J., Oralhazi, H. Effects of inhibin-α and anti-inhibin-α immunization on мreproductive hormones in kazakh sheep [Electronic resource].- 2022. Available at: https://www.webofscience.com/wos/woscc/full-record/WOS:000 910997900001 (date of access: 12.06.2025). https://doi.org/10.36899/JAPS.2022.5.0530

11. Zengwen, H., WuReliHazi H., Bodai, B., Kadyken, R., Nuralieva U., Omarova K., Zhang, J., Yaling, G. Construction and functional verification of siRNA eukaryotic expression vector directed at the follicular inhibin alpha gene in ye mule sheep [Electronic resource].-2019. Available at: https://www.webofscience.com/wos/wos cc/full-record/WOS:000591669100008 (date of access: 12.0.2025). https://doi.org/10.17582/journalpjz/20191117061142

12. World Food and Agriculture – Statistical Yearbook.- Rome: FAO, 2023.- 384 p.

13. Li, X., Li, C., Wureli, H., Ni, W., Zhang, M., Li, H., Xu, Y., Kadyken, R., Makhatov, B., Dzhunysov, A., Kulmanova, G., Xiaoxu, H. Screening and evaluating of long non-coding RNAs in prenatal and postnatal pituitary gland of sheep [Electronic resource].-2019. Available at: https://www.webofscience.com/wos/woscc/fullrecord/WOS:000506628500103 (date of access: 12.0.2025). https://doi.org/10.1016/j.ygeno.2019.06.009

14. Омбаев, А.М. Основы каракулеводства: учеб. / А.М. Омбаев, Ю.А. Юлдашбаев, Т.Т. Тарчоков.- Санкт-Петербург, Москва, Краснодар: изд-во «Лань», 2022. – 323 с.

15. Трифонова, М.Ф. Мировое производство и торговля сельскохозяйственной продукции / М.Ф. Трифонова, С.Б. Исмуратов, С.М. Плеханов, В.Н. Ситников, И.В.Атанов, А.П.Третьяков.-Астана: Webprint, 2024.– 134 с.

16. Статистический сборник «Сельское, лесное и рыбное хозяйство в Республике Казахстан» за 2019-2023гг. [Электронный ресурс].- 2024.- URL: https://www.stat.gov.kz/upload/iblock/abd/udf6kzz1gsd908awrgpzcve2fnn9itgx/C-06-%D0%93%20(%D1%80%D1%83%D1 %81).pdf (дата обращения: 12.06.2025).