Қазақстан Республикасының Абай облысының азық түлік өзін өзі қамтамасыз етуі: мәселелер, тәуекелдер және шешу жолдары

Мақсаты – Абай облысының агроөнеркәсіптік кешенінің қазіргі жағдайы талданып, өңірдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейіне баға берілді.

Әдістері – талдау, синтез және статистикалық азық-түлік өзін-өзі қамтамасыз ету туралы ақпаратты жүйелеу үшін қолданылады; аймақтық деректер мен гипотезалар негізінде тенденцияларды анықтау кезінде индуктивті және дедуктивті.

Нәтижелер – 2022-2024 жылдардағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін өндіру динамикасы, ғылыми негізделген нормалармен салыстыра отырып, азық-түлікті тұтыну құрылымы көрсетілген. Азық-түлік тауарларының импорты мен экспорты ұсынылған: азық-түліктің физикалық және экономикалық қолжетімділігі. Азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету көрсеткіштеріне әсер ететін проблемалар мен тәуекелдер белгіленді, аграрлық сектордың тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді.

Қорытындылар – Абай облыстың АӨК өсімдік және мал шаруашылығы салаларында айтарлықтай әлеуетке ие, дегенмен, ол тиімсіз пайдаланылады, өйткені өндіріс процесі мен қажеттіліктерді қанағаттандыру арасындағы теңгерімсіздік сақталады. Бірқатар позициялар бойынша (ет, жұмыртқа, астық) артық болғанына қарамастан, сүт, жеміс-көкөніс және балық өнімдерінің тапшылығы байқалады, бұл өз кезегінде осы бағыттарды ынталандыруды талап етеді. Диетаның құрылымы ұсынылған физиологиялық нормаларға сәйкес келмейді, әсіресе сүт өнімдерін, көкөністерді, жемістерді және жұмыртқаны тұтыну үшін. Негізгі азық-түлік санаттары бойынша импортқа тәуелділік сақталады, бұл ретте азық-түлік халықтың кейбір топтары үшін экономикалық тұрғыдан қолжетімсіз болып қалады. Пәрменді сыртқы экономикалық саясат және экономикалық негізделген кедендік-тарифтік тетік; бағаларды мемлекеттік реттеу жөніндегі шаралар; сұраныс жағдайын есепке алу; өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығында, тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібінде инновациялық технологиялар мен техникалық құралдарды кеңінен қолдану талап етіледі. Осы бағыттарды іске асыру тамақтану сапасын оңтайландыруға, оны тағамдық компоненттер мен энергия бойынша теңестіруге, демек, өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

1. Послание Главы государства К.-Ж. Токаева народу Казахстана «Экономический курс Справедливого Казахстана» [Электронный ресурс]. – 2023. – URL: https://www.ecis.info/news/566/111708/?utm_source=chatgpt.com (дата обращения: 20.03.2025).

2. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2024. – URL: https://www.stat.gov.kz (дата обращения: 10.04.2025).

3. FAO. The State of Food Security and Nutrition in the World 2021. –Rome: FAO, IFAD, UNICEF, WFP, WHO [ Electronic resource].- 2021. Available at:https://www.https://www.fao.org/interactive/state-of-food-security-nutrition/2021/en/ (date of access: 20.03.2025).

4. Manning, L. Building strategic resilience in the food supply chain/ L. Manning, J. M. Soon //British Food Journal.-2019.- Vol. 118-No. 6.-P. 1477-1493. https://doi.org/10.1108/BFJ-10-2015-0350

5. Fanzo, J. Viewpoint: rigorous monitoring is necessary to guide food system transformation in the countdown to the 2030 global goals/ J. Fanzo, L.Haddad, K.R. Schneider, C.Béné, N.M. Covic, A. Guarin// Food Policy.- 2021.- Vol. 104.- P.102-163. doi:10.1016/j.foodpol.2021.102163

6. Muhangi, J. Contribution of Agriculture in the Enhancement of Refugees Livelihoods in Nakivale Settlement// J. Muhangi, H. Ainamani, F. Opio // Open Journal of Applied Sciences. - 2022.-Vol.12.- P.1505-1526. https://doi.org.10.4236/ojapps.2022.129103

7. Béné, C. ‘Perception matters’: New insights into the subjective dimension of resilience in the context of humanitarian and food security crises/ C.Béné, T. Frankenberger, T. Griffin, M. Langworthy, M.Mueller, S. Martin //Progress in Development Studies.- 2019.- Vol. 19(3).- P. 186- 210. https://doi.org/10.1177/1464993419850304

8. Campi, M. Specialization in food production affects global food security and food systems sustainability/ M. Campi, M.Dueñas, G.Fagiolo // World Development.-2021.-Vol.141.-P.105-411. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2021.105411

9. Bozsik, N. Food security management in developing countries: Influence of economic factors on their food availability and access / N. Bozsik, T.JP. Cubillos, B. Stalbek, L. Vasa, R. Magda // PLoS ONE- 2022.- Vol.17(7).-P.271-296. - https://doi.org/10.1371/journal.pone.0271 696

10. Djanibekov, N. Agricultural transition in Central Asia: Interactions between structural change and environmental sustainability / N. Djanibekov, U. Djanibekov, G.Villamor //Regional Environmental Change. – 2020.– Vol.20.-N 3. – P.233-243. https: //doi.org/10.1007/s10113-020-01664-2

11. Hornidge A.-K. Uzbekistan's agricultural knowledge system: reforms and prospects/ A.-K. Hornidge, A. Shtaltovna / Regional Environmental Change. - 2019.- Vol.19- No.5. - P.1253-1265. https://doi.org/10.1007/s10113-019-01480-z.

12. Улучшение качества жизни сельского населения: 1,4 тыс. новых проектов и рост дохода бюджетов в 2,5 раза [Электронный ресурс].-2024.-URL: https://www.primeminister.kz/ru/news/uluchshenie-kachestva-zhizni-selskogonaseleniya-14-tys-novykh-proektov-i-rostdokhoda-byudzhetov-v-25-raza-27589 (дата обращения: 04.04.2025).

13. Статистический отчет акима области Абай за 2024 год [Электронный ресурс].–URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/abay/press/news (дата обращения: 04.04.2025).

14. Казахская академия питания. Нормы физиологических потребностей в пищевых веществах и энергии.– Алматы: КАП, 2022.-104с.

15. В 2023 году сельское хозяйство Абайской области увеличило производство более чем в два раза [Электронный ресурс]. – 2024. – URL: https://www.informburo.kz/special/v-2023-godu-selskoe-xozyaistvo-abaiskoi-oblasti-uvelicilo-proizvodstvo-bolee-cem-v-dva-raza/ (дата обращения: 04.04.2025).

16. Доклады и аналитические материалы ФАО ООН по продовольственной безопасности [Электронный ресурс]. – URL: https://www.fao.org (дата обращения: 04.04.2025).