Қазақстанның тамақ өнеркәсібі: қазіргі жағдайы және кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру жолдары

Қазіргі уақытта республиканы дамытудың ұзақ мерзімді тұжырымдамасында белгіленген бағдарлар отандық тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының алдына шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру есебінен экономикалық тиімділікті арттырудың жаңа әдістерін іздеу міндетін қояды. Азық-түлік секторына әлемдік аренада жаңа нарықтардың пайда болуы, инновациялардың пайда болуына ықпал ететін инновациялық технологиялар және жеткізілім тізбегін ұйымдастырудың жетілдірілген құралдары айтарлықтай әсер етеді.

Мақсаты - Қазақстанның азық-түлік индустриясының қазіргі жағдайы мен әлеуетін бағалау, оның бәсекелестік артықшылықтарын арттыру шараларын әзірлеу.

Әдістері - зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттерді шолуды және оны қойылған міндеттерге бейімдеуді, салыстырмалы, жүйелік талдауды және азық-түлік өндірісінің динамикасын бағалау үшін логикалық жалпылауды қамтитын деректерді жинауға негізделген кешенді тәсіл.

Нәтижелері - өңдеу кешеніндегі қалыптасқан ахуал талданып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге, экспорттауға және импортқа әсер ететін факторлар айқындалды. Оның жаңару мәселелері мен перспективалары анықталды. Азық-түлік саласына қатысты қажетті құрылымдық өзгерістер, оның ішінде инновациялық қызметті кеңейту үшін бағыттар ұсынылады.

Қорытынды - азық-түлік сегменті ел экономикасының өте маңызды саласы болып табылады, өйткені азық-түлік тауарларын дайындау Қазақстан Республикасының экономикалық және азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді. Азық-түлік ассортиментін кеңейту үшін қолданыстағы қуаттарды жаңарту және өзіндік шикізат базасын құру қажет болады, бұл өнімнің рентабельділігінің өсуіне ықпал етеді. Ұсыныс ретінде Азық-түлік және қайта өңдеу өнеркәсібін дамытудың қажетті шарты импортты алмастыруды, цифрлық трансформацияны, осы нарықтың барлық қатысушыларының өзара іс-қимыл платформаларын генерациялауды, салалық құрылымдағы прогрессивті үрдістерге икемді ден қоюды қоса алғанда, жаңа биотехнологияларды енгізу болып табылады деген пікір айтылды.

1. Brouwer, J. Food systems everywhere: improving relevance in practice / J. Brouwer, R. Ruben McDermott / Global Food Security. - 2020.- No.26.- 100398. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2020.100398

2. OECD, Sustainability and Competition, OECD Competition Committee Discussion Paper [Electronic resource]. -2020. Available at: http://www.oecd.org/daf/competition/sustainability-and-competition-2020.pdf (date of access: 12.12.2024).

3. Farida, I. Business Strategies and Competitive Advantage: The Role of Performance and Innovation / I.Farida, D.Setiawan / Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity. – 2022. - Vol. 8. - Article 163. https://doi.org/10.3390/joitmc8030163

4. Babayev, F. Ways of Increasing the Competitiveness of Food Industry Enterprises / F. Babayev, T. Balajayeva / International Journal of Innovative Technologies in Economy. - 2023. - Vol. 4. - No. 44. – P. 1-9 https://doi.org/10.31435/rsglobal_ijite/30122023/8069

5. Vega, J.C.S. A new measure of regional competitiveness / J.C.S. Vega, J.D.B Azorin, A. Calvo-Flores Segura, M.E. Yago /Applied Economic Analysis.-2019.-Vol.27.-No.80.-P.108-126

6. Migisha, D. Competitive Strategies and Performance of Beverages Companies in Rwanda: A Case Study of Bralirwa Plc / D.Migisha, M. Akims //European Journal of Business and Strategic Management. - 2024. - Vol. 9. - No. 4. - P. 31–45. https://doi.org/10.47604/ejbsm.3065

7. Okegbemiro, S.A. Diversification Strategy and Profitability of Selected Food and Beverage Firms in Lagos State, Nigeria / S.A. Okegbemiro, C.V. Adim / Journal of Strategic Management. - 2023. - Vol. 7. - No. 1. - P. 141-159.

8. Nicholas, B. The Effect of Innovation on Competitiveness in the Food Processing Industry of Cameroon: A Mediating Effect of Quality Management / B. Nicholas, M.C. Sama, N. Emmanuel // European Scientific Journal - ESJ. - 2024. Vol. 20. - No.4. - P. 129. https://doi.org/10.19044/esj.2024.v20n4p129

9. Lukiewska, K.M. The importance of competitive potential in building the international competitiveness of food industry companies: Evidence from Poland / K.M. Lukiewska // PLoS ONE.- 2024.- Vol. 19.- No. 10. -e0312512. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0312512

10. Cribb, J. The Strategic Importance of Food, Land and Water: Dry Times – Land Losses – Climate Change: Threat Multiplier. In: Food or War / J. Cribb.- Cambridge: Cambridge University Press, 2019.- P. 62-85.

11. Huma, S. Achieving business competitiveness through corporate social responsibility and dynamic capabilities: An empirical evidence from emerging economy / S. Huma, A. Junaid, I. I. Muhammad, A.Muhammad / Journal of Cleaner Production. - 2023.- Vol. 386.-135820. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.135820.

12. Dvorský, J. The influence of some factors of competitiveness on business risks / J. Dvorský, T. Kliestik, M. Cepel, Z. Strnad / Journal of Business Economics and Management. - 2020. - Vol. 21. - P. 1451-1465.

13. Baizholova, R. Analysis and evaluation of indicators of the development of the food industry of Kazakhstan / R. Baizholova, H. Shmar- -louskaya, D. Sarzhanov, Zh. Amangeldiyeva / ECONOMY Series.- 2022.- Vol. 3.- No 107. – P.15-25.

14. Толысбаев, Б.С. Қазақстан Республикасындағы тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының инновациялық дамуы: проблемалары мен перспективалары / Б.С. Толысбаев, А.А. Сейсинбинова/ Economy: strategy and practice. - 2019. -№14(1).- С.109-122.

15. Пягай, А.А. Продовольственная безопасность Республики Казахстан: критерии и индикаторы / А.А. Пягай, Р.С. Беспаева, Б.Н. Наукенова // Проблемы агрорынка. - 2023.- №(4).- С.13-26. https://doi.org/10.46666/2023-4.2708-9991.01

16. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Элек тронный ресурс]. – 2025.- URL: https://www.stat.gov.kz (дата обращения: 20.01.2025).