Қазақстан Республикасының май және тоң май өнеркәсібі: мәселелері мен жетістіктері

Май және тоң май өнеркәсібі барлық дерлік бағыттар бойынша шешуші болып табылады: құс шаруашылығы, жем өндірушілер, сондай-ақ сүт және кондитерлік өнімдер өндірісі үшін.

Мақсаты - Қазақстанның азық-түлік секторының май сегментінің жай-күйін, проблемаларын және оларды шешу жолдарын көрсету.

Әдістері - көрсеткіштерді интеграциялау және майлы дақылдарды өсіру мен қайта өңдеу заңдылықтарын белгілеу мақсатында талдамалық, салыстырмалы – халықаралық кеңістік шеңберінде республиканың май және тоң май өнеркәсібі кіші кешенінің факторларын, жағдайлары мен ресурстарын бағалау кезінде кейс-стади әдісі негізінде нақты шаруашылық жағдайлар, май өнімдерін дайындау кезеңінің негізгі құрамдас бөліктері арасындағы тәуелділікті жан-жақты зерттеу үшін жүйелі тәсіл зерделенген.

Нәтижелері - талдау барысында өңдеу кәсіпорындарының жұмыс істеу тиімділігін шектейтін елеулі себептер анықталды: шикізат ресурстарының жетіспеушілігі, тұқым материалының сапасының төмендігі, негізгі қорларды жаңартудың әлсіз деңгейі, машиналар мен жабдықтардың тозуы, заманауи техника мен инновациялық технологиялардың болмауы, инвестициялардың жетіспеушілігі. Май және тоң май өнеркәсібінің тұрақты дамуы жүйелі көзқарасты қажет ететіні, атап айтқанда субсидиялау есебінен майлы дақылдардың егіс көлемін ұлғайту және өндірістік процестерді озық дамытуға инвестициялау қажет екендігі дәлелденді.

Қорытынды - шешімдер ретінде май және тоң май өнеркәсібін тұрақтандыруға, импортты алмастыруға, экспорттық әлеуетті арттыруға бағытталған шаралар ұсынылды. Еліміздің агроөнеркәсіптік кешенін өндірушілер мен қайта өңдеушілердің біліктілігін арттыру мәселелеріне ерекше назар аударылды, бұл оның экономикалық тиімділігінің өсуіне ықпал ететін болады. Бұл іс-шараларды іске асыру өсімдік майларының ішкі өндірісінің көлемін ұлғайтуға, жұмыс орындарын құруға, ауылдық аудандардағы әлеуметтік жағдайды жақсартуға, Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, қазақстандық тауарлардың халықаралық нарықтардағы бәсекелестік позицияларын нығайтуға мүмкіндік береді.

1. Martin, W. The Free Flow of Goods and Food Security and Nutrition in the book Global Food Policy Report 2018 /W. Martin, D. Laborde.- Аккра: International Food Policy Research Institute, 2018.- 150 p.

2. Кажиева, Ж.Х. Анализ состояния и развития рынка растительных масел Восточно-Казахстанской области / Ж.Х.Кажиева, Ш.Д. Жайлаубаева // Вестник университета «Туран». – 2020. - N 3(87). – С. 103-108.

3. Uspambayeva, M. Financial Management in Kazakhstan's Agricultural Sector / M. Uspambayeva, A. Zeinelgabdin, B. Turebekova, A. Tulaganov, T. Taipov // Brazilian Journal of Political Economy. – 2020. – N40(3). – P.554–565. https://doi.org/10.1590/0101-31572020-3127

4. Акимбекова, Г.У. Приоритетные направления развития агропромышленного комплекса Казахстана / Г.У. Акимбекова, Г.А. Никитина // Проблемы агрорынка.- 2020.- N4.- С.13-23. https://doi.org/10.46666/2020-4-2708-9991.01

5. Dudin, M. Public and Private Partnership: Innovation-Driven Growth of Agriculture at the Regional Level / M. Dudin / Journal of Environ mental Management and Tourism.- 2020.- N10(7).- Р.1435-1444. https://doi.org/10.14505/jemt.v10.7(39).01

6. Kurmanova, G.K. Factors of Production of Agriculture of the Republic of Kazakhstan / G.K. Kurmanova, B.B. Sukhanberdina, B.А. Urazova // The Economy: strategy and practice.- 2022.-N17.-N1.-P.93-109. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-1-93-109

7. Aidarova, A. Financing the Agricultural Sector of the Economy and Its Impact on Sustainable Environmental Aspects / A. Aidarova, G. Maulenkulova, M. Daurbaeva, B. Aimurzina, S. Janbirbaeva //Journal of Environmental Management and Turism.–2022.-N13(5).-Р.1481–1492. https://doi.org/10.14505/jemt.v13.5(61).23

8. Lukyanova, M. Modeling the Expansion of Agricultural Markets / M. Lukyanova, V. Kovshov, Z. Zalilova, N. Faizov // Montenegrin Journal of Economics. -2022. - N 18(2). – Р.127-141. https://doi.org/10.14254/1800-5845/2022.18-2.12

9. Статистический сборник «Сельское, лесное и рыбное хозяйство в Республике Казахстан» за 2019-2023гг. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс].- 2024.- URL: https://www.stat.gov.kz/upload/iblock/abd/udf6kzz1gsd908awrgpzcve2fnn9itgx/C-06-%D0%93%20(%D1%80%D1%83%D1%81).pdf (дата обращения: 17.01.2024).

10. Национальный доклад о состоянии промышленности Республики Казахстан [Электронный ресурс].- 2023.– URL: https://www.qaz-industry.gov.kz/images/docs/98/regdoc _ru-98-1700645530.pdf (дата обращения: 18.01.2025).

11. Статистический сборник «Промышленность Республики Казахстан 2019-2023гг.». Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс].- 2024.- URL: https://www.stat.gov.kz/upload/iblock/32c/6h023yqk71xl42tdzevu2s2h3clyk10w/%D0%A1-05-%D0%93%20(%D1%80%D1%83%D1%81).pdf (дата обращения: 17.01.2024).

12. Lobova, S.V. Wireless future of the agrarian market as a basis of food security provision / S.V. Lobova, A.N. Alekseev, A.V. Bogoviz, J.V. Ragulina // Studies in Computational Intelligence. - 2019.- Vol.826.- Р.975–981.

13. Калиев, Г.А. Вопросы продовольственной безопасности Казахстана / Г.А.Калиев, А.Б. Молдашев // Проблемы агрорынка. - 2021. - No4(4).- C. 13-22. https://doi.org/10.2046666/2021-4.2708-9991.01

14. Clancy, M.S. The Roots of Agricultural Innovation: Evidence from Patents: conference on «Economics of Research and Innovation in Agriculture» / M.S. Clancy, G. Moschini, P. Heisey.- Chicago:University of Chicago Press, 2019. -261p.

15. Аймурзина, Б.Т. Механизм обеспечения качества экономического роста сельского хозяйства Казахстана / Б.Т. Аймурзина, М.Ж. Каменова, Б.О. Казыбаев, С.Р.Абилдаханова // Вестник Казахского университета экономики, финансов и международной торговли.- 2023.-N1(50).-С.39-45. https://doi.org/10.52260/2304-7216.2023.1(50).5