Қазақстанның органикалық ауыл шаруашылығы: мақсаттары, ғылыми принциптер

Қазақстанда органикалық ауыл шаруашылығын дамыту ел экономикасының экологиялық, экономикалық және әлеуметтік тұрақтылығына ықпал ететін стратегиялық маңызды бағыт болып табылады. Бұл шаруашылық жүйесі химиялық минералды тыңайтқыштар мен пестицидтерді қолданудан аулақ бола отырып, табиғи әдістерді, соның ішінде Биоәртүрлілікті, биологиялық циклдерді, зиянкестермен күресудің табиғи әдістерін қолдану негізінде өндіріс көлемін ұлғайтуды көздейді.

Мақсаты - әртараптандыру процесінде органикалық егіншіліктің перспективаларын негіздеу, ішкі және сыртқы нарықтарда органикалық өнімді тиімді жылжыту тетіктерін анықтау.

Әдістері – интегралды экожүйені қалыптастырудың негізгі тенденцияларының мазмұнын талдау, органикалық дақылдардың егістік алқаптарының мониторингі.

Нәтижелері - экологиялық ауылшаруашылық кешенінің ағымдағы жағдайы талданады, өсудің негізгі нүктелері анықталды. Алынған ақпаратты зерделеу негізінде биоөңдеу саласын кеңейтудің басым бағыттары айқындалды. Органикалық өнімдердің ішкі нарығына, сертификаттау жүйесін жетілдіруге, сондай-ақ «жасыл» технологияларды пайдаланатын фермерлік шаруашылықтарды қолдауға бағытталған ұсыныстар әзірленді.

Қорытынды - республикада биологиялық егіншіліктің әлі толық іске асырылмаған орасан зор мүмкіндіктері бар. Азықтүлік дақылдарын өсірудің неғұрлым нәтижелі технологияларын әзірлеу және енгізу, осы салаға инвестицияларды ынталандыру, АӨК қызметкерлерін оқыту және олардың біліктілігін арттыру Қазақстан Республикасында экофермерлікті дамытуға және оның ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттаудағы үлесін арттыруға ықпал ететін болады. Жерді органикалық секторға тарту, инфрақұрылымды жетілдіру қарқыны экологиялық таза егіншілік әлеуетін игеру және бәсекеге қабілетті нарық құру үшін жеткіліксіз екені анықталды.Табиғи егін шаруашылығы – бұл экологиялық таза, қауіпсіз, құнды азық-түлік өнімдері ғана емес, сонымен қатар еліміздің экологиялық жағдайын қорғайтын, қоршаған ортаға кері әсерін азайтатын, топырақ құнарлығын қалпына келтіруге көмектесетін, халықтың өмір сүру сапасын жақсартатын, республиканың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығы үлгісі.

1. Аварский, Н.Д. Проблемы развития рынка продукции органического сельского хозяйства и его инфраструктурного обеспечения в России / Н.Д.Аварский, В.В. Таран, А.В. Алпатов // Экономика, труд, управление в сельском хозяйстве. – 2022. – №2(84). – С.3-11.

2. Кенжегулова, С.О. Қазақстанның оңтүстік-шығысы жағдайында биоорганикалық тыңайтқыштардың күңгірт қара қоңыр топырақтың құнарлылық көрсеткіштеріне және қарбыздың өнімділігі мен сапасына әсер / С.О. Кенжегулова, А.Т. Айтбаева // Вестник науки Казахского агротехнического университета им.С.Сейфуллина (междисциплинарный). – 2022. – №2 (113). – Б.227-237.

3. Klaiss, M. Organic soybean production in Switzerland / M. Klaiss, N. Schmid // Journal Ocl-oilseeds and fats crops and lipids. - 2020. - Vol.27 - P.1-10.

4. Матайбаева, Г.А. Органикалық өнімдер нарығы: тенденциялар және даму перспективалары / Г.А. Матайбаева, С.М. Токенова, Г.К. Кеңес // Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. – 2023. – №3. – Б. 67-77.

5. Atwell, K.A. Effects of agricultural intensity on nutriend and sediment contributions within the Cache River Watershed, Arkansas / K.A. Atwell, J.L. Bouldin // Water.–2022.– Vol.14(16).– P.2-11. https://doi.org/10.3390/w14162528

6. Van Rijssel, S. Q., Impact of soil inoculation on crop residue breakdown and carbon and nitrogen cycling in organically and conventionally managed agricultural soils / S.Q.van Rijssel, E.Kuipers, K.Mason-Jones, G.J.Koorneef, W.H. van der Putten, G.F.Veen // Applied Soil Ecology. – 2025. – Vol.205. – P.1-12.

7. Gulas, R.J. A framework for evaluating benefits of organic fertilizer use in agriculture / R.J. Gulas, M.R. Anwar, T.N. Maraseni // Journal of Agriculture and Food Research. – 2025. – Vol.19. – P.1-13.

8. Terrer, C. A trade-off between plant and soil carbon storage under elevated CO2 / C. Terrer, R.P. Phillips, B.A. Hungate // Nature. – 2021. – Vol.591. – P.599-603. https://doi.org/10.1038/s41586-021-03306-8.

9. Бастаубаева, Ш.О. Органикалық егіншілік жағдайында майбұршақ дақылының өнімділігіне инновациялық технологияларды қолданудың тиімділігі / Ш.О. Бастаубаева, А.Н. Жақатаева, К.Б. Карабаев, Г.Д. Жасыбаева // Ізденістер, нәтижелер. – 2024. –N2 . – Б.182- 190. https://doi.org/10.37884/2-1-2024/555

10. Misha, P. Sustainable agriculture and benefits of organic farming to special emphasis on PGPR / P. Misha, P.P. Singh, S.K. Singh, H. Verma // In role of Plant growth promoting microorganisms in sustainable agriculture and nanotechnology. – 2020. – Vol.1. – P.75-87.

11. Григорук, В.В. Органическое сельское хозяйство: концептуальная позиция / В.В. Григорук, Е.В. Климов // Проблемы агрорынка. – 2020. – №3. – C.88-101.

12. Sapbamrer, R. A systematic review of factors influencing farmers: adoption of organic farming / R. Sapbamrer, A. Thammachai // Sustainability. – 2021. – Vol. 13(7). – P.1-28. https://doi.org/10.3390/su13073842

13. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының ресми интернет-ресурсы [Электрондық ресурс]. - 2022- 2023. -URL: https://www.stat.gov (қаралған күні: 05.01.2025).

14. Shennan, C. Organic and Conventional Agriculture: A Useful Framing? / C. Shennan, T. Krupnik, G. Baird, H. Cohen, K. Forbush, R. Lovell, E. Olimpi // Annual Review of Environment and Recources. – 2020. – Vol.42. – P.317-346.

15. Meemkan, E.M. Organic agriculture, food security, and the environment / E.M. Meemkan, M. Qaim // Annual review of economics. – 2018. – Vol. 10. -P.39-63. https://doi.org/10.1146/annurev-resource-100517-023252

16. Agu, O.A. Impact of biochar addition in microwave torrefaction of camelina straw and switchgrass for biofuel production / O.A. Agu, L.G. Tabil, E. Mupondwa, B. Emadi, T. Dumonceaux // Fuels. – 2022. – Vol.3(4). – P.588-606. https://doi.org/10.3390/fuels3040036

17. Balkrishna, A. Reuse of sewage sludge as organic agricultural products: An efficient technology-based initiative / A. Balkrishna, S. Banerjee, S. Ghosh, S.K. Singh, V. Arya // Authorea. – 2022. – Vol.1. – P.1-11.