Экожүйелер және су ресурстарын реттеу

Мақалада тұрақты даму, экологиялық қауіпсіздік саласындағы халықаралық бастамаларға және су ресурстарын, оның ішінде ауыл шаруашылығын интеграцияланған басқару жүйесін құру кезеңдеріне баға берілген. Су тапшылығы технологиялық процестерді шектейтін фактор және теңгерімді экономикалық өсу рөлін атқарады.

Мақсаты – гидросфераны қалыптастыру әдістемесіне экожүйелік тәсілдің маңыздылығын негіздеу, динамикалық прогресс және экологиялық тепе-теңдікті тұрақтандыру мақсатында экожүйелік қызметтерді реттеу әдістерін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Әдістері - сумен қамтамасыз етуді реттеудің экожүйелік стратегиясының тиімділігін болжау үшін математикалық модельдеуді қолдана отырып, ғылыми жарияланымдарды, есептер мен нормативтік құжаттарды, табиғатты ұтымды пайдалану қағидаттарын талдау.

Нәтижелері - зерттеу экожүйелерді құру және олардың қатысушыларының республикадағы өзара іс-қимылын үйлестіру ережелеріндегі неғұрлым елеулі шектеулерді, соның ішінде мемлекеттік құрылымдар мен мүдделі тараптардың экологиялық қауіпсіздіктің маңыздылығы туралы хабардарлығының төмен деңгейін, сондай-ақ экожүйе заңдылықтарын интеграциялау үшін қажетті құқықтық және институционалдық базалардың жетілмегендігін анықтауға мүмкіндік берді.

Қорытынды - ұйымдық құрылымдарды қалыптастыруға, мониторингті кеңейтуге және мақсатты қаржылық тетіктердің өзара іс-қимылына бағытталған ұсынылған стратегиялық модель бар кедергілерді еңсеруге ықпал етеді. Мұндай шараларды жүзеге асыру судың сапасын жақсартуға, биоәртүрлілікті сақтауға және ұзақ мерзімді экологиялық тепе-теңдікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, әсіресе климаттың өзгеруі және су ресурстарына, оның ішінде ауыл шаруашылығы өндірісіне қысымның күшеюі жағдайында. Су шаруашылығы кешені, аграрлық секторды суландыру деңгейі, сумен жабдықтаудың үздіксіздігі мен жеткіліктілігі, су объектілерінің жай-күйі, су шаруашылығы жағдайларын болжаудың дұрыстығы, залалды барынша азайту ауылдық жерлерде әлеуметтік-экономикалық орнықтылықты айқындайды.

1. Третьякова, Е.А. Қазіргі экономикалық зерттеулердегі экожүйелік тәсіл басқару мәселелері / Е.А. Третьякова, Е.Н. Фрейман // Экономика және экология.–2022.–№1(74).–Б.6–20.

2. Карлиханов, Т.К. Су ресурстарын интеграцияланған басқару-Қазақстан Республикасының Су ресурстарын тиімді пайдаланудың жалғыз жолы [Электрондық ресурс]. – 2010. - URL: https://www.eecca-water.net/file/karlikhanov_paper_megeve_2010.pdf (қаралған күні: 24.12 2024).

3. 2030 жылға дейінгі тұрақты даму Мақсаттары [Электрондық ресурс]. – 2024. – URL: https://www.scientifically.info/publ/5664 (қаралған күні: 24.12.2024).

4. Chang I.-S. Yuan Evaluation on the integrated water resources management in China’s major cities: Based on City Blueprint Approach / I.-S. Chang, M. Zhao, Y. Chen, X. Guo, Y. Zhu, J. Wu, T. Yuan // Journal of Cleaner Production. – 2020. – No 262. –Article 121410. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.121410

5. Ердвалиева, А.А. Қазақстан Республикасының Су ресурстарын интеграцияланған басқарудағы Экожүйелік тәсіл / А.А. Ердвалиева, Т.Л. Тәжібаева // QazBSQA Хабаршысы. Инженерлік жүйелер және экология. – 2021. – № 2(80). – Б. 275–285. https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.2-03

6. Zolotukhin, V. The problems of legal regulation of the environmental policy of the resource-producing region [Electronic resource]. – 2023. Available at: https://www.typeset.io/papers/the-problems-of-legal-regulation-of-the-environmental-policy-9xh0rozo (date of access: 20.12.2024). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202337605052

7. Славный, А.Ю. Су ресурстарының сарқылуы - маңызды экологиялық проблема [Электрондық ресурс]. – 2022. - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/skotabigat/press/news/details/458147?lang=ru (қаралған күні: 22.12 2024).

8. Shtykova, I., Kuzmina, N. Analysis of protection of the northern Kazakhstan cities from surface runoff waters [Electronic resource]. – 2023. Available at: e3s-conferences.org (date of access: 20.12.2024). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202339502006.

9. Wu, X. Identifying optimal virtual water management strategy for Kazakhstan: A factorial ecologically-extended input-output model / X. Wu, Y. Li, J. Liu, G. Huang, Y. Ding, J. Sun, H. Zhang // Journal of Environmental Management. – 2021. – Vol. 297. – Article 113303. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2021.113303.

10. Adenova, D. The Study of Groundwater in the Zhambyl Region, Southern Kazakhstan, to Improve Sustainability / D. Adenova, D. Sarsekova, M. Absametov, Y. Murtazin, J. Sagin, L.Trushel, O.Miroshnichenko // Sustainability. – 2024. – No 16. – P. 4597–4607. https://doi.org/10.3390/su16114597

11. Muratkhanov, D. Heavy Metal Groundwater Transport Mitigation from an Ore Enrichment Plant Tailing at Kazakhstan’s Balkhash Lake / D. Muratkhanov, V. Mirlas, Y. Anker, O. Miroshnichenko, V. Smolyar, T. Rakhimov, Y. Sotnikov, V. Rakhimova // Sustainability. – 2024. – No 16. – P. 6816–6828. https://doi.org/10.3390/su16166816.

12. Kalogiannidis, S. Integration of Water Resources Management Strategies in Land Use Planning towards Environmental Conservation / S. Kalogiannidis, D. Kalfas, G. Giannarakis, M. Paschalidou // Sustainability. – 2023. – No 15. – P. 15242–15255. https://doi.org/10.3390/su152115242.

13. Nieuwenhuis, E. Towards the integrated management of urban water systems: Conceptualizing integration and its uncertainties / E. Nieuwenhuis, E. Cuppen, J. Langeveld, H. De Bruijn // Journal of Cleaner Production. – 2021. – Article 124977. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.124977.

14. Nagata, K. Practicality of integrated water resources management (IWRM) in different contexts / K. Nagata, I. Shoji, T. Arima, T. Otsuka, K. Kato, M. Matsubayashi, M. Omura // International Journal of Water Resources Development.–2021.–No38.–P.897–919. https://doi.org/10.1080/07900627.2021.1921709

15. Zhao, M. Adaptation of water resources management under climate change / M. Zhao, J. Boll // Frontiers in Water. – 2022. – No 4. – P. 1– 15. https://doi.org/10.3389/frwa.2022.983228