Қазақстанның аграрлық секторындағы сумен жабдықтау: оңтайландыруға бағдар

Мақсаты - экономикалық өсуді жандандыру және орнықты даму мақсаттарын (ТДМ) іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығында сумен жабдықтауды мемлекеттік басқару мәселелерін шешудің оңтайлы жолдары ұсынылды.

Әдістері - ұйымдардың статистикалық деректері мен ғылыми есептерін талдау негізінде суару проблемалары анықталды, суды пайдаланудың жергілікті тәжірибелері зерттелді, нәтижелерді болжау инфрақұрылымды жаңғыртудың тиімділігі гипотезасын тұжырымдауға мүмкіндік берді, факторлық талдау, топтастыру әдісі, ақпаратты визуализациялаудың кестелік және графикалық әдістері де қолданылды.

Нәтижелері - авторлар агроөнеркәсіптік кешеннің өндіріс көлемінің тұрақты өсуін Агроөнеркәсіптік өндірісті сумен қамтамасыз ету жүйесіне және оның жаңаруына әсер ететін жағдайларды, себептерді, көрсеткіштерді анықтау арқылы қамтамасыз етуге болатындығын атап өтті. Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік менеджменттің, заңнамалық базаның, бюджеттік-салықтық және тарифтік бақылаудың пәрменді тетіктері, субсидиялау және Кредиттеу жүйелері, инвестициялық, инновациялық саясат белсенді пайдаланылады. Зерттеу нәтижелері бойынша аграрлық секторда суару желісін мемлекеттік реттеуді жетілдіру, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қолдау жөніндегі ісшараларды іске асырудың маңыздылығы көрсетілді.

Қорытынды - авторлардың пікірінше, ТДМ-ға қол жеткізу және республиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерін индустриялық-инновациялық қайта құру жағдайында, әсіресе АӨК саласында, ауыл шаруашылығының су тұтыну үлесі жалпы су тартудың 65%-ын құрайтындығына байланысты, суды ұтымды пайдалану мәселесі шиеленісуде. Суды оңтайлы пайдаланудың маңызды шаралары, ең алдымен, суару процестерін жетілдіру, Гидротехникалық құрылыстарды техникалық жарақтандыру, білікті кадрларды даярлау, су үнемдеу технологияларын кеңінен енгізу болып табылады. Жергілікті жағдайларға бейімделе отырып, су шаруашылығы кешені саласындағы жаңа білімді, үздік инновациялық жобаларды іздестіруге және трансферттеуге қабілетті жоғары білікті кадрларды даярлауды күшейту қажет.

1. Yadav, M., Vashisht, B.B., Jalota, S.K. et al. (2024). Improving water efficiencies in rural agriculture for sustainability of water resources: A review. Water Resources Management, 38, 3505–3526. https://doi.org/10.1007/s11269-024-03836-6 [in English].

2. Turaeva, S., Sultanova, G. (2024). Climate change impact on agriculture and water resources: Uzbekistan. In: SDGs in the Asia and Pacific Region. Implementing the UN Sustainable Development Goals – Regional Perspectives, 38(1), 249–269. https://doi.org/10.1007/978-3-031-17463-6_38 [in English].

3. Minhas, P.S., Qadir, M. (2024). Irrigation sustainability with saline and alkali waters. Springer: Singapore, 304 p. https://doi.org/10.1007/978-981-97-4102-1 [in English].

4. Li, R., Wu, M., Aleid, S., Zhang, C., Wang, W., Wang, P. (2022). An integrated solar-driven system produces electricity with fresh water and crops in arid regions. Cell Reports Physical Science, 3(3), 1–17. https://doi.org/10.1016/j.xcrp.2022.100781 [in English].

5. Singh, A. (2024). Effective management of water resources problems in irrigated agri-culture through simulation modeling. Water Resources Management, 38, 2869-2887. https://doi.org/10.1007/s11269-024-03796-x [in English].

6. Ahmed, Z., Gui, D., Murtaza, G., Yunfei, L., Ali, S. (2023). An overview of smart irrigation management for improving water productivity under climate change in drylands. Agronomy, 13(8), Article 2113. https://doi.org/10.3390/agronomy13082113 [in English].

7. Espolov, T.I., Tireuov, K.M., Kerimova, U.K. (2022). Vodnye resursy v sel'skom hozjajstve Respubliki Kazahstan: vzgljad uchenyh na racional'noe ispol'zovanie, perspektivy i upravlenie [Water resources in agriculture of the Republic of Kazakhstan: scientists' view on rational use, prospects and management]. Problemy Agrorynka - Problems of AgriMarket, 3, 155–163. https://doi.org/10.46666/2022-3.2708-9991.17 [in Russian].

8. Nesipbekov, E.N., Appakova, A.N., Sejtbekova, S.T. (2024). Optimizacija ispol'zovanija vodnyh resursov v sel'skom hozjajstve Kazahstana: problemy i perspektivy. In: Ustojchivoe razvitie obshhestva: novye nauchnye podhody i issledovanija: Sbornik nauchnyh trudov po materialam VI Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii [Sustainable development of society: new scientific approaches and research: Proceedings of the VI International Scientific and Practical Conference]. Available at: https://elibrary.ru/item.asp?id=67868155 (date of access 11.11.2024) [in Russian].

9. Kurishbaev, A., Gabdullin, M., Amanzholova, R. (2024). Vozmozhnosti jeffektivnogo ispol'zovanija vodnyh resursov i vodorodnogo rynka v Kazahstane [Opportunities for efficient use of water resources and the hydrogen market in Kazakhstan]. International Scientific Journal Alternative Energy and Ecology, 1(418), 179–207. https://doi.org/10.15518/isjaee.2024.01.179-207 [in Russian].

10. Saparova, D.A., Saginova, S.A. (2022). Vodnye resursy Kazahstana kak faktor rosta ob’emov agropromyshlennogo proizvodstva v uslovijah perehoda k "zelenoj" jekonomike [Kazakhstan's water resources as a factor in the growth of agro-industrial production in the context of the transition to a "green" economy]. Problemy Agrorynka - Problems of AgriMarket, 4, 86–93. https://doi.org/10.46666/2022-4.2708-9991.09 [in Russian].

11. Popova, K.Yu. (2020). Global'nye problemy vodoobespechenija sel'skogo hozjajstva [Global problems of agricultural water supply]. APK: Ekonomika, Upravlenie - Agro-industrial Complex: Economics, Management, 2, 72–80. https://doi.org/10.33305/202-72 [in Russian].

12. Shakenova, M.B. (2019). Jeffektivnost' upravlenija vodnymi resursami v oroshaemom zemledelii Respubliki Kazahstan [Efficiency of water resources management in irrigated agriculture of the Republic of Kazakhstan]. Vestnik Universiteta Turan - Bulletin of the University of Turan, 1(81), 201–204 [in Russian].

13. Medeu, A.R., Mal'kovskij, I.M., Toleubaeva, L.S. (2018). Strategija ustojchivogo vodoobespechenija Respubliki Kazahstan na period do 2050 goda [Strategy of sustainable water supply of the Republic of Kazakhstan for the period up to 2050]. Geografija i Vodnye Resursy - Geography and Water Resources, 1, 18–46 [in Russian].

14. Asen, U.Zh. (2020). Problemy i reshenija ispol'zovanija vodnyh resursov Respubliki Kazahstan [Problems and solutions of the use of water resources of the Republic of Kazakhstan]. Ekonomicheskie Issledovanija i Razrabotki – Economic Research and Development, 1, 38–42 [in Russian].

15. Rahimberdinova, M.U., Zakimova, A.M., Kabieva, A.T., Bjulent, Sh. (2022). Agroönierkäsiptik keshen öndіrіstіk infrastrukturasyn damytudyn basymdyqtary [Priorities for the development of production infrastructure of the agro-industrial complex]. Vestnik Universiteta Turan - Bulletin of the University of Turan, 4(96), 64–75. https://doi.org/10.46914/1562-2959-2022-1-4-64-75 [in Kazakh].

16. Bureau of National Statistics of the Agency for Strategic Planning and Reforms of the Republic of Kazakhstan (2024). Available at: https://www.stat.gov.kz/ (date of access: 03.01. 2025) [in Kazakh].

17. Seitov, S.K., Kiselev, S.V. (2021). Jekonomicheskaja jeffektivnost' subsidirovanija oroshaemogo zemledelija v Kazahstane [The economic efficiency of subsidizing irrigated agriculture in Kazakhstan]. International Agricultural Journal, 6(384), 110–114. https://doi.org/10.24412/2587-6740-2021-6-110-114 [in Russian].

18. Karatayev, M. (2023). Water availability for bioenergy in Kazakhstan: Review, preliminary results, and key points. Central Asian Journal of Sustainability and Climate Research, 2(1), 46–61. https://doi.org/10.29258/CAJSCR/2023-R1.v2-1/46-61.en [in English].