Сүт өнімдерінің шығындарын басқару кіші кешеннің: шығындардың жіктелуі

   Қазіргі уақытта сүт шағын кешені қазақстандық АӨК-нің неғұрлым маңызды секторларының бірі болып қалуда. Дамушы нарық жағдайында сүт өңдеумен айналысатын компаниялардағы бухгалтерлiк есеп республиканың сортты емес сүт шикiзатын екiншi рет өңдеумен айналысатын кәсiпорындарында толық көлемде пайдаланылмайтын есеп жүйесiнiң құрылымы пайымдайтын жедел басқару ниеттерiн бейiмдеу үшiн ақпараттық қолдаудың қажеттi деңгейiн қамтамасыз етпейдi. Нарықтық экономикада өнiмдi өндiру мен өткiзуге арналған шығындарды дәл бақылау, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердiң құнын бағалау ерекше өзектi болып отыр, бұл ретте құнның төмендеуi пайданы ұлғайтуда және тауарлар шығарудың рентабельдiлiгiн арттыруда шешушi рөл атқарады.

   Мақсаты - сүт өнімдеріне жұмсалатын шығындарды өндірістік және қайта өңдеу циклдерінде жіктеуге байланысты проблемаларды анықтау.

   Әдістер - сүт өнімдерін дайындауға арналған шығыстарды топтастырудың жіктеу белгісін, басқа салаларда қолданылатын дәстүрлі тәсілдер мен басқарушылық есептіліктің қазіргі заманғы жүйелерін анықтаудың әртүрлі тәсілдерін салыстыру үшін салыстырмалы талдау; сарапшылық практика сүт өнеркәсібіндегі бухгалтерлік есеп саласындағы қалыптасқан жағдай бойынша мамандардың пікірлерін зерделеу кезінде қолданылды.

   Зерттеу нәтижесінде мынадай нәтижелер алынды - агроқұрылым қызметінің барлық аспектілерін қамтитын «басқару» процесі бөлінді, «шығындар» ұғымы жүйелендірілді және сапасы төмен сүт пен сарысуды қайта өңдеу процесінде әрбір операциялық сала үшін оларды неғұрлым дәл ранжирлеу ұсынылды.

   Қорытынды - әзірленген теориялық, әдістемелік және практикалық ұсынымдар сүт өңдеу фирмаларында сүт тауарларының өзіндік құнын бақылау және есептеу тетігінің тиімді жұмыс істеуі, технологиялық рецептураларды сақтау үшін қолданылуы мүмкін.

1. Назарова, В.Л. Управленческий учет : уч.- Алматы: «Фортуна полиграф», 2021.- 414 с.

2. Тайгашинова, К.Т. Управленческий учет : учеб. / К.Т. Тайгашинова, М.С. Ержанов. – Алматы: Алматинская академия экономики и статистики, 2020. – 99 с.

3. МСФО № 2 «Запасы» [Электронный ресурс]. - URL: https://www.finacademy.net/materials/standartu-msfo/msfo-ias-2-zapasy (дата обращения: 11. 09. 2024)

4. Khoruzhy, L.I. Adaptive management reporting system in inter-organizational relations of agricultural enterprises according to ESG principles / L.I. Khoruzhy, Yu.N. Katkov, A.A Romanova, E.A. Katkova, M.K. Dzhikiya // Journal of Infrastructure, Policy and Development. – 2022. – Vol. 6. – Issue 2. doi: 10.24294/jipd.v6i2.1649

5. Әлайдар, Ж. Системы учета затрат и калькулирования себестоимости ремонтных работ / Ж.Әлайдар, К. Алайдаркызы, А.М. Атчабарова, Г.С. Алишарова // Статистика, учет и аудит. – 2020. – 2(77). – С. 16-20.

6. Romer, A. Environmental management accounting in companies of the agro-industrial sector / A. Romer, M. A. Ferrer, B. Galaviz, J. Castro // Revista Venezolana de Gerencia. - 2019. - N. 88. – P. 1086–1097

7. Butyugina, A. Improvement of budgeting subsystem in agriculture of the "AdeptIS: Agrocomplex" configuration / A. Butyugina, E. Gorbunova // E3S Web of Conferences 254. Fundamental and Applied Research in Biology and Agriculture: Current Issues, Achievements and Innovations, 2021. - 10013. doi: 10.1051/e3sconf/202125410013 Scopus

8. Zakirova, A. Analytical support of management accounting in managing sustainable development of agricultural organizations / A. Zakirova, G. Klychova, G. Ostaev, Z. Zalilova, A. Klychova // E 3S Web of Conferences 164. Topical Problems of Green Architecture, Civil and Environmental Engineering 2019, 2020. - 10008. doi: 10.1051/e3sconf/202016410008 Scopus

9. Tarasov, E.M. Modern models of accounting and analytical support for management decision-making / E.M. Tarasov, S.A. Nadezhkina, A.L. Zolkin, O.V. Saradzheva, A.N. Kornetov // E3S Web of Conferences 449. Priority Directions of Complex Socio-Economic Development of the Region, 2023. – 05002. doi: 10.1051/e3sconf/202344905002

10. Bogdanova, I. The Signification of General Problematics and Budgeting Development Options in the Integrated Systems of Corporate Type in the Agro-industrial Complex / I. Bogdanova, M. Posolin // Lecture Notes in Networks and Systems. - 2023. - Vol. 574.– P. 657–666 doi: 10.1007/978-3-031-21432-5_69

11. Тайгашинова, К.Т. Система развития управленческого учета: логистические затраты, их классификация, сервис логистических услуг / К.Т. Тайгашинова.– Алматы: Экономика, 2014.– 212 с.

12. Аверчев, И.В. Управленческий учет и отчетность. Постановка и внедрение / И.В. Аверчев. – М.: Вершина, 2007. – 512 с.

13. Арыстамбаева, А.З. Классификация затрат в управленческом учете и ее влияние на управление издержками [Электронный ресурс]. - 2015. - URL: https://www.s.esrae.ru/buhforum/pdf/2015/1(8)/16.docx (дата обращения: 11. 09. 2024)

14. Еспергенова, Л.Р. Учет затрат по центрам ответственности: проблемы и перспективы [Электронный ресурс]. - 2018. - URL: https://www.science-bsea.narod.ru/2009/ekonom_2009/espergenova_uchet.htm (дата обращения: 11. 09. 2024)

15. Алборов, Р.А. Управленческий учет затрат по центрам ответственности в производственных организациях / Р.А. Алборов, Г.Н. Ливенская. - Ижевск: Удмуртский университет, 2013. - 108 с.

16. Bassotto, L.C. Comparison of different costing methodologies for calculating production costs in dairy farming / L.C. Bassotto, M.A. Lopes // Custos e Agronegocio. – 2023. - Vol. 19. - Issue 3.- P. 252 – 276.

17. Butkova, O. The Mechanism for Profit as the Main Source of Financial Capital at an Agricultural Enterprise: Problems and Solutions / O. Butkova, N. Chumakova, I. Rudskaya, N. Guzhvina, G. Lebedeva // Lecture Notes in Networks and Systems. - International Scientific Conference "Fundamental and Applied Scientific Research in the Development of Agriculture in the Far East". - 2024.-Vol. 733. – P. 1199 – 1207. doi: 10.1007/978-3-031-37978-9_116 [in English].