Шығыс Қазақстан облысында азық-түлікті тұтыну – көрсеткіштердің тұрақтылығына бағдар

Халықтың тамақ өнімдерін тұтынуы азық-түлік қауіпсіздігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, өйткені бұл тұжырымдама азық-түлік тәуелсіздігін ғана емес, сонымен қатар азық-түлік тауарларының қолжетімділігін де қамтиды. Мақсат – 2012-2023 жылдар аралығында Шығыс Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің экономикалық көрсеткіштері мен тұрақты даму арасындағы өзара байланысты бағалау, тұтыну модельдеріне әсер еткен жағдайлар мен факторлардың ықпалын атап көрсету.
Әдістерге эконометриялық моделдеу, статистикалық бағалау, деректерді синтездеу және регрессиондық талдау жатады, олар алынған деректерді зерттеуге, заңдылықтарды анықтауға және ұсыныстар мен кеңестерді жалпыға түйіндеуге мүмкіндік береді. Eviews 12.0 бағдарламалық қамтамасыз етуі қолдауымен инновациялық эконометриялық техникалар әртүрлі айнымалылар арасындағы өзара байланысты сандық тұрғыдан дәл бағалауға мүмкіндік береді.
Нәтижелер көрсеткендей, жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнімнің өсуі тамақтану әртүрлілігінің және тамақ сапасының жақсаруымен корреляцияланады, бұл азық-түлік қауіпсіздігін арттырады. Авторы ауылшаруашылық өндірісіндегі өзгерістердің азық-түліктің қолжетімділігі мен бағаларына елеулі әсер ететінін атап өтеді. Негізгі аграрлық сектордың жағдайы мен дамуының перспективасын анықтауға мүмкіндік беретін азық-түлікті пайдалану деңгейін талдау ұсынылған. Негативті фактор ретінде төмен табысы бар тұрғындар үшін қажетті көлемде және ассортиментте азық-түлік тауарларының экономикалық қолжетімділігі мәселесі инфляцияның өсуі мен нақты ақшаның азаюымен байланысты. Экономикалық параметрлер азық-түлік тұтынуындағы өзгерістердің 95%-ын түсіндіреді. Тіршілік минимумының тамақ өнімдерін тұтынуда маңызды рөлі бар. Оның өсуі тамақтануға шығындардың артуына әкеледі, бұл жалпы азық-түлік тұтыну деңгейіне әсер етеді. Әлеуметтік стандарттарды тұрақты түрде түзету қажеттілігі туындайды.
Қорытындылар – елдегі азық-түлік тұрақтылығының мүмкіндіктері азық-түлік нарығындағы сұраныстың өзгеру тенденцияларына байланысты. Ауылшаруашылық өндірісінің өнімділігі мен азықтүлік тауарларына деген тұтынушылық сұраныс құрылымы арасында тікелей корреляция бар. Азық-түлікті тұтыну және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік саясат табыс айырмасын азайту, бағаларды тұрақтандыру, теңгерімді тамақтануға бағытталу, тұтынушылық таңдауларды болжауға кешенді тәсілді қамтуы тиіс.

1. Davis, O. Did Food Insecurity rise across Europe after the 2008 Crisis? An analysis across welfare regimes/O. Davis, B.B.Geiger//Social Policy and Society.- 2017.- Vol.16.- №3.-P.343-360. https://doi.org/10.1017/S1474746416000166.

2. Aidarova, A.B. Formation of demand, consumption of bread and bakery products in the Republic of Kazakhstan /A.B Aidarova, S.M. Abdikhalyk //Problems of AgriMarket. - 2022. - № 1. - P. 113–119. https://doi.org/10.46666/2022-1.2708-9991.13.

3. Kaldiyarov, D.A. Regional food security management based on Data Driven Decision Making /D.A. Kaldiyarov, R.T. Dulambayeva, A.E. Bedelbayeva // Problems of AgriMarket.- 2024. - № 1. - P. 27–36. https://doi.org/10.46666/2024-1.2708-9991.02.

4. Agaidarov, A. Economic Recovery during Challenging Times /A. Agaidarov, S. Rahardja //Kazakhstan Economic Update. – United States: World Bank Group.– 2021. - P. 12–15.

5. Lin, T.Y. Agricultural production efficiency, food consumption, and food waste in the European countries /T.Y. Lin, S.Y. Chiu, Yh. Chiu, L.C. Lu, K.Y. Huang //Environment, Development and Sustainability. - 2023. –N 11.- P. 67-74. https://doi.org/10.1007/s10668-023-04133-9.

6. Beckman, J. The impacts of COVID-19 on GRP, food prices, and food security /J. Beckman, F. Baquedano, A. Countryman //Q Open. - 2021. - Vol. 1. - № 1. - P. 152-165. https://doi.org/10.1093/qopen/qoab005.

7. Gerbens-Leenes, P.W. Food consumption patterns and economic growth. Increasing affluence and the use of natural resources /P.W. Gerbens-Leenes, S. Nonhebel, M.S. Krol //Appetite. - 2010. - Vol. 55. - № 3. - P. 597–608. https://doi.org/10.1016/j.appet.2010.09.013.

8. Drammeh, W. Determinants of Household Food Insecurity and Its Association with Child Malnutrition in Sub-Saharan Africa: A Review of the Literature /W. Drammeh, N.A. Hamid, A.J. Rohana //Current Research in Nutrition and Food Science Journal.- 2019.- Vol.7.-№3.-P.610-623 https://doi.org/10.12944/CRNFSJ.7.3.02.

9. Miladinov, G. Impacts of population growth and economic development on food security in low-income and middle-income countries /G. Miladinov //Frontiers in Human Dynamics. - 2023. - Vol. 5. - P. 121-139. https://doi.org/10.3389/fhumd.2023.1121662.

10. Beydoun, M.A. Food Prices Are Associated with Dietary Quality, Fast Food Consumption, and Body Mass Index among U.S. Children and Adolescents /M.A. Beydoun, L.M. Powell, X. Chen, Y. Wang //The Journal of Nutrition. - 2011. - Vol. 141. - № 2. - P. 304–311. https://doi.org/10.3945/jn.110.132613.

11. Mookodi, L. Decomposition analysis of the Gini coefficient of consumer expenditures in Botswana /L. Mookodi //Development Southern Africa. - 2021. - Vol. 38. - № 4. - P. 622–642. https://doi.org/10.1080/0376835X.2021.1912587

12. Pawlak, K. M. The Role of Agriculture in Ensuring Food Security in Developing Countries: Considerations in the Context of the Problem of Sustainable Food Production/K. Pawlak, M. Kołodziejczak //Sustainability. - 2020.- Vol. 12.- № 13. - P. 5488. https://doi.org/10.3390/su12135488.

13. Bairagi, S. Changing food consumption patterns in rural and urban Vietnam: Implications for a future food supply system /S. Bairagi, S. Mohanty, S. Baruah, H.T. Thi //Australian Journal of Agricultural and Resource Economics. - 2020. - Vol. 64. - № 3. - P. 750–775. https://doi.org/10.1111/1467-8489.12363.

14. Maja, M.M. The Impact of Population Growth on Natural Resources and Farmers’ Capacity to Adapt to Climate Change in Low-Income Countries /M.M. Maja, S.F. Ayano //Earth Systems and Environment. - 2021. - Vol. 5. - № 2. - P. 271-283. https://doi.org/10.1007/s41748-021-00209-6.

15. Green, R. The effect of rising food prices on food consumption: systematic review with meta-regression /R. Green, L. Conrelsen, A.D. Dangour, R. Turner, B. Shankar, M. Mazzocchi, R.D. Smith //British Medical Journal. - 2013. - Vol. 346. -№1.-P. 3703. https://doi.org/10.1136/bmj.f3703.