Қазақстан Республикасының өсімдік шаруашылығын инновациялық трансформациялау: басымдықтары мен келешегі

Климаттың өзгеруіне, топырақтың тозуына және азық-түлікке әлемдік сұраныстың өсуіне байланысты қазіргі заманғы сын-қатерлер Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін жедел инновациялық трансформациялау қажеттілігін күшейтеді. Соңғы жылдары республика аумағында жылыну үдерісі басқа мемлекеттерге қарағанда жылдам қарқынмен жүруде: он жыл ішінде 0,32°C-қа көтерілу, сол кезеңде бүкіл әлемде 0,18°C-қа қарсы. Климатологтардың болжамы бойынша, 21 ғасырдың ортасына қарай елде жауын-шашынның өсуі орта есеппен 7-ден 8%-ға дейін болады. Ауа температурасының жоғарылауы, су атмосфералық тепе-теңдігінің төмендеуі ауыл шаруашылығының, әсіресе, егіншілік өңірлері, оның ішінде Солтүстік Қазақстанның астық шаруашылығы аудандары үшін қарқындылығына кері әсерін тигізеді. Сондықтан аграрлық секторды климаттық өзгерістерге бейімдеу мәселесі жүйелі талдауды және жағымсыз салдарды азайту жөніндегі шараларды әзірлеуді талап етеді.

Мақсаты - инновациялық қызмет мәнмәтінінде теориялық-әдіснамалық аспектілерді жалпылау, басымдықтарды белгілеу, Ресурстық әлеуетті бағалау және жаһандық климаттық өзгерістер жағдайында өсімдік шаруашылығы өнімдерінің бәсекелестік артықшылықтарын арттыруға мүмкіндік беретін оңтайлы өнімділікті қамтамасыз етуге қабілетті инновацияларды енгізу бойынша практикалық ұсыныстарды дайындау.

Әдістер - синтездеу, жалпылау және салыстыру, өңірлік экономиканың тұрақтылық деңгейін белгілеу үшін инновациялық даму индексі. Ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру көрсеткішін анықтау кезінде Симпсон әдістемесі қолданылды, сондай-ақ жоғары технологиялық шешімдерді енгізу бойынша ғылыми зерттеулердің нәтижелері пайдаланылды.

Алынған нәтижелер өсімдік шаруашылығы саласында инновациялық технологияларды іске асыру өнімділік пен агроөнеркәсіптік кешенді ұлғайтуға ықпал ететінін, осылайша табиғи ресурстары бар, атап айтқанда жер, су ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік беретінін көрсетеді.

Қазақстанның, атап айтқанда Солтүстік Қазақстан облысының аграрлық өндірісінде "ақылды" техникалық шешімдерді жүйелі қолдау қажеттілігі туралы қорытындылар жасалды.

1. Өсімдік шаруашылығы өнімдерінің экспорты және импорты. Ұлттық статистика бюросы Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі [Электрондық ресурс]. – 2024. - URL: https://www.stat.gov.kz/ru/industries/economy/foreign-market/dynamic-tables (қаралған күңі: 15.06.2025).

2. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). FAOSTAT - Crops and livestock products: Wheat, Yield (tonnes per hectare). - Rome: FAO. - 2025. Available at: https://ourworldindata.org/crop-yields (date of access: 15.06.2025).

3. Ingram, J. What are the implications of digitalisation for agricultural knowledge? / J. Ingram, D. Maye // Frontiers in Sustainable Food Systems. – 2020. – Vol. 4. – Article 66. https://doi.org/10.3389/fsufs.2020.00066

4. Puertas, R. Agricultural and innovation policies aimed at mitigating climate change/ R. Puertas, L. Martí, C. Calafat // Environmental Science and Pollution Research. - 2023. - Vol. 30.- № 16. - P. 47299 - 47310. https://doi.org/10.1007/s11356-023-25663-9.

5. Basso, B. Digital Agriculture to Design Sustainable Agricultural Systems/ B.Basso, J.Antle // Nature Sustainability.- 2020.- No 3. – P. 245- 256. https://doi.org/10.1038/s41893-020-0510-0

6. Kussaiynov, T.A. Impact of technological innovations on labor productivity in crop production / T.A. Kussaiynov, B.O. Assilov // Problems of AgriMarket. – 2022 - No. 3. – P. 82-89. https://doi.org/10.46666/2022-3.2708-9991.09

7. Ибришев, Н.Н. Материально-техническое обеспечение сельскохозяйственных формирований Республики Казахстан: стимулирование инновационно-инвестиционных процессов / Н.Н., Ибришев, С.Т. Жумашева, А.У Татикова //Проблемы агрорынка. – 2024. - №4.- С. 208-219. https://doi.org/10.46666/2024-4.27 08-9991.19

8. Blakeney, M. Agricultural Innovation and Sustainable Development / M.Blakeney // Sustainability. - 2022. - No 14. - Article 2698. https:// doi.org/10.3390/su14052698

9. Karunathilake, E.M.B.M. The path to smart farming: Innovations and opportunities in precision agriculture / E.M.B.M Karunathilake, A.T. Le, S.Heo, Y.S. Chung, S. Mansoor //Agriculture. - 2023. - Vol. 4.- No. 8. - Article 1593. https://doi.org/10.3390/agriculture13081593

10. Su, Y. Innovation of agricultural economic management in the process of constructing smart agriculture by big data / Y.Su, X. Wang // Sustainable Computing: Informatics and Systems. - 2021. - Vol. 31. - Article 100579. https://doi.org/10.1016/j.suscom.2021.100579

11. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). The State of Agricultural Innovation: Unlocking the Potential of Agricultural Research and Innovation Systems.- Rome: FAO, 2021. Available at; https://www.fao.org/3/cb6581en/cb6581en.pdf

12. Nyamayevu, D. Understanding Crop Diversification among Smallholder Farmers: Socio Economic Insights from Central Malawi / I. Nyagumbo, M.Chiduwa , W.Liang , R.Li // Sustainability - 2024. - Vol. 16.- № 20. - Article 9078. https://doi.org/10.3390/su16209078

13. Шаруашылықтардың барлық санаттарындағы Қазақстан Республикасы Ауыл, орман және балық шаруашылығының жалпы өнімінің (көрсетілетін қызметтерінің) нақты көлемінің индексі (2010-2024). Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы [Электрондық ресурс]. – 2024. - URL: https://www.stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-forrest-village-hunt-fish/dynamic-tables (қаралған күңі: 18.06.2025).

14. Қазақстан Республикасында негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарын жалпы жинау. – 2004-2024 гг. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы [Электрондық ресурс]. – 2024.- URL: https://www.stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-forrest-village-hunt-fish/dynamic-tables (қаралған күңі:18.06.2025).

15. Белан, И.А.Перспективный сорт пшеницы мягкой яровой Семеновна - результат международного сотрудничества / И.А. Белан, Е.Н. Федоренко, Л.П. Россеева., М.Е. Мухордова, Е.Ю. Игнатьева// Аграрная наука ЕвроСеверо-Востока = Agricultural Science EuroNorth-East. - 2023. – № 1 (24). - С. 46-57. https://doi.org/10.30766/2072-9081

16. Ситуация с качеством казахстанского зерна крайне неоднозначная – эксперты. [Электронный ресурс]. – 2025. - URL: https://www.apk-inform.com/ru/news/1536492 (дата обращения: 21.06.2025).

17. 2025 жылдың басынан бері Қазақстанда шамамен 85 мың гектар жерге су үнемдеу технологиялары енгізілді. Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі [Электрондық ресурс]. – 2025. - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/water/press/news/details (қаралған күңі: 21.06.2025).

18. Минералды және органикалық тыңайтқыштарды енгізу. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы [Электрондық ресурс]. – 2024.- URL: https://www.https://stat.gov.kz/green-economy-indicators (қаралған күңі: 21.06.2025).