Қазақстанның Түркістан облысындағы сүт ауыл шаруашылығы кооперативтері: сапалық көрсеткіштер және өсу заңдылықтары

Зерттеудің өзектілігі экономикалық, әлеуметтік, институционалдық және ұйымдастырушылық-басқарушылық факторлардың жиынтығын ескере отырып, Түркістан облысындағы сүт ауыл шаруашылығы кооперативтерінің даму динамикасын, үрдістері мен келешегін қарастыруға жан-жақты және кешенді көзқарастың қажеттілігіне байланысты.

Мақсаты - сүт шаруашылықтарын ұжымдық жүргізу нысандарының қазіргі жай-күйін талдау және олардың таралуын тежейтін себептерді анықтау, сондай-ақ кооперативтердің өңірлік экономикадағы ұстанымдарын нығайтуға бағытталған ұсынымдар әзірлеу.

Әдістер - шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметіндегі заңдылықтарды анықтаудағы экономикалық талдау, деректерді статистикалық өңдеу – бастапқы ақпараттың сандық түсіндірілуін қамтамасыз ету үшін, сараптамалық бағалау – сапалық критерийлерді есепке алу кезінде.

Нәтижелер - Scopus, Web of Science, Google Scholar халықаралық ғылыми дерекқорларын пайдалана отырып, ауыл шаруашылығындағы кооперация мәселелері бойынша жүйелі тақырыптық әдеби шолу дайындалды, өңірдің сүт шаруашылықтарының кооперативтік бірлестіктерінің ағымдағы жайкүйі мен жетілдіру үдерісін сипаттайтын негізгі индикаторлар ұсынылды, кооперацияланатын шағын шаруашылық нысандарының әлсіз және күшті жақтарын негіздеу үшін SWOTталдау орындалды. Авторлар сараптамалық бағалау әдісін пайдалана отырып, сүт кооперативі секторын ынталандыру, қолдау, нығайту және кеңейту жөніндегі шараларды тұжырымдады.

Осы ғылыми жұмыстың қорытындылары – қорытындыларын аграрлық саладағы кооперативтік қозғалысты қолдау стратегияларын іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар, сондай-ақ кәсіпкерліктің кооперативтік үлгісі негізінде өз қызметінің нәтижелілігін арттыруға ұмтылатын фермерлер пайдалана алады. Орындалған зерттеу Түркістан облысында сүт ауыл шаруашылығы кооперативтерінің әлеуетін одан әрі арттыру үшін әдіснамалық және қолданбалы негіз қалыптастырады.

1. Кыдырбаева, Э.О. Современное состояние, внутренние резервы и пути повышения конкурентоспособности животноводства в Республике Казахстан/ Э.О. Кыдырбаева, С.К. Байдыбекова, А.Г. Толамисова // Проблемы агрорынка.- 2024.-№1.-С.93-102 https://doi.org/10.46666/2024-1.2708-9991.08

2. Qorri, D. Research trends in agricultural marketing cooperatives: a bibliometric review / D. Qorri, J. Felfoldi // Agriculture.- 2024.- Vol.14.- P.199-208. https://doi.org/10.3390/agriculture14 020199

3. Wossen, T. Impacts of extension access and cooperative membership of technology adoption and household welfare / T.Wossen, T. Abdoulaye, A. Alene, M.Haile, S. Feleke, A. Olanrewaju, V. Manyoung // Journal of rural studies. - 2017.-Vol.54.-P.223-233.https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.06.022

4. Fulton, M. Cooperatives and membership commitment: Organizational commitment in a mixed oligopoly: Agricultural cooperatives and investor-owned firms / M. Fulton, K. Giannakas //American Journal of Agricultural Economics. - 2001.- Vol.83.-P.1258-1265. https://doi.org/10.1111/0002-9092.00276

5. Iliopoulos C. The impact of cooperative membership on agricultural market performance: a global perspective / C.Iliopoulos, M.Cook. -New York: GlobePress, 2021.- 146 p.

6. Bijman J. Agricultural cooperatives and the transition to environmentally sustainable food systems. In Handbook of Research on Cooperatives and Mutuals / J. Bijman, J. Hohler.- Cheltenham: Edward Elgar Publishing,2023.-P.313–332.

7. Liu Y. The role of agricultural cooperatives in serving as a marketing channel: Evidence from low-income regions of Sichuan province in China / Y. Liu, W. Ma, A. Renwick, X.Fu // International food and agribusiness management review.-2019.-Vol.22.-P.265–282.

8. Смагулова, Ш. Особенности управления сельхозкооперации в Казахстане//Журнал экономических исследований и делового администрирования / Ш.Смагулова, Р. Абдрахманов, A. Имашев, A. Турекулова. - 2018.- №1(123). -С.253-264.

9. Жумабеков, Р. Эффективность сельскохозяйственных кооперативов в условиях изменяющегося рынка / Р. Жумабеков // Проблемы агрорынка. -2020.- №2 (6). - С.168-176.

10. Послание Главы государства КасымЖомарта Токаева народу Казахстана «Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество» от 1 сентября 2022 года [Электронный ресурс].-2022.-URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasymzhomarta--tokaeva--narodu-kazahstana-181130 (дата обращения 19.05.2025).

11. Бюллетень «Основные показатели развития животноводства в Республике Казахстан». Сельское, лесное и рыбное хозяйство в Республике Казахстан [Электронный ресурс].-2024.-URL: https://www.stat.gov.kz/api/iblock/element/197858/file/ru/;https://stat.gov.kz/ru/publication/collections/?year=2022&name=17199&period=year (дата обращения: 19.05.2025).

12. Регионы Казахстана в 2024 году. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс].- 2024.- URL: https://www.stat.gov.kz/ru/publication/collections/?year=&name=20416&period= (дата обращения: 19.05.2025).

13. Zanten, H.E. The role of farm animals in a circular food system/ H. Zanten, K. Van Ittersum Martin, J.M. De Boer Imke // Global Food Security.-2019.-Vol.21.-P.18-22. -https://doi.org/10.1016/j.gfs.2019.06.003

14. Акимбекова, Г.У. Роль личных подсобных хозяйств в обеспечении продовольственной безопасности Казахстана / Г.У. Акимбекова, А.Б. Молдашев, Г.А. Джамбаева //Проблемы агрорынка. -2024.-N 4.-С.78-87. https://doi.org/10.46666/2024-4.2708-9991.07

15. О деятельности сельскохозяйственных кооперативов в Туркестанской области в 2024 году [Электронный ресурс].- 2024.-URL: https://www.stat.gov.kz/ru/publication/collections/?year=&name=20416&period= (дата обращения: 19.05.2025).

16. Kumari, S. Strengthening Agriculture Value Chain through Collectives: Comparative Case Analysis / S.Kumari, N. Bharti, K.K. Tripathy // International Journal of Rural Management.- 2021.-Vol.17.- Issue 1.-P. 40–68.