Солтүстік Қазақстан өңірінің аграрлық секторындағы әлеуметтік-экологиялықэкономикалық жүйелердің орнықты дамуы

Қазіргі уақытта климаттың өзгеруі, халық санының артуы (жекелеген аудандарда туу деңгейінің төмендігі), суармалы жерлердің азаюы, ауылшаруашылық жерлерінің, оның ішінде жайылымдардың деградациясы, тұтыну үшін ауыз судың жетіспеушілігі, әлеуметтік инфрақұрылымның дамымауы сияқты факторлар аймақтың тұрақты дамуына әсер етеді.

Мақсаты – Солтүстік Қазақстан облысындағы экономикалық, әлеуметтік, экологиялық көрсеткіштерді талдау және аграрлық секторды оңтайландыру жолдарын, оның ресурстық мүмкіндіктерін белгілеу. Ғылыми зерттеу объектісі ретінде бұл аймақ таңдалды, өйткені соңғы жылдары ауыл тұрғындарының қалаларға жаппай кетуі байқалады, ауылдар бос, мектептер, ауруханалар және басқа да әлеуметтік нысандар жабылады, нәтижесінде көшіқонның теріс сальдосы байқалады.

Әдістері - ауыл шаруашылығының ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) және ЖАӨ (жалпы аймақтық өнім), жан басына шаққандағы сыртқы сауда айналымын айқындау үшін есептік-сындарлы; салалар қызметінің әлеуметтік-экономикалық индикаторларын қарау кезінде экономикалық-статистикалық.

Зерттеу нәтижелері елдің оңтүстігінен солтүстікке тұрғындарды көшіру бағдарламасын жүзеге асыру әлі оң шешім таппағанын, өйткені көптеген қоныс аударушылар Солтүстік өмір сүру жағдайларына төтеп бере алмайтындығын атап өтті. Аграрлық саланы инновациялық жаңғыртуды жеделдету контексінде ауылдық аумақтарды әлеуметтік жайластыру бойынша пәрменді шаралар, тиімді мемлекеттік қолдау, инновацияларды ынталандыру, инвестициялық салымдарды кеңейту үшін идеяларды, технологиялар мен серіктестіктерді пайдалану, стартаптарды, инвесторларды, зерттеу институттарын қолдайтын ортаны қалыптастыру және қоршаған ортаны қорғау қажет.

Қорытындылар – экономикалық өсу тұжырымдамасының мақсаты мен міндеттері, ең алдымен, тұрақсыздандыратын әсерді азайту болып табылады: ауыл тұрғындарының жұмыспен қамтылуын, кадрлардың білім деңгейі мен біліктілігін, табыстарын арттыру, инженерлік коммуникациялардың жұмыс істеуін жақсарту, ауыл кенттерінің өмір сапасы бойынша қалалық артықшылықтардан артта қалуын еңсеру үшін жер, су ресурстарын ұтымды пайдалану, негізгі Бюджеттік қызметтер мен әлеуметтік кепілдіктерге қол жеткізуді теңестіру.

1. Nkeobuna Nnah Ugoania, J. Sustainable Management of Enterprise Resource Wealth and Business Sustainability / J. Nkeobuna Nnah Ugoani // International Journal of Economics and Business Administration. – Vol. 5. – No. 1. – 2019. – P. 34–43.

2. Захаров, В.М. Устойчивое развитие: экология и экономика: учеб. пособие /В.М. Захаров, И.Е. Трофимов, С.Ю. Витте. - Центр устойчивого развития и здоровья среды Института биологии развития им. Н.К. Кольцова, 2021.-228 с.

3. Snegireva, T. Human Potential in the System of Sustainable Development / T. Snegireva, G. Kayachev, A. Falaleev, S. Kurgansky // E3S Web of Conferences.- 2019.- Vol.134.- 03014. https://doi.org/10.1051/e3sconf/2019134 03014 (Россия).

4. Xuedong, Liang. Quantitative Analysis of the Sustainable Development Capacity of Regional Water Resources: A case study of Sichuan Province / Liang Xuedong, Yang Li, Ye Meng, Deng Guoying // EDP Sciences.– 2020. - Vol. 143. - P. 2–6. https://doi.org/10.1051/e3sconf/ 20201430.

5. Zhixi, Tian. Designing future crops: challenges and strategies for sustainable agriculture / Tian Zhixi, Jia-Wei Wang, Jiayang Li, Han Bin // The Plant Journal.-2021.-Vol. 105.- P.1165– 1178. https://doi.org/10.1111/tpj.15107.

6. Deepranjan, S. Low input sustainable agriculture: A viable climate-smart option for boosting food production in a warming world / S. Deepranjan, K.K. Saswat, A. Chattopadhyaya, A.R. Shikhad, K.T. Vinod, К.Д. Pradeep, С.А. Purushothaman// Ecological Indicators. – 2020.- Vol. 115.- Issue 2.- 106412.

7. Usenko, L.N. Agriculture in the Digital World / L.N. Usenko, A.N. Tarasov., V.A. Guzey, A.M. Usenko, A.S. Bidzhieva // Lecture Notes in Networks and Systems.-2021.-Vol.205.-P.177-183. https://doi.org/10.1007/978-3-030-73097-0_21

8. Варавин, Е.В. Концепция устойчивого развития: возможности реализации на региональном уровне (на примере Восточно-Казахстанской области) / Е.В. Варавин, М.В. Козлова, Л.И. Сорокина // Вестник университета «Туран».– 2024.– № 1(101). – С. 84–98. https://doi.org/10.46914/1562-2959-2024-1-1-84-98.

9. Умбиталиев, А.Д. Устойчивое развитие агропромышленного комплекса: стратегия управления / А.Д., Умбиталиев, Г.Ж. Таяуова, Д.А. Куланова // Проблемы агрорынка.- 2025.- N1.-С.14-26. https://doi.org/10.46666/2025-1.2708-9991.01

10. Козлов, В.Д. Диагностика устойчивого развития сельскохозяйственного производства как фактора устойчивого развития сельских территорий / В.Д. Козлов, Н.В. Яшкова, Н.Н. Маланичева // Вестник Нижегородского государственного инженерно-экономического университета.– 2024.– № 9(160).–С. 66–79. https://doi.org/10.24412/2227-9407-2024-9-66-79.

11. Савенкова, И.В. Модернизация подходов и показателей оценки устойчивого развития территорий в условиях цифровизации / И.В. Савенкова, Т.Н. Добродомова, Ю.В. Лыщикова // Экономика. Информатика. – 2024. – Т. 51.-№ 1. – С. 18–32. https://doi.org/10.52575/2687-0932-2024-51-1-18-32.

12. Удовик, Е.Э. Устойчивое развитие региона [Электронный ресурс]. – 2021. – URL: https://www.cyberleninka.ru/ustoychivoe-razvitie-regiona-1 (дата обращения: 17.03.2025).

13. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2023 года №270. Об утверждении Концепции развития сельских территорий Республики Казахстан на 2023-2027 годы [Электронный ресурс].- 2023.–URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P2300000270 (дата обращения: 17.03.2025).

14. Adithya, S. Global impact of COVID-19 on agriculture: role of sustainable agriculture and digital farming/ S. Adithya, B. Akash, M.J. Meenu, S. Mika, D. Nanditha // Environ Sci Pollut Res.- 2023.-Vol.30.-P.42509-42525.

15. Магомедова, М.М. Концептуальные основы оценки и моделирования устойчивого развития региона как эколого‐социально‐экономической системы (на примере Республики Дагестан) / М.М. Магомедова, У.А.-И. Курбанова, К.Д. Дахдуева // Юг России: экология, развитие. -2021. -Т.16.- N 3.- C.191‐199. https:// doi.org/10.18470/1992‐1098‐2021‐3 191‐199