Орталық Азия өңірінің аграрлық секторындағы сумен жабдықтау: түбегейлі қайта құру қажеттіліг

Ауыл шаруашылығы жерлерін ұтымды пайдалану климаттың өзгеруін, табиғи ресурстардың шектелуін, аграрлық нарықтардың тұрақсыздығын және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігін қоса алғанда, жаһандық сын-қатерлер жағдайында ерекше маңызға ие болады. Бұл проблема Аграрлық дамудың жоғары әлеуеті бар, бірақ институционалдық, қаржылық және инфрақұрылымдық шектеулерге тап болған Қазақстанның солтүстік өңірлері үшін ерекше өзекті болып табылады.

Мақсаты – экономикалық, цифрлық және ұйымдық-құқықтық факторларға баса назар аудара отырып, республиканың солтүстік аумақтарында жер пайдалану тиімділігін кешенді бағалау.

Әдістері – статистикалық талдау жалпы аймақтық өнім, кірістілік және инвестиция сияқты аграрлық сектордың экономикалық кірістілігін анықтау үшін қолданылды; салыстырмалы құрылымдық – шаруашылық жүргізуші субъектілердің әртүрлі санаттары арасында жердің бөлінуін талдау кезінде; құрылымдық-динамикалық тәсіл Qoldau.kz мемлекеттік платформасының мысалында үйлестіру және функционалдық процестер мен цифрландыру деңгейіндегі өзгерістерді бақылауға мүмкіндік берді.

Нәтижелер – ірі шаруашылықтарда кедергілерді шектейтін жер алқаптарының жоғары шоғырлануы, инвестициялық салымдар көлемі мен нақты нәтижелер арасындағы сәйкессіздік, Климаттық жағдайлардың елеулі әсері, сондай-ақ цифрлық сервистердің рәсімдердің ашықтығына, мемлекеттік қолдау мен агроаналитикаға қолжетімділігіне оң әсері анықталды.

Қорытындылар – авторлар мемлекеттік көмек шараларын күшейтуді, жер қатынастарын құқықтық реттеуді жетілдіруді, ауыл шаруашылығы құрылымдарының цифрлық платформаларға тең қолжетімділігін қамтамасыз етуді, орнықты агротехнологияларды қолдануды кеңейтуді және елдің солтүстік облыстарындағы жер алаңдарының айналымының тиімділігін арттыру үшін басқарудың ұйымдастырушылық тетіктерін нығайтуды ұсынады. Зерттеу тақырыбына қатысты көптеген сұрақтар жеткіліксіз әзірленген және әдістемелік, әдістемелік және практикалық тұрғыдан әрі қарай зерттеу мен жетілдіруді қажет етеді.

1. Уалиева, М.А. Цифровизация процессов экономического управления в контексте земельной политики Северного Казахстана / М.А. Уалиева, А.Б. Майдырова // Экономика: стратегия и практика.- 2022.- №17(1).-С. 33-49. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-1-33-49

2. Imanbayeva, Z. Enhancing Agricultural Efficiency and Land Resource Management through Information Systems / Z. Imanbayeva, G. Mussirov, А. Nurgaliyeva, T. Rakhimov, G. Akhmetova, D. Kaldybayeva, A. Petrov // Qubahan Academic Journal. – 2024. – N 4(2). – P. 342- 354. https://doi.org/10.48161/qaj.v4n2a543342

3. Shaimerdenova, A. Features of the application of geoinformation systems to increase the yield of agricultural land / F. Shulenbayeva, A. Daribayeva, K. Chakeyeva, A. Kulubekova // Eastern-European Journal of Enterprise Technologies. – 2024. – Vol.4. – N (13 (130). – P.75–83. https://doi.org/10.15587/1729-4061.2024.309 388

4. Kurmanaliyeva, M.B. Improvement of Economic Evaluation of Agricultural Land in the Land Cadaster Works / M.B. Kurmanaliyeva., K.B. Abdeshev, I.D. Dzhumabekova, A.S. Akashova, S.R. Turganaliyev // RIVAR. – 2024. – N. 11(33). – P. 192-208. https://doi.org/10.35588/rivar.v11i33.6438

5. Курманова, Г.К. Реализация земельного вопроса в новой экономической политике Казахстана / Г.К. Курманова, М.А. Баяндин // Проблемы агрорынка.–2023.–№ 2.–С.198-206. https://doi.org/10.46666/2023-2.2708-9991.19

6. Шаймерденова, А.А. Мониторинг сельскохозяйственных земель / А.А. Шаймерденова, Л.А. Глушань // Проблемы агрорынка. – 2019. – № 1. – С. 142-149.

7. Пашков, С.В. Агроландшафтное районирование Северо-Казахстанской области: эконологические предпосылки / С.В. Пашков // Geosphere Research. – 2021. – № 3. – С. 92- 103. https://doi.org/10.17223/25421379/20/7

8. Tleshpayeva, D. Assessment of Economic Management of Land Resources to Enhance Food Security / D. Tleshpayeva, N. Bondarenko, M. Leontev, G. Mashentseva, J. Plaksa, A. Zharov, D. Stepanova, A. Karbozova // Qubahan Academic Journal. – 2025 – N 5(1). – P.159- 168. https://doi.org/10.48161/qaj.v5n1a 1048159

9. Ussipbayev, G. Sustainable Land Use Formation Features on Agricultural Land in Kazakhstan / G. Ussipbayev, A. Omarbekova, A. Aidarova, N. Ussipbayev, D. Sagandykova // RIVAR. – 2025. – N 12(34). – P. 208-222. https://doi.org/10.35588/7ds80736

10. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2023 год [Электронный ресурс]. –2023.– URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/land/documents/details/667055?lang=ru (дата обращения: 17.03.2025).

11. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. - 2024.-URL: https://www.stat.gov.kz/ru/ (дата обращения: 17.03.2025).

12. Анарбаев, Е. Совершенствование критерия оценки эффективности устойчивого землепользования / Е. Анарбаев, Г. Айтхожаева, Т. Пентаев, А. Жилдикбаева, Г. Бегарип // Исследования, результаты. –2023.- №2 (98). – С. 362–368. https://doi.org/10.37884/2-2023/36

13. Zhou, L. Research on the competitiveness and influencing factors of agricultural products trade between China and the countries along the ‘‘Belt and Road” / L. Zhou, G. Tong // Alexandria Engineering Journal. – 2022. – N 61. – P. 8919-8931. https://doi.org/10.1016/j.aej.2022.02.030

14. Курманова, Г.К. Внутрихозяйственное землеустройство землепользований сельскохозяйственных субъектов // Проблемы агрорынка. – 2021. – № 1.– С.132-137. https://doi.org/10.46666/2021-1-2708-9991.16

15. Ziadat, F. Planning land use for sustainable land use management / F. Ziadat, S. Bunning, E. De Pauw.- Рим, 2018. – 64 p.

16. Qin, Y. Challenges Threatening Agricultural Sustainability in Central Asia: Status and Prospect / J. He, M. Wei, X. Du // International Journal of Environmental Research and Public Health. – 2022. – N 19(10). –6200. https://doi.org/10.3390/ijerph19106200