Қазақстанның құрғақ аймағының жайылымдары: оңтайландырудың инновациялық аспектілері

Жердің деградациясы проблемасы халықтың өсуі мен климаттың аридизациясы аясында ауыл шаруашылығының тұрақты дамуына кедергі болып табылады.

Мақсаты – жайылымдық жерлердегі деградациялық процестердің дәрежесін және олардың алдын алу жолдарын бағалау.

Әдістері - деструктивті өзгерістер факторларының арасындағы себепсалдарлық байланыстарды белгілеу кезіндегі жүйелік талдау, жайылымдық аумақтардың кеңістіктік үлгілерін жасау үшін картографиялық талдау, жайылымдардағы жағымсыз құбылыстардың даму динамикасын қарастыру кезінде геоақпараттық талдау.

Нәтижелер – геоақпараттық жүйелер негізінде қашықтықтан зондтау деректерін пайдалана отырып, жердің кеңістіктік-уақыттық диагностикасы жүргізілді, ол жердегі зерттеулермен салыстырғанда нәтижелердің сенімді және жоғары сенімділігін көрсетеді. Зерттеу барысында жайылымдық учаскелердің дегенерациясының бейтарап теңгерімінің кепілі-оларды алып жатқан алаңдарға бейімделген технологиялар базасында ұйымдастыру екені анықталды. Авторлар мал жаюды ұйымдастырудың инновациялық әдісін – кеңістіктік және экологиялық жағдайларды, отырықшы қоныстану мен шалғайдағы мал шаруашылығының ерекшеліктерін зерттеуге негізделген нео-көшпелі әдісті ұсынды.

Қорытындылар – қашықтықтан бақылау және тану арқылы республиканың Маңғыстау және Шалқар аудандарының жайылымдық жерлерін сынақтан өткізу әртүрлі рұқсаттағы жерсеріктік деректердің кеңістіктік-уақыттық талдауы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өсімдік жамылғысының сапалық және сандық жай-күйі туралы мәліметтер алу кезінде жүйелі қателіктерді барынша азайтуға мүмкіндік беретінін көрсетті. Осы әдістің көмегімен жайылымдық алқаптардың табиғи өсімдіктерін қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу үшін қажетті жайылымдық жайылымдардың одан әрі сарқылуын дәлірек мониторингтеу және болжау жүзеге асырылады. Жайылым орталығының айналасындағы ауыл шаруашылығы малдарының қора жайылымдық жайылымына негізделген нео-көшпелі жайылымдық шаруашылық жүргізу шөптердің тапталуын болдырмаудың әсерін береді, антропогендік жүктемені оңтайландырады, пайдалы жемшөп дақылдарын қалпына келтіруді жеделдетеді.

1. Sims, N.C., Newnham, G.J., England, J.R., Guerschman, J., Cox, S.J.D., Roxburgh, S.H., Viscarra Rossel, R.A., Fritz, S., Wheeler, I. Good Practice Guidance. SDG Indicator 15.3.1, Proportion of Land That Is Degraded Over Total Land Area [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.unccd.int/sites/default/files/documents/2021-09/UNCCD_GPG_SDGIndicator-15.3.1_version2_2021.pdf (date of access: 12.03.2025).

2. Лобковский, В.А. Глобальные и национальные индикаторы оценки деградации земель/В.А. Лобковский // Деградация земель и опустынивание: проблемы устойчивого природопользования и адаптации.– М.: ООО "МАКС Пресс", 2020. – С. 27-30. https://doi.org/10.29003/m1668.978-5-317-06490-7/27-30.

3. Пягай, А.А. Продовольственная безопасность Республики Казахстан: критерии и индикаторы / А.А. Пягай, Р.С. Беспаева, Б.Н. Наукенова // Проблемы агрорынка. – 2023. – № 4. – С. 13-26. https://doi.org/10.46666/2023-4.2708-9991.01.

4. Reichhuber, A., Gerber, N., Mirzabaev, A. Svoboda, M. The Land-Drought Nexus: Enhancing the Role of Land Based Interventions in Drought Mitigation and Risk Management // A Report of the Science-Policy Interface. United Nations Convention to Combat Desertification [Electronic resource]. – 2019. Available at: https://www.researchgate.net/publication/335713800_The_Land_Drought_Nexus_Enhancing_the_role_of_land_based_interventions_in_drought_mitigation_Report_2.pdf (date of access: 13.03.2025).

5. Bielecka, E., Jenerowicz, A. Intellectual Structure of CORINE Land Cover Research Applications in Web of Science: A Europe-Wide Review [Electronic resource]. – 2019. Available at: https://www.mdpi.com/2072-4292/11/17 (date of access: 13.03.2025)

6. AL-Taani, A., Al-husban Y., Farhan I. Land suitability evaluation for agricultural use using GIS and remote sensing techniques: the case study of Maan Governorate, Jordan // The Egyptian Journal of Remote Sen-sing and Space Science [Electronic resource]. – 2019. Available at: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1110982319302479 (date of access: 14.03.25)

7. Даниярова, М.Т. Качественное состояние сельскохозяйственных земель Республики Казахстан / М.Т. Даниярова // Проблемы агрорынка. – 2020. – №4 – С. 183-190. https://doi.org/10.46666/2020-4-2708-9991.23

8. Татаринцев, В.Л. Анализ качественного состояния сельскохозяйственных угодий аграрного землепользования Алтайского края Анализ качественного состояния сельскохозяйственных угодий аграрного землепользования Алтайского края / В.Л. Татаринцев, О.Э. Мерзляков, Н.Л. Озеранская, Ж.К. Шакенова // Устойчивое развитие горных территорий. – 2022. – Т.4. – №4 (54). – С. 644-657. https://doi.org/10.21177/1998-4502-2022-14.

9. Khoroshev, A.V. Analyzing Vegetation– Soil–Topography Relationships of Landscapes: A Multiscale Geosystem Approach and Its Application // Innovations in Landscape Researc [Electronic resource]. – 2019. Available at: https://www.pubex.org/search?db=0&query=10.1007/978-3-030-30069-2_9 (date of access: 13.03.2025).

10. Алымбаева, Ж.Б. Геоинформационный анализ NDVI в степных экосистемах оз. Байкал / Ж.Б. Алымбаева, А.А. Аюржанаев, Б.В. Содномов, М.А. Жарникова // Степи Северной Евразии. – Оренбург: Институт степи Уральского Отделения Российской академии наук, 2024. – С. 74-80. https://doi.org/10.24412/cl-37200-2024-73-79

11. Critchley, W., Harari, N., MekdaschiStuder, R. Restoring Life to the Land: The Role of Sustainable Land Management in Ecosystem Restoration. UNCCD and WOCA [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.unccd.int/sites/default/files/documents/2021-10/211018_RestoringLifetotheLand_Report%20%2 82%29.pdf (date of access: 12.03.2025).

12. Tatarintsev, V. Geoecological assessment of landscapes as a basis for organization of sustainable agrarian land use / V. Tatarintsev, L.Tatarintsev, S.Makenova, M.Shostka // Sustainable Development of Mountain Territories. – 2021. – Vol.13. – N. 4. – P. 485-496. https://doi.org/10.21177/1998-4502-2021-13-4-485.

13. Сводный аналитический отчет. О состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2023 год. – Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан, 2023. – С.22 -136.

14. Акимов, В. В. Оценка современного состояния пастбищных угодий на основе анализа спутниковых данных / В. В. Акимов, С. К. Макенова, М. Р. Шаяхметов, О. С. Музыка // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина. – 2021. – № 2(109). – С. 37-49. – DOI 10.51452/kazatu. 2021.2(109).589. – EDN QTIJXK.

15. Akimov,V. Neo-Nomadic Technology of Agriculture as a Rational of Sustainable Development of Rural Areas in Kazakhstan / V. Akimov, S. Makenova, G., Kussainova, I. Repnikov, Zh. Nurtayeva, O. Muzyka // Journal of Talent Development and Excellence. – 2020. – Vol. 12. – N 1. – P. 50-57.