Қазақстанның аграрлық секторындағы кәсіпкерлік: басқару стратегиясы

Қазақстанның ауыл шаруашылығында кәсіпкерлікті дамыту-елдің азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудің басты міндеттерінің бірі. 2020-2023 жылдар аралығында республиканың аграрлық секторы ішкі және сыртқы факторларға байланысты екіұшты тенденцияларды көрсетті.

Мақсаты – аграрлық саладағы кәсіпкерлік қызметтің қазіргі жай-күйін талдау, негізгі проблемаларды анықтау.

Әдістері – статистикалық жалпы өнімнің, инвестициялардың және ауылшаруашылық кәсіпорындарының санының динамикасын, құрылымдық теңгерімсіздіктердің ауқымы мен сипатын қарастыру кезінде қолданылады, бұл кейінгі қорытындылар үшін алғышарттар жасайды, жүйелік әдіс агроөнеркәсіптік кешенді өзара тәуелді элементтер жиынтығы ретінде түсіндіруге мүмкіндік беретін қаржыландыру көлемі, цифрлық трансформация, мемлекеттік қолдау және аймақтық Инфрақұрылым арасындағы байланысты көрсетті, салыстырмалы әдіс аймақтық деректерді салыстыру және ұлттық көрсеткіштерді цифрлық егіншілік пен капиталға қол жетімділік бойынша халықаралық эталондармен салыстыру үшін қолданылды.

Нәтижелер – ауыл шаруашылығы алқаптарының 12% ғана қамтитын цифрландырудың төмен деңгейін және қаржылық қолжетімділікті қоса алғанда, проблемалық жағдайлар белгіленді.

Қорытындылар – шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері шектеулі материалдық мүмкіндіктерге тап болады. Шағын және орта агробизнестің үлесі 14,8% құрайды, бұл оның жалпы өндіріс көлеміне тартылуына кедергі келтіреді. Әлемдік нарықтарда өзгерістер, бағалардың ауытқуы және Қазақстанның экспорттық әлеуетіне теріс әсер ететін геосаяси детерминанттар байқалады, мысалы, 2024 жылы астық экспорты 12,6% - ға қысқарды. Кәсіпкерлік белсенділіктің өсуі ауыл шаруашылығы құрылымдарына қаражатты жетілдіруге, инновациялық әзірлемелерді енгізу есебінен ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыруға, экономикалық қаржылық жағдайды нығайтуға мүмкіндік береді. Жоғарыда айтылғандар шағын және орта кәсіпкерлік ресурстарын ұлғайту ірі бизнестің қолдауымен кәсіпкерлер мен мемлекеттің бірлескен күш-жігерінің негізінде ғана мүмкін болатындығын растауға мүмкіндік береді.

1. Fitz-Koch, S. Entrepreneurship in the Agricultural Sector: A Literature Review and Future Research Opportunities / S. Fitz-Koch., M. Nordqvist, E.Hunter //Entrepreneurship Theory and Practice.- 2017.- Vol. 42, Issue 1.- P. 127-149. https://doi.org/10.1177/1042258717732

2. Khangura, R. Regenerative Agriculture – A Literature Review on the Practices and Mechanisms Used to Improve Soil Health / R. Khangura, D. Ferris, C. Wagg, J. Bowyer // Sus-tainability.- 2023.-N 3.-P.1-41.

3. Балапанова, Э.С. Развитие предпринимательства в АПК Республики Казахстан: потенциал, тенденции и перспективы развития / Э.С. Балапанова // Вестник Казахского национального педагогического университета им. Абая. - -2022 -. №4 (74).- С. 38-45.

4. Каменова, М.Ж. Особенности форм хозяйствования агропромышленного комплекса в устойчивом развитии сельского хозяйства / М.Ж. Каменова, Б.К. Джазыкбаева, Б.Т. Аймурзина // Вестник Карагандинского университета. -2019- № 2(94).-С.52-61.

5. Villalba, E. Agricultural Cluster Development in Emerging Markets: Opportunities and Challenges/ E. Villalba, C. De Andrade // Journal of Agricultural Economics.-2023.-N3.-P. 501-515.

6. Беспалый, С. Особенности предпринимательства в АПК, способствующего повышению благосостояния населения сельской местности / С. Беспалый // Проблемы агрорынка. – 2020.-№3.-С.67-74.

7. Мұханова, А. Роль фермерских хозяйств в развитии агропромышленного комплекса Кызылординской области Казахстана / А. Мұханова, Ж.Б. Смағулова, Ж. Жайлаубаева // Проблемы агрорынка. – 2020.-N3.- С. 147-155.

8. Ong, R. Innovations in Smart Farming: The Role of IoT in Agricultural Development / R. Ong, A. Dela Cruz // Journal of Agriculture and Food Systems.- 2020.-N 2.-P. 110-119.

9. Жакупова, Б.А. Малый и средний агробизнес: современные реалии, проблемы и пути их решения / Б.А. Жакупова, А.Н Макаров, М.А. Токтарова // Проблемы агрорынка. – 2023. - № 3.- С. 82-91.

10. Brown, L. M. Innovation and knowledge spillovers in agricultural clusters / L. M. Brown, K. P. Davis // Economic Development Quarterly.- 2023.- Vol. 37.-N 3.-P. 112-125.

11. Байкадамов, Н.Т. Меры государственной поддержки агропромышленного производства Республики Казахстан / Н.Т. Байкадамов, Б.А. Жакупова, С.Ж. Кельбетова//Проблемы агрорынка. – 2020.-№3.-С.51-59.

12. Kademani, S. Unveiling challenges and strategizing solutions for sustainable agri-entrepreneurship development / S. Kademani, M. Singh Nain, R. Singh // Frontiers in Sustainable Food Systems. -2024. - Vol. 8. - P. 1–20. https://doi.org/10.3389/fsufs.2024.1447371

13. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс].-2021.- URL: https://www.stat.gov.kz/ru/ (дата обращения: 18.03.2025).

14. Plata, M. Cultivating Tomorrow: A Comprehensive Review of Agricultural Innovations in the Philippines / M. Plata, J. Santos, M. Baldo // Research Square.-2023.-N12.-P. 1-26.

15. Ikuemonisan, E. S. Challenges and strategies in Nigerian agribusiness entrepreneurship for sustainable development / E.S. Ikuemonisan / Edamisan Stephen Ikuemonisan // CABI Agriculture and Bioscience. – 2024. – Vol. 5. – P. 1–19. – https://doi.org/10.1186/s43170-024-00303-5

16. Stojanovié, J. Agricultural Cooperatives as a Model for Development of Rural Areas in Serbia / J. Stojanovié, D. Radosav// Agricultural Economics.- 2022.-N 2.-P. 89-99.