Орталық Азия өңірінің аграрлық секторындағы сумен жабдықтау: түбегейлі қайта құру қажеттіліг

Орталық Азия су ресурстарына бай, бірақ қазіргі уақытта ең үлкен экологиялық апаттардың бірі болып табылады. Арал теңізінің жойылуы су көздерін тиімсіз басқарудың, сондай-ақ климаттың өзгеруінің салдары болып табылады, бұл осы аумақ үшін жаңа сынқатерлер туғызады және су әлеуетін пайдалануда елеулі проблемаларға алып келеді.

Мақсаты – Орталық Азия өңіріндегі ауыл шаруашылығын сумен жабдықтау жүйесінің жайкүйін зерделеу және гидротехникалық инфрақұрылымның орнықтылығын арттыру жолын айқындау.

Әдістері - су қорын және суармалы егіншілікті реттеудің экономикалық, әлеуметтік және экологиялық аспектілерін зерттеуге бағытталған экономикалық-статистикалық, факторлық және салыстырмалы талдау.

Нәтижелер - су шаруашылығындағы қалыптасқан ахуал талданып, трансшекаралық су алаптарын үйлестіру және бақылау және инвестициялар тарту тетіктерінің тиімділігі қаралды. Зерттеу көрсеткендей, ауылшаруашылық жерлерін суарудың қазіргі деңгейі Арал теңізіне түсетін су көлемінің айтарлықтай төмендеуіне, топырақтың тұздануына байланысты ауылшаруашылық жерлерінің азаюына, сондай-ақ су объектілерінің сарқылуына әкелді. Су пайдалану тиімділігінің өсуі және құрылыстарды жаңғырту агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты дамуына оң әсер етеді. Бұдан басқа, ирригациялық жобаларға мемлекеттік-жекешелік әріптестік (МЖӘ) тетіктерін енгізу қажеттілігі атап өтіледі.

Қорытындылар - су қорларын тиімді пайдалану үшін кешенді тәсіл, инвестициялар тарту, фермерлік шаруашылықтарды қолдау шараларын жетілдіру қажет, бұл суды ұтымды бөлуді қамтамасыз етуге, аграрлық сектордың инвестициялық тартымдылығын ынталандыруға, сондай-ақ олардың тапшылығы жағдайында су ресурстарын жұмсауды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Азық түлік өндірісі үшін болашақ су қажеттіліктері орасан зор және кең ауқымда заманауи су шаруашылығы нысандарын қажет етеді. Гидросфераны басқару сумен жабдықтау және экожүйені сақтау үшін өте маңызды.

1. Винокуров, Е., Ахунбаев, А., Усманов, Н., Цукарев, Т., Сарсембеков, Т. Инвестиции в водно-энергетический комплекс Центральной Азии [ Электронный ресурс].-2023.- URL: https://www.eabr.org/analytics/special-reports/investitsii-v-vodno-energeticheskiykompleks-tsentralnoy-azii/https (дата обращения: 5.03.2025).

2. Аkorda - Official website of the President of the Republic of Kazakhstan [Electronic resource].- 2023. Available at: https://www.akorda.kz/ru/prezident--prinyal-uchastie-v-zasedanii--soveta-glav-gosudarstv-uchrediteley-mezh -dunarodnogo-fonda-spaseniya-arala-15831 (date of access: 5.03.2025).

3. Thaler, T. Social justice in socio-hydrology - how we can integrate the two different perspectives / Thomas Thaler // Hydrological Sciences Journal.-2021.- Vol. 66.- Issue 10.- P. 1503-1512. https://doi.org/10.1080/02626667.20 21.1950916

4. Kreibich, H. Approaches to analyse and model changes in impacts: reply to discussions of “How to improve attribution of changes in drought and flood impacts”/ H. Kreibich, V. Blauhut, J.C.J. Aerts, L.M. Bouwer, H.A. Van Lanen, A. Mejia, M. Mens, A.F. Van Loon // Hydrological Sciences Journal. -2020.- №65.- Issue 3.- P.491-494. https://doi.org/10.1080/02626667.2019.1701194

5. Umirbekov, A., Akhmetov, A., Gafurov, Z. Water agriculture–energy nexus in Central Asia through the lens of climate change [Electronic resource].-2022. Available at: //https://www.carecinstitute.org/wp-content/uploads/2022/08/Report-on-Water%E2%80%93agricult ure%E2%80%93energy--nexus-in--Central-Asia--throughthelens-of-climate-change.pdf (date of access: 05. 03.2025).

6. Boute, A. Tariff Reforms,' in Energy Security along the New Silk Road: Energy Law and Geopolitics in Central Asia / A.Boute.-Cambridge: Cambridge University, 2019. -P.21–64. https:// doi.org/10.1017/9781108614481.002.

7. Postel, S. Pillar of Sand: Can the Irrigation Miracle Last? [Electronic resorce].-2019. Available at: https://www.waterbucket.ca (date of access: 5.03.2025).

8. Baer-Nawrocka, A. Food security and food self-sufficiency around the world: A typology of countries / А. Baer-Nawrocka, А. Sadowski //PLoS ONE.-2019. – Vol.14.- Issue 3. -P.1–19. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213448.

9. Lombardozzi, L. Can self-sufficiency policy improve food security? An inter-temporal assessment of the wheat value-chain in Uzbekistan / L. Lombardozzi, N. Djanibekov //Eurasian Geography and Economics, 2020.- P.1-20. https://doi.org/10.1080/15387216.2020.1744462.

10. Есполов, Т.И. Водные ресурсы в сельском хозяйстве Республики Казахстан: взгляд ученых на рациональное использование, перспективы и управление/ Т.И.Есполов, К.М. Тиреуов., У.К. Керимова // Проблемы агрорынка. -2022. -№ 3.- С. 155-164. https://doi.org/10.46666/2022-3.2708-9991.17

11. Практическое руководство для инвесторов «Государственно-частное партнерство в странах Евразийского экономического союза». М.: Центр развития ГЧП, 2019.-95с.

12. Винокуров, Е., Забоев, А., Малахов, А., Маслова, С. Трансграничные государственно-частные партнерства [Электронный ресурс].-2023.- URL: https://www.eabr.org/upload/iblock/4e8/EDB_2023_Summary_Cross_BorderPPPs_rus.pdf (дата обращения: 6.03.2025).

13. Винокуров, Е., Ахунбаев, А., Чуев, С., Усманов, Н., Забоев, А., Малахов, А., Перебоев, В., Ксенофонтов, М., Ползиков, Д., Потапенко, В., Шалимов, В. Продовольственная безопасность и раскрытие агропромышленного потенциала Евразийского региона [Электронный ресурс].- 2023.- URL: https://eabr.org/analytics/special-reports/prodovolstvennaya-bezopasnost-i--raskrytie--agropromyshlennogo--potentsiala-evra-ziys-kogo-regiona/ (дата обращения: 6.03.2025).

14. Шадских, В. Инновационные агроприемы в ресурсосберегающей технологии возделывания сои на орошении / В.Шадских, В.Пешкова, О.Рассказова //Вестник мелиоративной науки. –2020.- №2.- С.116-122.

15. Royal Haskoning. Rethinking water in Central Asia [Electronic resource]. -2019.-Available at: //https://www.carececo.org/Rethinking%20Water%20in%20Central%20Asia.pdf (date of access: 7.03.2025).

16. Манжина, С., Медведева, Л. К вопросу привлечения инвестиций в мелиорацию через формирование платы за подачу воды сельскохозяйственным водопотребителям / С. Манжина, Л. Медведева // Мелиорация и гидротехника. -2019. -№2 (34). – С. 215-229.

17. Financing a Water Secure Future / OECD Studies on Water [Electronic rtsource].- 2022. Availablt at: https://www.oecd.org/environment/financing-a-watersecure-future-a2ecb261-en.htm ( date of access: 7.03.2025).

18. Сафарова, Н. Отечественный и зарубежный опыт ведения платного водопользования в сельском хозяйстве / Н. Сафарова, С. Васильев, А. Акопян, М. Власов // Новочеркасск: ФГБНУ РосНИИПМ. –2021.- 212с.