Қазақстандағы алма екпелерін сақтандыру туралы мәселеге

Ауыл шаруашылығы өндірісін сақтандыру әлемдік тәжірибеде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер қызметінің нәтижелеріне теріс факторлардың (ауа райы және кәсіпкерлік тәуекелдер) әсерінен қорғаудың тиімді әдістерінің бірі ретінде кеңінен қолданылады. Шаруа қожалықтарына аграрлық сектордағы төтенше жағдайлардан туындаған шығындармен күресуге көмектесу - бұл саланың тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін бағбандарды мемлекеттік қолдаудың бір түрі.

Мақсаты - агробизнес пен тұтынушылардың жаңа және өңделген түрдегі өз өнімдерімен кірістілігін қамтамасыз ету үшін алма екпелерін сақтандыру жүйесінің тиімділігіне перспективалық және ретроспективті талдау жүргізу қажеттілігін негіздеу.

Әдістері – республикадағы алма нарығын 2019-2023жж. зерттеу, олардың импортының динамикасын, сондай-ақ негізгі импорттаушы елдерді қарау кезіндегі экономикалық көрсеткіштерді салыстыру, қорыту.

Нәтижелері - осы салалық сегменттің өндіріс көлемі анықталған, алма бақтары үшін сақтандыру қызметтеріне қазіргі заманғы тәсілдерге баға берілді, көпжылдық дақылдарды аграрлық сақтандырудағы мәселелер анықталды, алма ағаштарын өсіру кезінде ауылшаруашылық тәуекелдерін реттеуші сақтандыруға талдау жүргізу қажеттілігі анықталды, фермерлерді сақтандыруды жетілдірудің қаржылық және ұйымдастырушылық мәселелерін шешуде жергілікті өзін-өзі басқарудың рөлі дәлелденді.

Қорытынды - агроқұрылымдарды сақтандырудың халықаралық практикасы агроөнеркәсіптік кешеннің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етуге сақтандыру тетігін және агроөнеркәсіптік кешендегі ауқымды сақтандыру қызметін жетілдіру, ауа-райы мен аграрлық тәуекелді оқиғалардың әсерін төмендету, сақтандыру процестеріне қатысушылардың жауапкершілігін арттыру арқылы ықпал етеді. Сақтандыру өнімдерін қолданудағы елеулі кедергі бағбандардың тұрақсыз қаржылық жағдайы болып табылады, бұл оларға сақтандыруды ерікті негізде жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Бұдан басқа, кешенді логистиканың дамымауы және өнім импортының едәуір көлемі республикада алма сияқты жаппай сұранысқа ие тауар нарығының дамуын тежейді.

1. Ellig, J. Why and how independent agencies should conduct regulatory impact analysis / J. Ellig // Cornell Journal of Law and Public Policy. – 2018. – No 28(1). – Article 1.

2. Bocquého, G. Effects of Liquidity Constraints, Risk and Related Time Effects on the Adoption of Perennial Energy Crops / G. Bocquého // Natural Resource Management and Policy. - 2017.- Vol 40.- P.373-379. https://doi.org/10.1007/978-1-4939-6906-7_15.

3. Makhanova, A. State regulation of insurance in agriculture: global experience, analysis of the current situation, prospects / A. Makhanova, B. Haidabrus., Sh. Кantarbayeva // Problems of AgriMarket. - 2024. – No.2.- P. 126-136.

4. Kölle, W. Can satellite‐based weather index insurance improve the hedging of yield risk of perennial non‐irrigated olive trees in Spain? / W. Kölle // Australian Journal of Agricultural and Resource Economics.– 2021.– No 1(65).– P. 66-93.

5. Koenig, R. Climate change perception, impact, and adaptation of French farmers: implications for crop insurance development / R. Koenig, M. Brunette // Review of Agricultural, Food and Environmental Studies. – 2024. – Vol 105.- No 4 .- P. 333-369.

6. Caron, P. Devising Effective Strategies and Policies for CSA: Insights from a Panel of Global Policy Experts / P. Caron // Natural Resource Management and Policy. - 2018.- Vol 52.- P. 599-620. https://doi.org/10.1007/978-3-319-61194-5_24.

7. Tsiboe, F. The crop insurance demand response to premium subsidies: Evidence from US Agriculture / F. Tsiboe, D. Turner // Food Policy. – 2023. – No. 119. – Article 102505.

8. Турысбек, А.Қ. Қазақстандағы ерікті агросақтандыру: көпжылдық екпелер мысалында / А.Қ. Турысбек // Проблемы агрорынка. – 2024. – № 2. – Б. 258-268. https://doi.org/10.46666/2024-2.2708-9991.22

9. Tal, A. Israeli Agriculture - Innovation and Advancement. From Food Scarcity to Surplus / A. Tal, 2021.- P. 299-358. https://doi.org/10.1007/978-981-15-9484-7_9.

10. Моторин, О.А. Управление рисками в сельском хозяйстве / О.А. Моторин, М.И. Горбачев, Г.А. Суворов, Ю.В Рагулина, Е.И. Семенова, М.Н. Дудин, Е.В. Худякова. М.: Русайнс, 2024. - 226 с.

11. ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 14 мамырдағы №170 "Сақтандыру өнімдерін әзірлеу және бекіту қағидалары" бұйрығы. – Астана: Ақорда, 2020. – 6 б.

12. ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2024 жылғы 17 мамырдағы №167 «Ауыл шаруашылығы саласындағы табиғи сипаттағы төтенше жағдай салдарынан жеке және заңды тұлғаларға келтірілген залалды өтеу қағидалары» бұйрығы.- Астана: Ақорда, 2024. – 5 б.

13. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы [Электрондық ресурс]. - 2024. - URL: https://www.stat.gov.kz/ (қаралған кұні: 20.12.2024).

14. Torres, P. Digitalisation, social entrepreneurship and national well-being / P.Torres, M. Augusto // Technologecal Forecasting and Social Change, 2020. - Vol. 161.-No 4.- Article 120279. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2020.120279

15. Hassad de Andrade, L. The impact of social welfare and COVID-19 stringency on the perceived utility of food apps: A hybrid MCDM approach/ L. Hassad de Andrade // Socioeconomic Planning Science, 2022. – Vol 82.-No 17.- Article 101299. https://doi.org/10.1016/j.seps.2022.101299