Қазақстан Республикасындағы азық-түлік экспорты: көлемдерді ұлғайту және позицияларды нығайту

Қазақстанның бірегей геосаяси ландшафты оны халықаралық нарықтарға аграрлық азық-түлік өнімдерінің маңызды жеткізушісі ретінде көрсетеді. Бұл сектор елдің экспорттық түсімдерінде маңызды рөл атқарады. Әлемдік экономика дамып, заманауи стандарттар қатайған сайын агроөнеркәсіптік кешеннің экспорттық әлеуетін бағалау маңызды бола түсуде.

Мақсаты - осы саланы қалыптастыратын ішкі және сыртқы факторларды жан-жақты талдау арқылы республиканың аграрлық саласының экспорттық әлеуетін арттырудың перспективалары мен стратегияларын зерделеу. Зерттеу әдістері ғалымдардың еңбектерін талдауға және Біріккен Ұлттар Ұйымының деректерін пайдалануға негізделген.

Нәтижелері - заманауи стратегиялар жинақталып, практикалық ұсыныстар жасалды. Мақалада осы өмірлік маңызды азық-түлік сегментін нығайтуға әсер ететін негізгі критерийлерді айқындау арқылы Қазақстан Республикасының азық-түлік экспортын ұлғайтудың резервтері мен тұжырымдамалық тәсілдері қарастырылады. Қолданыстағы тәжірибелерді бағалау, сондайақ оларды іске асыру бойынша ұсыныстар берілді. Ұлттық агроазық-түлік жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін экспортталатын ауыл шаруашылығы және азық-түлік өнімдері көлемінің өсу мүмкіндіктері көрсетілген. Агроөнеркәсіптік өндірістегі құрылымдық өзгерістерді көрсететін әмбебап көрсеткіштерді есептеу әдісі ұсынылған.

Қорытынды - қазақстандық азық-түлік өнімдерін жеткізуді әртараптандырудың жеткіліксіздігі байқалады және бұл үрдіс ұзақ уақыт бойы сақталып келеді. Бұдан басқа, Қазақстанның сыртқы саудасындағы құрылымдық өзгерістер деңгейінің серпінін талдау отандық агроазық-түлік экспортын реттеудің ұйымдастырушылық тетігінің тұрақтануын, оның мамандануы мен шоғырлануының күшеюін көрсетті. Алайда экспортталатын тауарлардың едәуір бөлігін ауыл шаруашылығы шикізаты құрайды, бұл агроазық-түлік сауда саясатының перспективаларына кері әсерін тигізеді.

1. Германо-Казахстанский аграрно-политический диалог [Электронный ресурс]. – 2020. – URL: https://www.agrardialog-kaz.de/wpcontent/uploads/2021/03/statusquo-organic-report_ru_fin.pdf (дата обращения: 12.01.2025).

2. The United Nations Data Portal [Electronic resource]. – 2025. Available at: https://www.w3.unece.org/PXWeb/ru/Table?IndicatorCode=6 (date of access: 12.01.2025).

3. Концепция развития АПК РК на 2021– 2030 гг. [Электронный ресурс]. – 2021. – URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000960 (дата обращения 12.01.2025).

4. Heba, F.A. The role of project management in the success of green building projects / F.A. Heba, H.A. Husham // Journal of Engineering and Applied Science.– 2022.- Vol. 61. – P. 69.

5. Aisautov, D., Akimbekova, G. Clusters as a tool for improving the efficiency of the dairy industry agriculture [Electronic resource]. – 2024. Available at: https://www.centmapress.ilb.unibonn.de/ojs/index.php/fsd/article/view/K1 (date of access: 12.01.2025).

6. Сыздыкбаева, Н.Б. Современное состояние развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан / Н.Б. Сыздыкбаева, Р.К. Турысбекова, Ж.И. Асанова, М.И. Касеинова // Вестник Казахского университета экономики, финансов и международной торговли. – 2023. – №4 (53). – С. 203-211. https://doi.org/10.52260/2304-7216.2023.4(53).24

7. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2024. - URL: https://www.stat.gov.kz (дата обращения: 12.01.2025).

8. Баймухамедова, А.М. Инновационная система управления объектами агропромышленного комплекса в рамках концепции «Индустрия-5.0» / А.М. Баймухамедова, М.С. Аймурзинов, Г.С. Баймухамедова // Проблемы агрорынка. – 2023. – №4. – С.37-45. https://doi.org/10.46666/2023-4.2708-9991.03

9. Ибрашева, Л.Р. Международная торговля агропродовольственными товарами: факторы, тенденции, основные подгруппы / Л.Р. Ибрашева //Московский экономический журнал. - 2023. - №7.- С.231-244. https://doi.org/10.55186/2413046X_2023_8_7_379

10. Kalashnikov, P. Impact of state and legal regulation on the sustainable development of agricultural territories and improving the standard of living of the population / P. Kalashnikov, A. Kulanov, E.Nesipbekov, F.Kaishatayeva, S.Kantarbayeva // Journal of Environmental Management and Tourism.- 2023.- No.14.- P.82-88.

11. Проскурнова, К.Ю. Инструменты оценки пространственного развития регионов/ К.Ю. Проскурнова // Вестник Московского университета.– 2024. - Вып. 21.- №1 – C. 121–138.

12. Van der Ploeg, J. From de-to repeasantization: The modernization of agriculture revisited/ J. Van der Ploeg // Journal of Rural Studies. – 2020.- Vol. 61. – P. 236-243.

13. Van der Kley, D. How Central Asians Pushed Chinese Firms to Localize/ D.van der Kley, N.Yao // Carnegie endowment for international peace [Electronic resource].- 2021. Available at: https://www.carnegieendowment.org/research/2021/10/how-central-asians-pushed-chinesefirms-to-localize?lang=en (date of access: 15.01.2025).

14. Guide to the Project Management Body of Knowledge. – Pennsylvania: Project Management Institute, 2020. – 726 p.

15. Карымсакова, Ж.К. Инновационное развитие АПК: проблемы и стратегия их решения /Ж.К. Карымсакова, У.К. Керимова, Y. Deliana // Проблемы агрорынка. – 2024. – №2. – C. 14-24.

16. Uspambayeva, М. Agriculture in the Republic of Kazakhstan: Effective financial management / M. Uspambayeva, A. Zeinelgabdin, B.Turebekova, A. Tulaganov, T. Taipov // Journal of Politikal Economy, Brazil. – 2020. – N40(3). – Р.554-565.

17. Gong, M. Agricultural land management and rural financial development: coupling and coordinated relationship and temporal-spatial disparities in China / M. Gong, R.Xi, Y.Qi, X. Wang, P. Sun, L. Che // Scientific Reports.- 2024.- N 14(1).- P. 1-20.