Қазақстан Республикасының күріш шаруашылығы: ішкі резервтер және бәсекеге қабілеттілік

Ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты өсуі табиғи ресурстардың шектеулілігі мен климаттың өзгеруі жағдайында саланың ұзақ мерзімді тиімділігін қамтамасыз ете отырып, экономикалық, әлеуметтік және экологиялық міндеттерді шешуді біріктіреді.

Мақсаты - Қазақстанның күріш шаруашылықтарының нәтижелілігін жақсарту және әлеуетін арттыру үрдістерін талдау. Ғылыми зерттеулер негізгі проблемаларды анықтауға, оларды шешу жолдарын анықтауға және қазіргі заманғы сын-қатерлер мен перспективаларды ескере отырып, күріш шаруашылығының рентабельділігін арттыру мүмкіндігін анықтауға бағытталған.

Әдістері - өткен уақыт кезеңіндегі деректерді алу үшін ретроспективті, алынған ақпаратты салыстыру кезінде салыстырмалы талдау.

Нәтижелері - жекелеген кәсіпорындардың мониторингі негізінде күріш өсіру кешендерінің дамуының тұрақтылығын есептеу әдістемесіне апробация жүргізілді, олардың кірістілігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді. Зерттеу нәтижелері талданатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің бірінің залалсыздық критерийлері қанағаттанарлық деңгейде (жалпыланған индекс 1,01-ге тең) екенін көрсетті, бұл экономикалық, экологиялық және әлеуметтік көрсеткіштердің теңгерімділігін көрсетеді. Керісінше, екінші субъект индексінің мәні бірліктен төмен (0,98), бұл оның қызметін үйлестіру, бақылау және тиімділігін арттыру стратегияларын жетілдіру қажеттілігін көрсетеді. Ұсынылып отырған әдістеме берілген дақылды өсіруге арналған әртүрлі ауылшаруашылық компанияларының ерекшеліктеріне бейімделетін икемді құрал болып табылады. Өндірістік процестерді оңтайландыруға, экологиялық ізді азайтуға және әлеуметтік құрылымды нығайтуға ықпал ететін фактор ретінде цифрландырудың рөлі атап өтілген.

Қорытынды - алынған нәтижелер АӨК алдына қойылған мақсаттарды іс жүзінде іске асыру үшін үздіксіз теңгерімді үдемелі қозғалысқа кешенді көзқарастың маңыздылығын растайды және қазақстандық күріш нарығына қатысушылардың экономикалық және қаржылық құрамдас бөліктерін нығайтуға бағытталған реттеуші әсерді стратегиялық жоспарлау мен бағалауды қолдануда табады.

1. Hajian, M., Kashani, S.J. Evolution of the concept of sustainability. From Brundtland Report to sustainable development goals [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.sciencedirect.com (date of access: 9.12.2024). https://doi.org/10.1016/B978-0-12-824342-8.00018-3

2. Laurett, R. Sustainable development in agriculture and its antecedents, barriers and consequences–an exploratory study / R. Laurett, A. Paço, E.W. Mainardes // Sustainable Production and Consumption.– 2021.– Vol. 27.– P. 298-311.

3. Elkington, J. 25 years ago I coined the phrase “triple bottom line.” Here’s why it’s time to rethink it [Electronic resource]. – 2018. Available at: https://hbr.org/2018/06/25-years-ago-i-coined -the--phrase--triple--ottom-line-heres-why-im-giving-up-on-it (date of access: 05.12.2024).

4. Basso, B. Digital agriculture to design sustainable agricultural systems / B. Basso, J. Antle // Nature Sustainability. – 2020. – Vol. 3. – №. 4. – P. 254-256.

5. Velten, S., Jager, N.W., Newig, J. Success of collaboration for sustainable agriculture: a case study meta-analysis [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.link.springer.com/article/10.1007/s10668-021-01261-y (date of access: 13.12.2024).

6. Singh, R., Srivastava, P., Singh, P., Upadhyay, S., Raghubanshi, A.S. Human overpopulation and food security: challenges for the agriculture sustainability [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.igi-global.com/chapter/human-overpopulation-and-food-security /222404 (date of access: 10.12.2024).

7. Khan, N., Ray, R.L., Sargani, G.R., Ihtisham, M., Khayyam, M., Ismail, S. Current progress and future prospects of agriculture technology: Gateway to sustainable agriculture [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.mdpi.com/2071-1050/13/9/4883 (date of access: 9.12.2024).

8. Arvanitis, K.G. Agriculture 4.0: The role of innovative smart technologies towards sustainable farm management / K.G. Arvanitis, E.G. Symeonaki // The Open Agriculture Journal. – 2020. – Vol. 14. – No. 1.- P. 130-135.

9. Hrustek, L. Sustainability driven by agriculture through digital transformation [Electronic resource]. – 2020. Available at: https://www.mdpi.com/2071-1050/12/20/8596 (date of access: 15.12.2024).

10. Belaud, J. P. Big data for agri-food 4.0: Application to sustainability management for byproducts supply chain / J.P. Belaud, N. Prioux, C. Vialle, C. Sablayrolles // Computers in Industry. – 2019. – Vol. 111. – P. 41-50.

11. Захаров, В.М. Устойчивое развитие: экология, экономика, общество и культура: учебник / В.М. Захаров, А.В. Семенов, И.Е. Трофимов. – М.: Московский университет им. С.Ю. Витте, 2023. – 212 с.

12. CAP Specific Objective: Ensuring Viable Farm Income (European Commission) [Electroic resource]. – 2020. Available at: https://www.ec.europa.eu/info/sites/info/files/food-farming-fiheries/key_policies/documents/cap_specific_objectives_--_brief_1_--_ensuring_viable_farm_income.pdf (date of access: 10.12.2024).

13. Ганьшина, Е. Ю. Факторы цифровизации в обеспечении устойчивого развития организаций / Е.Ю. Ганьшина, И.Л. Смирнова, С.П. Иванова // Вестник Российского экономического университета им. ГВ Плеханова. – 2020. – Т. 17. – №. 2 (110). – С. 5-12.

14. Соловьева М.В. Некоторые подходы к оценке устойчивого развития предприятия / М.В. Соловьева, И.Л. Смиронова // Вестник Волжского университета им. В.Н. Татищева.- 2020.- 210-225.

15. Официальные статистические данные Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электроный ресурс]. – 2024. – URL: https://www.stat.gov.kz (дата обращения: 10.12.2024).