Қазақстан Республикасындағы жайылымдық жерлердің тозуы: себептері мен салдары

   Мақсаты - Қазақстандағы жайылымдардың тозу себептерін іздеу, жерді қашықтықтан зондтау негізінде жайылымдық алқаптардың стагнациясын және NDVI индексінің көмегімен жайылымдық алқаптардың жай-күйін айқындау.

   Әдістер - жайылымдық жерлердің сарқылу көздерін және олардың жай-күйіне әсер ететін факторларды зерттеу, статистикалық деректерді жинау, олардың өзгеру үрдістерін зерттеу үшін талдамалық және экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды; монографиялық және салыстырмалы талдау - жергілікті себептік байланыстарды және дегенерация салдарын анықтауға мүмкіндік берді; әр түрлі өңірлерден ақпарат салыстырылған, неғұрлым осал аймақтар көрсетілген.

   Нәтижелері - ғарыштық мониторинг жүзеге асырылды, «Қазақстан Ғарыш Сапары» АҚ платформасы арқылы Ерейметау ауданының тозған жайылымдарының суреттері жүктелді. МЖК ААЖ сайтында топырақ картасы бойынша өңірге тән топырақ түрлері анықталған. Объект Үленті ауылдық округінің жайылымдық алқаптарын түсіру болып табылады. Еуропалық спутниктің көмегімен Sentinel-2A https://dataspace.copernicus.eu кейіннен ArcGis 10.4-те редакцияланған төрт күн бойынша алынған кескінді жобалық жабынмен салыстыру үшін барлық қол жетімді спектралдық арналар бойынша ғарыштық суреттер жүктелді. Бағдарламада кедергілерді жою бойынша радиометриялық және атмосфералық түзету жұмыстары жүргізілді.

   Қорытынды - NDVI өңделген деректерінен жайылымдық жерлердің NDVI көрсеткіштері жыл сайын төмендеп келеді. Проблемаларды шешу жолдары ұсынылды. Автор жайылымдық инфрақұрылымды (суару пункттерін) дамыту, жем-шөп базасын нығайту және ауысымдық жаю әдісін пайдалану, мемлекеттік деңгейде қабылданған шараларды бақылау қажеттігін негіздейді. Жайылымдық жер пайдалану жайылымдарды басқарудың институционалдық негіздерін қайта қарауды талап етеді. Бұл мәселелер бойынша құзыретті аудандық атқарушы органдардан жергілікті өзін-өзі басқаруға беру қажет.

1. IPCC. Summary for Policymakers. In: Climate Change and Land: an IPCC special report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and greenhouse gas fluxes in terrestrial ecosystems [Electronic resource]. - 2019. Available at: pcc.ch (date of access: 10. 09. 2024).

2. Montanarella, L. The IPBES assessment report on land degradation and restoration / L. Montanarella, R. Scholes, A. Brainich // Secretariat of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. - Bonn: IPBES, 2018. - 744 p.

3. Gantulga, N. Impacts of natural and anthropogenic factors on soil erosion / N. Gantulga, T. Iimaa, M. Batmunkh, U. Surenjav, E. Tserennadmin, T. Turmunkh, B. Dorjsuren // Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences, 2023. - P. 3-18.

4. Cao, J. Grassland degradation on the Qinghai-Tibetan Plateau: reevaluation of causative factors / J. Cao, J.F. Adamowski, R.C. Deo, X. Xu, Y. Gong, Q. Feng // Rangeland ecology & management. - 2019. - 72(6). - P. 988-995.

5. Kaldybaev, S, Interactive geoinformation map of degraded pastures of Kazakhstan with different degrees of degradation and measures for their management / S. Kaldybaev, K. Zholamanov, K. Yerzhanova, A. Beketova, Zh. Ertaeva, B. Rustemov// Journal of Theoretical and Applied Information Technology. - 2022. - 100(14). - P. 5336–5346.

6. Смагулова, Ш.А. Цифровизация земледелия в Республике Казахстан: опыт и проблемы / Ш.А. Смагулова // Проблемы агрорынка.- 2020. - N 1. - С. 149-155.

7. Chabuz, W. Impact of the type of use of permanent grasslands areas in mountainous regions on the floristic diversity of habitats and animal welfare / W. Chabuz, M. Kulik, W. Sa-wicka-Zugaj, P. Żółkiewski, M. Warda, M. Pluta, A. Lipiec, A. Bochniak, J. Zdulski // Global Ecology and Conservation. - 2019. - N 19. - e00629. doi: 10.1016/j.gecco.2019.e00629

8. Bengtsson, J. Grasslands - more important for ecosystem services than you might think / J. Bengtsson, J.M. Bullock, B. Egoh, C. Everson, T. Everson, T. O’Connor, P.J. O’Farrell, H.G. Smith, R. Lindborg // Ecosphere. - 2019. - N 10(2). - e02582. doi: 10.1002/ecs2.2582

9. Dondini, M., Martin, M., De Camillis, C., Uwizeye, A., Soussana, J.-F., Robinson, T., Steinfeld, H. Global assessment of soil carbon in grasslands – From current stock estimates to sequestration potential. FAO Animal Production and Health Paper [Electronic resource] - 2023. Available at: https://www.openknowledge.fao.org/items/29349846-3fec-4623-b5bc-0984a860ec43 (date of access: 10. 09. 2024).

10. Knozowski, P. Effect of nature protection and management of grassland on biodiversity – Case from big flooded river valley (NE Poland) / P. Knozowski, J.J. Nowakowski, A.M. Stawicka, A. Górski, B. Dulisz // Science of The Total Environment. - 2023. - Vol. 898. - 165280. doi: 10.1016/j.scitotenv.2023.165280

11. Evstatiev, B. Identification of Pasture Degradation Using Remote Sensing Data and Machine Learning: A Case Study of Obichnik / B. Evstatiev, B. I. Valova, T. Kaneva, N. Valov, A, Sevov, G. Stanchev, G. Komitov, T. Zhelyazkova, T.M. Gerdzhikova, M. Todorova // Applied Sciences. - 2024. - Vol. 14. - Issue 17. - 7599. doi: 10.3390/app14177599

12. Naegeli de Torres, F. A multisensoral approach for high-resolution land cover and pasture degradation mapping in the humid tropics: A case study of the fragmented landscape of Rio de Janeiro/ F. Naegeli de Torres, R. Richter, M. Vohland //International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation. - 2019. - Vol. 78. - P. 189-201. doi: 10.1016/j.jag.2019.01.011

13. Punalekar, S. M. / S. M. Punalekar, A. Verhoef, T.L. Quaife, D. Humphries, L. Bermingham, C.K. Reynolds. Application of Sentinel-2A data for pasture biomass monitoring using a physically based radiative transfer model // In Remote Sensing of Environment 2018. - Vol. 218. - P. 207–220. doi: 10.1016/j.rse.2018.09.028

14. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель РК за 2023 г. – Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан. Комитет по управлению земельными ресурсами, 2024. - 336 с.

15. Zhao Q. The Retrieval of Ground NDVI (Normalized Difference Vegetation Index) Data Consistent with Remote-Sensing Observations / Q. Zhao, Y. Qu // Remote Sensing. – 2024. – Vol. 16. – №. 7. – P. 1212.

16. Evers S.H. Effect of Autumn Pasture Management Strategies Applied to 2 Farm System Intensities on the Productivity of Spring-Calving, Pasture-Based Dairy Systems / S.H. Evers, L. Delaby, C. Fleming, K.M. Pierce, B.J. Horan // Journal of Dairy Science. – 2021. – Vol. 104. - Issue 6. - P. 6803–6819. doi: 10. 3168/jds.2020-19246